Tác dụng phụ của thuốc lao tiềm ẩn là gì? Biện pháp đề phòng tác dụng phụ của thuốc lao tiềm ẩn

Trong bối cảnh bệnh lao vẫn là một trong những vấn đề y tế công cộng đáng lo ngại tại nhiều quốc gia, việc điều trị lao tiềm ẩn đóng vai trò quan trọng trong chiến lược kiểm soát và loại trừ bệnh. Tuy nhiên, song song với hiệu quả trong phòng ngừa tiến triển thành lao hoạt động, các phác đồ điều trị lao tiềm ẩn có thể gây ra những bất lợi về mặt an toàn, đặc biệt là tác dụng phụ của thuốc lao tiềm ẩn. Việc hiểu rõ đặc điểm, cơ chế và mức độ nghiêm trọng của các tác dụng phụ này không chỉ giúp cán bộ y tế nâng cao chất lượng theo dõi và quản lý điều trị, mà còn là cơ sở để xây dựng các biện pháp dự phòng phù hợp, góp phần tối ưu hóa hiệu quả điều trị và giảm thiểu rủi ro cho người bệnh.

Lao tiềm ẩn là gì? Các thuốc điều trị lao tiềm ẩn

Lao tiềm ẩn (Latent Tuberculosis Infection) là tình trạng một người bị nhiễm vi khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis nhưng không có triệu chứng lâm sàng và không có khả năng lây nhiễm cho người khác. Điều này có nghĩa là vi khuẩn lao tồn tại trong cơ thể ở trạng thái không hoạt động và hệ miễn dịch đang kiểm soát chúng.

Mặc dù người bị lao tiềm ẩn không có biểu hiện bệnh, nhưng họ có nguy cơ phát triển thành lao hoạt động, đặc biệt trong trường hợp hệ miễn dịch suy yếu. Khoảng 5-10% người có lao tiềm ẩn sẽ tiến triển thành bệnh lao trong suốt cuộc đời, trong đó nguy cơ cao nhất rơi vào 5 năm đầu sau khi nhiễm khuẩn lao.

Việc phát hiện và điều trị lao tiềm ẩn đóng vai trò quan trọng trong chiến lược kiểm soát và loại trừ bệnh lao, đặc biệt ở các nhóm nguy cơ cao như người nhiễm HIV, trẻ em tiếp xúc gần với bệnh nhân lao, hoặc những người có bệnh lý làm suy giảm miễn dịch.

Điều trị lao tiềm ẩn nhằm mục đích tiêu diệt vi khuẩn lao trước khi chúng có thể phát triển thành bệnh lao hoạt động. Các phác đồ điều trị thường sử dụng các loại thuốc kháng lao sau:

Isoniazid (INH)

• Thường dùng đơn độc trong 6-9 tháng.
• Hiệu quả cao nhưng cần tuân thủ chặt chẽ để đảm bảo diệt sạch vi khuẩn lao.
• Có thể gây tác dụng phụ như viêm gan, tổn thương thần kinh ngoại biên.

Rifampin (RIF)

• Thường dùng trong 4 tháng như một lựa chọn thay thế Isoniazid.
• Có ít tác dụng phụ hơn so với Isoniazid nhưng có thể gây rối loạn chức năng gan, giảm hiệu quả của một số thuốc khác.

Phối hợp Isoniazid và Rifapentine (INH + RPT)

• Phác đồ rút ngắn trong 3 tháng, thường dùng 1 liều/tuần.
• Có hiệu quả cao, dễ tuân thủ nhưng có thể gây tác dụng phụ liên quan đến gan và phản ứng quá mẫn.

Những tác dụng phụ của thuốc lao tiềm ẩn

Mặc dù phần lớn người bệnh có thể dung nạp thuốc điều trị tốt, một số tác dụng phụ của thuốc lao tiềm ẩn vẫn có thể xảy ra trong quá trình điều trị. Tuy nhiên, các biểu hiện này nhìn chung khá phổ biến và thường không gây nguy hiểm nghiêm trọng.

Tác dụng phụ thường gặp

Tất cả các tác dụng phụ dưới đây đều khá phổ biến và thường không quá nguy hiểm. Một số tác dụng phụ thường gặp của thuốc lao tiềm ẩn bao gồm:

Cảm giác bần thần, mệt mỏi: Một số người bệnh có thể trải qua cảm giác bần thần, khó chịu nhẹ sau khi dùng thuốc điều trị lao tiềm ẩn. Triệu chứng này thường xuất hiện trong vòng 30 phút đến 1-2 giờ sau khi uống thuốc, và chủ yếu xảy ra trong 5-7 ngày đầu điều trị. Đây là phản ứng nhất thời và thường tự biến mất mà không cần can thiệp y tế.

Nước tiểu có màu đỏ hoặc cam: Việc sử dụng rifampicin có thể gây ra hiện tượng đổi màu dịch cơ thể như nước tiểu, nước mắt hoặc mồ hôi thành màu đỏ hoặc cam. Đây là tác dụng phụ phổ biến và hoàn toàn vô hại. Người bệnh cần được trấn an rằng đây không phải dấu hiệu bất thường và hiện tượng này sẽ chấm dứt khi ngừng thuốc.

Sạm da khi tiếp xúc với ánh nắng: Pyrazinamide (PZA) có thể gây sạm da ở những vùng tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời. Để hạn chế tình trạng này, người bệnh nên thực hiện các biện pháp bảo vệ như đội nón, mặc quần áo dài tay, đeo khẩu trang và tránh tiếp xúc với ánh nắng gắt. Sau khi ngừng thuốc, tình trạng sạm da sẽ dần cải thiện.

Tê rần ở môi: Tê rần nhẹ ở vùng môi là triệu chứng thoáng qua có thể xuất hiện sau khi tiêm streptomycin. Đây là phản ứng không nghiêm trọng và không cần điều trị đặc hiệu. Người bệnh nên được theo dõi để bảo đảm không có diễn tiến bất thường khác.

Tê rần hoặc nóng rát ở tay chân: Isoniazid có thể gây viêm dây thần kinh ngoại biên, biểu hiện qua cảm giác tê, châm chích hoặc nóng rát ở bàn tay và bàn chân. Tác dụng phụ này có thể được dự phòng hiệu quả bằng cách bổ sung vitamin B6 (pyridoxine) liều thấp từ 15–50 mg mỗi ngày trong suốt thời gian điều trị.

Đau hoặc khó chịu vùng thượng vị, buồn nôn: Một số người bệnh có thể cảm thấy buồn nôn hoặc đau vùng thượng vị, đặc biệt khi uống thuốc lúc bụng đói. Để giảm thiểu tình trạng này, nên dùng thuốc sau khi ăn nhẹ (như cháo, sữa hoặc súp), hoặc kết hợp thêm thuốc kháng acid nếu cần thiết. Việc điều chỉnh thời điểm và cách dùng thuốc thường giúp cải thiện triệu chứng hiệu quả.

Tác dụng phụ nghiêm trọng

Mặc dù thuốc điều trị lao tiềm ẩn có hiệu quả cao trong phòng ngừa tiến triển bệnh, một số tác dụng phụ nghiêm trọng vẫn có thể xảy ra và cần được phát hiện, xử trí kịp thời để tránh biến chứng nặng nề.

Dị ứng thuốc: Phản ứng dị ứng có thể xảy ra với bất kỳ thuốc kháng lao nào, tuy nhiên thường gặp nhất ở streptomycin, isoniazid (INH) và rifampicin. Các triệu chứng điển hình bao gồm sốt, nổi mẩn đỏ, ngứa, nổi hạch, gan to, lách to và có thể kèm hoặc không kèm vàng da. Ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ dị ứng, cần ngừng ngay thuốc kháng lao và đưa người bệnh đến cơ sở y tế để đánh giá và xử trí kịp thời.

Độc tính trên gan: Pyrazinamide, isoniazid và rifampicin đều có khả năng gây độc cho gan, bao gồm viêm gan, tăng men gan hoặc tổn thương gan nặng. Triệu chứng có thể gồm mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, vàng da và đau vùng hạ sườn phải. Việc theo dõi men gan định kỳ trong quá trình điều trị là cần thiết; nếu xuất hiện tổn thương gan rõ rệt, cần ngừng thuốc và xử trí theo phác đồ chuyên khoa.

Độc tính trên thận và tai: Streptomycin và các thuốc thuộc nhóm aminosid có thể gây suy giảm chức năng thận và ảnh hưởng đến hệ tiền đình. Các biểu hiện bao gồm tiểu ít, phù, tăng creatinin máu (suy thận), chóng mặt, mất thăng bằng (tổn thương tiền đình). Cần theo dõi chức năng thận định kỳ và ngừng thuốc khi có dấu hiệu tổn thương.

Tổn thương mắt: Ethambutol là thuốc có thể gây độc tính lên thị giác, đặc biệt là viêm thần kinh thị giác. Biểu hiện bao gồm mù màu (không phân biệt được màu đỏ và xanh), nhìn mờ hoặc suy giảm thị lực. Ngay khi xuất hiện các triệu chứng bất thường về mắt, cần ngừng thuốc và chuyển người bệnh đến chuyên khoa mắt để đánh giá.

Rối loạn huyết học: Rifampicin và isoniazid có thể gây các rối loạn huyết học nghiêm trọng như mất bạch cầu hạt (dễ nhiễm trùng), giảm tiểu cầu (tăng nguy cơ chảy máu, bầm tím) và thiếu máu tán huyết (gây da xanh xao, mệt mỏi, vàng da). Việc theo dõi công thức máu định kỳ trong quá trình điều trị là rất quan trọng, đồng thời cần điều chỉnh phác đồ thuốc nếu phát hiện bất thường.

Tăng acid uric máu: Pyrazinamide và ethambutol có thể làm tăng nồng độ acid uric trong máu, đặc biệt ở những bệnh nhân có tiền sử bệnh gút. Biểu hiện lâm sàng bao gồm sưng, đau khớp, thường gặp ở các khớp nhỏ. Để kiểm soát, cần theo dõi acid uric máu và sử dụng thuốc hạ acid uric khi cần thiết.

Biện pháp đề phòng tác dụng phụ của thuốc lao tiềm ẩn

Việc phòng ngừa và phát hiện sớm các tác dụng phụ của thuốc điều trị lao tiềm ẩn đóng vai trò then chốt nhằm bảo đảm an toàn cho người bệnh, nâng cao hiệu quả điều trị và giảm thiểu nguy cơ ngừng thuốc sớm hoặc biến chứng nghiêm trọng. Dưới đây là các biện pháp cần thực hiện:

Đánh giá trước điều trị

Trước khi bắt đầu phác đồ điều trị lao tiềm ẩn, cần tiến hành khám lâm sàng và khai thác kỹ tiền sử bệnh của người bệnh. Đặc biệt, cần lưu ý các yếu tố như tiền sử dị ứng thuốc, bệnh gan mạn tính, bệnh thận, rối loạn đông máu hoặc các bệnh lý đi kèm khác. Đồng thời, cần thực hiện các xét nghiệm cơ bản như chức năng gan (AST, ALT), chức năng thận (creatinin máu), và công thức máu (đếm tiểu cầu) để đánh giá khả năng dung nạp thuốc.

Tuân thủ nghiêm túc trong khi điều trị

Người bệnh cần được hướng dẫn sử dụng thuốc đúng liều lượng và theo đúng phác đồ đã được bác sĩ chỉ định. Tuyệt đối không tự ý tăng, giảm liều hoặc ngưng thuốc mà không có sự hướng dẫn của nhân viên y tế. Việc dùng thuốc đúng giờ, đều đặn mỗi ngày là yếu tố quan trọng để đạt hiệu quả điều trị và giảm nguy cơ tác dụng phụ do thay đổi nồng độ thuốc trong máu. Người bệnh cũng cần được tư vấn về các dấu hiệu cảnh báo tác dụng phụ như sốt, phát ban, vàng da, buồn nôn, và được khuyến cáo thông báo ngay cho bác sĩ nếu xuất hiện bất kỳ triệu chứng bất thường nào trong quá trình điều trị.

Thực hiện xét nghiệm theo dõi định kỳ

Trong suốt quá trình điều trị, cần thực hiện xét nghiệm men gan định kỳ để phát hiện sớm các biểu hiện viêm gan do thuốc. Nếu sử dụng các thuốc có độc tính cao trên thận hoặc máu (như streptomycin, rifampicin), cần theo dõi thêm chức năng thận và công thức máu. Những xét nghiệm này giúp kịp thời phát hiện các biến chứng tiềm ẩn, từ đó có hướng xử trí phù hợp.

Hạn chế các yếu tố làm tăng độc tính thuốc

Người bệnh cần được khuyến cáo tuyệt đối không sử dụng rượu, bia hoặc các chất có thể gây hại cho gan và thận trong suốt thời gian điều trị. Đồng thời, cần thận trọng khi sử dụng thêm các thuốc khác, đặc biệt là thuốc chuyển hóa qua gan và thận, nhằm tránh tương tác hoặc cộng gộp độc tính.

Phòng ngừa và xử trí dị ứng thuốc

Việc tuân thủ đúng thuốc theo toa là biện pháp cơ bản để giảm nguy cơ dị ứng. Người bệnh không nên tự ý thêm, bớt hoặc thay đổi thuốc trong phác đồ điều trị. Trong trường hợp xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ phản ứng dị ứng như nổi mẩn đỏ, ngứa, khó thở hoặc phù nề, cần ngưng ngay thuốc đang dùng và đến cơ sở y tế để được xử trí kịp thời.

Tuân thủ đủ thời gian điều trị

Việc dùng thuốc đủ liều và trong thời gian quy định không chỉ giúp phòng ngừa kháng thuốc và tái phát lao, mà còn giúp giảm thiểu rủi ro do dùng thuốc không đều, dẫn đến biến động nồng độ thuốc trong cơ thể – một yếu tố nguy cơ gây tác dụng phụ. Người bệnh cần được giải thích rõ tầm quan trọng của việc kiên trì điều trị để tăng tính tuân thủ.

Nhìn chung, mặc dù thuốc điều trị lao tiềm ẩn có thể gây ra một số tác dụng phụ từ nhẹ đến nghiêm trọng, nhưng với sự tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ, hầu hết các trường hợp đều có thể kiểm soát tốt. Việc nhận biết sớm và xử trí kịp thời các tác dụng phụ của thuốc lao tiềm ẩn không chỉ đảm bảo hiệu quả điều trị mà còn giúp người bệnh an tâm hơn. Vì vậy, sự hợp tác chặt chẽ giữa bệnh nhân và bác sĩ trong quá trình điều trị là vô cùng quan trọng để vượt qua hành trình điều trị lao tiềm ẩn một cách an toàn và hiệu quả.

​Tiêm vắc xin phòng bệnh lao là biện pháp hiệu quả giúp bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ mắc bệnh và ngăn chặn sự lây lan trong cộng đồng. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu tự hào cung cấp các loại vắc xin thế hệ mới nhất từ các nhà sản xuất hàng đầu thế giới, đảm bảo chất lượng và hiệu quả trong việc phòng ngừa bệnh tật. Tại đây, khách hàng sẽ trải nghiệm dịch vụ tiêm nhẹ nhàng, ít đau, với đội ngũ nhân viên y tế chuyên nghiệp và tận tâm. Vắc xin được bảo quản trong hệ thống lưu trữ đạt chuẩn GSP, duy trì chất lượng tối ưu. Đặc biệt, Trung tâm cung cấp nhiều dịch vụ linh hoạt như tiêm lẻ, tiêm theo yêu cầu, mua và đặt giữ vắc xin trực tuyến, đáp ứng đa dạng nhu cầu của khách hàng. Để đặt lịch hẹn, vui lòng liên hệ với Tiêm chủng Long Châu qua số hotline miễn phí 18006928.​