Thực đơn cho người bệnh gout và tiểu đường: Giải pháp an toàn hiệu quả

Gout và tiểu đường là hai bệnh mạn tính thường đi kèm, gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe nếu không kiểm soát đúng cách. Chế độ ăn uống khoa học giúp người bệnh vừa ổn định đường huyết, vừa hạn chế tích tụ acid uric - yếu tố khởi phát cơn gout.

Nguyên tắc xây dựng thực đơn cho người bệnh gout và tiểu đường

Để thiết kế một thực đơn vừa giúp kiểm soát acid uric (gout) vừa ổn định đường huyết (tiểu đường), dưới đây là những nguyên tắc căn bản, dựa trên khuyến cáo của các tổ chức y khoa uy tín:

• Giảm lượng purin trong khẩu phần: Purin trong thực phẩm khi chuyển hóa sẽ tạo ra acid uric, do đó hạn chế thực phẩm giàu purin là cốt lõi trong chế độ ăn gout thấp purin. Trong giai đoạn bùng phát gout, nên giảm hơn nữa lượng đạm động vật, ưu tiên nguồn đạm thực vật hoặc đạm nạc ít purin.
• Ưu tiên thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp và giàu chất xơ: Vì người bệnh đái tháo đường cần kiểm soát đường huyết chặt chẽ, nên lựa chọn carbohydrate phức tạp thay vì tinh bột tinh chế, đồng thời tăng lượng chất xơ để làm chậm hấp thu đường. Nên phân bố carbohydrate đều giữa các bữa, tránh “tích tụ” đường huyết cao vào một bữa.
• Giảm tối đa đường thêm, fructose tập trung và chất béo xấu: Thực phẩm có nhiều đường đơn hoặc sử dụng si rô ngô có fructose cao có thể làm tăng sản xuất acid uric và cũng làm gia tăng đường huyết. Hạn chế chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa và nên chọn chất béo lành mạnh như omega-3, dầu thực vật không bão hòa.
• Duy trì trạng thái thể trọng hợp lý, không để thừa cân béo phì: Thừa cân, béo phì làm tăng áp lực chuyển hóa và giảm khả năng đào thải acid uric qua thận, đồng thời gây kháng insulin - ảnh hưởng xấu cho người tiểu đường. Do đó, thực đơn nên có lượng calo hợp lý, đôi khi giảm nhẹ nếu có chỉ số BMI cao, nhưng phải đảm bảo đủ vi chất.
• Uống đủ nước và hỗ trợ bài tiết uric: Nước giúp thận bài trừ acid uric tốt hơn. Khuyến nghị uống đủ nước, ít nhất 1,5 - 2 lít/ngày hoặc nhiều hơn nếu có bùng phát gout.
• Kế hoạch linh hoạt, cá nhân hóa và theo dõi định kỳ: Mỗi người bệnh có tình trạng thận, mức độ kiểm soát đái tháo đường, chức năng gan - thận khác nhau. Vì vậy, thực đơn phải được cá thể hóa theo kết quả xét nghiệm và cần phối hợp với bác sĩ nội tiết, bác sĩ thấp khớp, chuyên gia dinh dưỡng để điều chỉnh.

Người bệnh gout và tiểu đường nên ăn gì?

Một chế độ ăn hợp lý có thể giúp kiểm soát đồng thời cả acid uric và đường huyết. Dưới đây là những nhóm thực phẩm được các chuyên gia khuyến nghị nên dùng cho người bị gout và tiểu đường.

Rau củ và trái cây ít đường, giàu anthocyanin

Rau xanh và trái cây tươi là nền tảng của chế độ dinh dưỡng lành mạnh. Đặc biệt, các loại quả mọng như việt quất, anh đào, mận đen, mâm xôi chứa nhiều anthocyanin - hợp chất chống oxy hoá có tác dụng giảm viêm, hỗ trợ ức chế sự hình thành tinh thể urat trong khớp.

Ngoài ra, rau nhiều lá xanh, bông cải, cà rốt, cần tây hay dưa chuột không làm tăng acid uric và giàu chất xơ giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả. Một số rau có purin trung bình như đậu Hà Lan hay măng tây vẫn có thể sử dụng vừa phải vì purin từ thực vật ít gây ảnh hưởng bất lợi so với purin từ động vật.

Sữa ít béo và sản phẩm từ sữa không đường

Nhiều nghiên cứu cho thấy sữa ít béo hoặc sữa tách béo có thể làm giảm nồng độ acid uric trong máu và tăng khả năng đào thải qua thận. Người bệnh có thể dùng sữa chua không đường, phô mai ít béo nhưng cần tránh các sản phẩm sữa giàu chất béo bão hòa hoặc có đường thêm.

Ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt và đậu

Ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, yến mạch, lúa mạch hay quinoa có chỉ số đường huyết thấp, giúp duy trì đường huyết ổn định hơn so với tinh bột tinh chế. Các loại hạt như óc chó, hạt chia, hạt lanh cung cấp omega-3 tốt cho tim mạch và kháng viêm. Với các loại đậu (đậu đen, đậu đỏ, đậu lăng), người bệnh nên dùng ở mức vừa phải do có lượng purin trung bình nhưng vẫn là nguồn đạm thực vật và chất xơ quý giá.

Đạm thực vật, cá và thịt nạc ở mức kiểm soát

Đậu phụ, tempeh và các chế phẩm từ đậu nành là nguồn đạm an toàn, ít purin. Với cá, nên chọn các loại purin thấp đến trung bình như cá hồi tươi và sử dụng với khẩu phần hợp lý. Thịt trắng như ức gà bỏ da hoặc thịt heo nạc có thể dùng hạn chế. Tổng lượng đạm động vật nên được giữ ở mức 113 - 170g/ngày để tránh quá tải purin

Chất béo lành mạnh và thực phẩm hỗ trợ chống viêm

Nguồn dầu thực vật không bão hòa như dầu ô liu, dầu hướng dương, dầu hạt cải giúp giảm viêm và tốt cho tim mạch. Omega-3 từ cá béo, hạt lanh, hạt chia cũng hỗ trợ cải thiện độ nhạy insulin.

Bên cạnh đó, quả anh đào được chứng minh có thể làm giảm tần suất cơn gout, cà phê đen khi dùng điều độ giúp hạ acid uric và việc uống đủ 1,5 - 2 lít nước mỗi ngày hỗ trợ thận đào thải acid uric tốt hơn.

Người bệnh gout và tiểu đường cần kiêng gì?

Song song với việc tăng cường thực phẩm lành mạnh, người bệnh cần tránh hoặc hạn chế tối đa những nhóm thực phẩm làm gia tăng acid uric và gây biến động đường huyết.

Thực phẩm giàu purin và thịt đỏ

Nội tạng động vật (gan, thận, óc) chứa purin rất cao và cần loại bỏ hoàn toàn khỏi thực đơn. Hải sản như cá trích, cá mòi, cá ngừ đóng hộp, sò, trai hay tôm cũng làm tăng nguy cơ bùng phát gout. Thịt đỏ (bò, cừu, heo mỡ) nếu dùng nên giới hạn ở mức tối thiểu và không thường xuyên.

Đường đơn, thực phẩm nhiều fructose

Các loại nước ngọt có ga, nước ép công nghiệp, siro ngô fructose cao, bánh kẹo ngọt… đều khiến tăng đường huyết và đồng thời thúc đẩy cơ thể sản sinh thêm acid uric. Người bệnh cũng nên tránh lạm dụng mật ong, siro hay các chất tạo ngọt nhân tạo vì có thể làm rối loạn chuyển hóa.

Rượu, bia và đồ uống có cồn

Rượu bia là một trong những yếu tố nguy cơ lớn nhất cho gout. Quá trình chuyển hóa rượu tạo acid lactic, cạnh tranh với acid uric trong thận, dẫn đến giảm đào thải và tích tụ trong máu. Đặc biệt, bia chứa nhiều purin từ men, càng làm tăng nguy cơ tái phát gout.

Thực phẩm chế biến sẵn và nhiều muối

Đồ hộp, xúc xích, thịt nguội, mì ăn liền hay snack mặn thường chứa nhiều muối, chất bảo quản và chất béo bão hòa. Chúng không chỉ làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch ở người tiểu đường đường mà còn ảnh hưởng đến kiểm soát acid uric.

Tinh bột tinh chế và khẩu phần quá lớn

Bánh mì trắng, cơm trắng hoặc thực phẩm chế biến từ bột tinh luyện có chỉ số đường huyết cao, dễ gây tăng đường huyết đột ngột. Nếu sử dụng, cần giảm khẩu phần và kết hợp nhiều rau xanh, chất xơ để làm chậm quá trình hấp thu glucose.

Men, nấm men và thực phẩm lên men

Một số loại men bia, nấm men có thể chứa purin, vì vậy cần thận trọng khi sử dụng. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng nếu muốn bổ sung các loại thực phẩm này.

Bảng thực đơn mẫu 1 tuần cho người bệnh gout và tiểu đường

Một chế độ dinh dưỡng khoa học sẽ giúp bệnh nhân kiểm soát tốt cả đường huyết và acid uric, giảm nguy cơ tái phát cơn gout và biến chứng tiểu đường. Thay đổi lối sống, duy trì cân nặng hợp lý, tập luyện thể thao nhẹ nhàng kết hợp cùng thực đơn cho người bệnh gout và tiểu đường là chìa khóa để sống khỏe mạnh và lâu dài. Người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng trước khi áp dụng để đảm bảo an toàn và phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân.