Tắc động mạch trung tâm võng mạc là tình trạng thế nào? Nguyên nhân và cách điều trị

Tắc động mạch võng mạc trung tâm là một trong những nguyên nhân gây mất thị lực đột ngột và nghiêm trọng nhất ở mắt. Bệnh diễn tiến nhanh, ít triệu chứng báo trước nhưng có thể để lại hậu quả mù lòa vĩnh viễn nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Vậy tắc nghẽn động mạch trung tâm võng mạc là do đâu và có những phương pháp điều trị nào?

Tình trạng tắc động mạch trung tâm võng mạc là bệnh gì?

Tắc động mạch võng mạc trung tâm (Central Retinal Artery Occlusion) là tình trạng dòng máu nuôi dưỡng võng mạc trung tâm bị ngưng trệ, khiến các lớp võng mạc bên trong rơi vào thiếu máu cấp và dẫn đến hoại tử mô võng mạc. 

Trong một số trường hợp, tình trạng tắc mạch còn ảnh hưởng đến đầu dây thần kinh thị, nhãn cầu và các cấu trúc mắt lân cận, với mức độ tổn thương phụ thuộc vào khả năng bù trừ của hệ tuần hoàn bàng hệ, đặc biệt là từ động mạch cảnh ngoài.

Tình trạng này được xem là một thể đột quỵ thiếu máu cục bộ cấp tại mắt. Chỉ dưới 20% người bệnh có thể phục hồi được thị lực có ý nghĩa chức năng ở mắt tổn thương. Tương tự như đột quỵ não, bệnh nhân tắc động mạch võng mạc có nguy cơ cao gặp lại các biến cố mạch máu trong tương lai.

Tắc nghẽn động mạch trung tâm võng mạc là do đâu?

Võng mạc là lớp mô thần kinh nằm ở đáy mắt, có vai trò tiếp nhận và chuyển hóa ánh sáng thành tín hiệu hình ảnh. Khi động mạch trung tâm võng mạc bị tắc, dòng máu nuôi dưỡng bị ngưng trệ, khiến mô võng mạc rơi vào tình trạng thiếu oxy và dưỡng chất nghiêm trọng. Hậu quả là các tế bào võng mạc bị tổn thương không hồi phục, làm suy giảm hoặc mất thị lực đột ngột.

Tình trạng tắc mạch có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, phổ biến gồm: 

• Hình thành huyết khối do các bệnh viêm nhiễm và tự miễn: Như lupus ban đỏ hệ thống, xơ cứng bì, bệnh Kawasaki, giang mai giai đoạn muộn.

• Các bệnh viêm mạch: Gặp trong bệnh Behçet, viêm động mạch thái dương.

• Bệnh tim mạch.

• Tăng huyết áp.

• Xơ vữa động mạch.

• Rối loạn đông máu.

• Bệnh hồng cầu hình liềm. 

Ngoài ra, chấn thương nặng, biến chứng sau phẫu thuật, nhiễm trùng huyết hoặc tiêm truyền tĩnh mạch có bọt khí cũng có thể làm tăng nguy cơ gây tắc động mạch.

Trên thực tế, bệnh thường gặp ở người cao tuổi, đặc biệt là những người có nhiều bệnh lý nền. Do mức độ tổn thương võng mạc nặng nề, khả năng phục hồi thị lực sau khi mắc bệnh thường rất hạn chế.

Các hình thái lâm sàng của tắc động mạch võng mạc trung tâm

Chứng mù thoáng qua (do co thắt động mạch)

Bệnh xuất hiện đột ngột với biểu hiện mất thị lực hoàn toàn ở một mắt, nhưng thường chỉ kéo dài trong vài phút rồi tự hồi phục. Giữa các cơn, thị lực và hình ảnh đáy mắt hầu như không ghi nhận bất thường. Người bệnh cần được thăm khám và làm các xét nghiệm nhằm phát hiện nguy cơ hẹp hoặc tắc động mạch cảnh.

Tắc nhánh động mạch trung tâm võng mạc

Triệu chứng lâm sàng thay đổi tùy theo vị trí nhánh động mạch bị tắc. Người bệnh thường bị giảm thị lực đột ngột và mất một phần thị trường tương ứng với vùng võng mạc thiếu máu. Khám đáy mắt cho thấy phù võng mạc khu trú tại vùng tổn thương, đôi khi có thể quan sát được mảnh tắc như cholesterol hoặc canxi.

Tắc động mạch ở người có động mạch mi – võng mạc

Khoảng 20% người bệnh có động mạch mi – võng mạc có thể duy trì một phần tưới máu cho võng mạc, nhờ đó thị lực còn khả năng hồi phục hạn chế. Trong trường hợp này, dù thị lực vẫn suy giảm nặng, nhưng vùng võng mạc được cấp máu bởi động mạch mi – võng mạc ít bị tổn thương hơn. 

Hình ảnh đáy mắt thường ghi nhận phù trắng khu trú giữa gai thị và hoàng điểm, trong khi các vùng võng mạc xung quanh vẫn tương đối bảo tồn.

Dấu hiệu và cách chẩn đoán tắc động mạch võng mạc trung tâm

Tình trạng này thường khởi phát âm thầm, hầu như không có dấu hiệu cảnh báo trước. Phần lớn người bệnh phát hiện bất thường sau khi thức dậy, với biểu hiện:

• Mất thị lực đột ngột ở một mắt, không kèm đau hay cộm mắt.

• Rối loạn phản xạ hướng tâm của đồng tử.

• Hình ảnh soi đáy mắt cho thấy tình trạng thiếu tưới máu võng mạc rõ rệt. 

Khoảng 95% trường hợp không liên quan đến viêm động mạch, trong khi số ít còn lại có nguyên nhân viêm, thường gặp trong các bệnh lý viêm hệ thống như viêm động mạch tế bào khổng lồ. Một thể đặc biệt khác xảy ra khi có sự hiện diện của động mạch mi – võng mạc, giúp duy trì một phần tưới máu võng mạc, nhờ đó tiên lượng thị lực thường khả quan hơn.

Để xác định bệnh, bác sĩ sẽ thăm khám mắt và đánh giá các dấu hiệu đặc trưng:

• Khám lâm sàng: Đồng tử thường giãn nhẹ, phản xạ với ánh sáng trực tiếp giảm hoặc mất, trong khi phản xạ liên ứng vẫn còn. Phần trước nhãn cầu đa số không ghi nhận bất thường.
• Soi đáy mắt: Các động mạch võng mạc bị co hẹp rõ, lòng mạch rất nhỏ và khó quan sát dòng máu, đặc biệt ở giai đoạn sớm. Võng mạc phù nề do thiếu máu, mất độ trong suốt và chuyển sang màu trắng xám. Riêng vùng hoàng điểm có màu hồng đỏ nổi bật, tạo nên dấu hiệu hoàng điểm anh đào điển hình.

Các biện pháp điều trị tắc động mạch võng mạc trung tâm

Hiện nay, khả năng phục hồi thị lực trong tắc động mạch võng mạc còn rất hạn chế. Một số biện pháp can thiệp sớm có thể được áp dụng nhằm cải thiện tưới máu võng mạc, bao gồm: 

• Tăng thông khí bằng hỗn hợp oxy và carbon dioxide để làm giãn mạch.

• Chọc tiền phòng nhằm giảm nhãn áp.

• Massage nhãn cầu tạo áp lực thay đổi giúp đẩy tác nhân gây tắc di chuyển. 

Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định thuốc giãn mạch, thuốc hạ nhãn áp, hoặc thuốc chống đông để hạn chế sự tiến triển của huyết khối.

Việc phòng ngừa đóng vai trò quan trọng, tập trung vào kiểm soát các bệnh lý nền như tăng huyết áp, bệnh tim mạch, viêm động mạch thái dương bằng điều trị corticoid kịp thời, can thiệp mạch khi cần thiết, đồng thời xử lý triệt để các ổ viêm nhiễm toàn thân và tại mắt.

Hy vọng qua bài viết, bạn đã có cái nhìn tổng quan về tắc động mạch trung tâm võng mạc và mức độ nguy hiểm của bệnh. Để chủ động phòng ngừa các yếu tố nguy cơ liên quan đến tim mạch và nhiễm trùng, hãy đến Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để được tư vấn tiêm phòng phù hợp, giúp bảo vệ sức khỏe lâu dài.