Sốc nhiệt: Nguyên nhân, triệu chứng và cách xử lý hiệu quả

Vào những ngày nắng nóng gay gắt hoặc khi làm việc cường độ cao dưới ánh mặt trời, nguy cơ sốc nhiệt rất cao, đặc biệt với người già, trẻ nhỏ và người có bệnh lý mạn tính. Bài viết này giúp bạn hiểu rõ sốc nhiệt là gì, nhận biết dấu hiệu sốc nhiệt và triệu chứng khi sốc nhiệt, đồng thời hướng dẫn cách xử lý khi bị sốc nhiệt và phòng tránh hiệu quả để bảo vệ sức khỏe gia đình.

Sốc nhiệt là gì?

Sốc nhiệt, hay còn gọi là say nắng, là một trong những rối loạn nghiêm trọng liên quan đến nhiệt độ cơ thể, đặc biệt nguy hiểm trong những ngày thời tiết oi bức. Dưới điều kiện bình thường, cơ thể con người có khả năng tự điều chỉnh thân nhiệt thông qua một cơ chế điều nhiệt tự nhiên, giữ cho nhiệt độ luôn ổn định dù môi trường có thay đổi.

Tuy nhiên, khi phải tiếp xúc với nắng nóng gay gắt trong thời gian dài, nhất là khi kết hợp với hoạt động thể chất quá mức, trung tâm điều nhiệt của cơ thể, vốn nằm ở vùng dưới đồi của não, có thể bị quá tải. Khi cơ chế kiểm soát nhiệt độ bị rối loạn, cơ thể mất khả năng tự làm mát.

Đây là một cấp cứu nội khoa nghiêm trọng cần được xử trí khẩn cấp. Sốc nhiệt có thể dẫn đến tổn thương não, rối loạn nhịp tim, suy thận cấp và nhiều biến chứng nguy hiểm khác. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, tình trạng này có thể đe dọa tính mạng.

Phân loại sốc nhiệt

• Sốc nhiệt ngoại sinh: Xảy ra do tác động từ môi trường bên ngoài, như nắng nóng kéo dài, đặc biệt trong điều kiện độ ẩm cao.
• Sốc nhiệt nội sinh: Xuất hiện do hoạt động thể chất quá sức, đặc biệt trong điều kiện nóng bức, thường gặp ở vận động viên hoặc công nhân ngoài trời.

Dấu hiệu sốc nhiệt

Hiểu và phát hiện các dấu hiệu sốc nhiệt là yếu tố sống còn giúp xử trí hiệu quả. Nếu bỏ qua những triệu chứng cảnh báo ban đầu, người bệnh có thể nhanh chóng rơi vào tình trạng nguy kịch.

Triệu chứng về thân nhiệt và tuần hoàn

Khi sốc nhiệt xảy ra, thân nhiệt có thể tăng rất nhanh, thường vượt qua ngưỡng 40 độ C. Đây là mức nhiệt vượt xa khả năng tự điều chỉnh của cơ thể. Bề mặt da người bệnh thường nóng ran, đỏ ửng hoặc khô ráo một cách bất thường. Đây là dấu hiệu cho thấy cơ thể đã mất hoàn toàn cơ chế làm mát. Nhịp tim tăng nhanh, có thể xuất hiện tình trạng loạn nhịp, mạch yếu do mất nước và rối loạn điện giải.

Rối loạn thần kinh

Sốc nhiệt ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thần kinh trung ương. Người bệnh có thể bị đau đầu dữ dội, chóng mặt, lú lẫn, nói nhảm hoặc không nhận thức được không gian xung quanh. Trong những trường hợp nặng hơn, co giật toàn thân hoặc mất ý thức có thể xảy ra, cho thấy hệ thần kinh đã bị tổn thương cấp tính. Nếu không được can thiệp kịp thời, nguy cơ tổn thương não vĩnh viễn hoặc tử vong là rất cao.

Rối loạn tiêu hóa - hô hấp

Ngoài những rối loạn thần kinh và tuần hoàn, người bị sốc nhiệt còn có biểu hiện rõ rệt ở hệ tiêu hóa và hô hấp. Các triệu chứng có thể bao gồm buồn nôn, nôn ói liên tục, đau bụng âm ỉ hoặc dữ dội. Đồng thời, người bệnh có thể thở nhanh, khó thở, cảm thấy mệt mỏi toàn thân, đôi khi kèm theo cảm giác bồn chồn, lo lắng hoặc hoảng loạn.

Đối tượng dễ bị sốc nhiệt và những thời điểm nguy hiểm

Một số nhóm đối tượng dễ bị ảnh hưởng bởi sốc nhiệt do nắng nóng và cần đặc biệt cẩn trọng:

Nhóm người dễ bị sốc nhiệt

• Trẻ em dưới 5 tuổi và người cao tuổi trên 65 tuổi.
• Người thừa cân hoặc mắc các bệnh mạn tính như tim mạch, đái tháo đường.
• Người lao động ngoài trời, vận động viên, người mặc đồ bảo hộ dày khi làm việc.

Điều kiện môi trường có nguy cơ cao

• Nhiệt độ ngoài trời tăng cao kèm theo độ ẩm lớn.
• Trời nắng gắt giữa trưa, không có bóng râm, thiếu nước uống.
• Khu vực đô thị đông đúc, ít cây xanh và thông gió kém.

Thời điểm nguy hiểm

Sốc nhiệt thường xảy ra vào các đợt nắng nóng cao điểm, đặc biệt là trong giai đoạn giao mùa hoặc hè oi bức. Nguy cơ tăng lên rõ rệt khi nhiệt độ ngoài trời duy trì ở mức cao trong nhiều giờ liên tục.

Cách xử lý khi bị sốc nhiệt

Sốc nhiệt là một cấp cứu nội khoa nghiêm trọng. Việc xử lý kịp thời và đúng cách ngay tại hiện trường có thể cứu sống người bệnh và hạn chế tổn thương đa cơ quan.

Sơ cứu tại chỗ, ưu tiên hạ nhiệt nhanh

Đưa người bệnh đến nơi mát, thoáng gió, tránh ánh nắng trực tiếp.

Hạ thân nhiệt càng sớm càng tốt (trong vòng 30 phút đầu):

• Cởi bỏ bớt quần áo, làm mát bằng nước mát (không lạnh sâu) và quạt gió.
• Nếu có thể, ngâm người bệnh trong nước mát (không lạnh sâu) hoặc xịt nước lên toàn thân kết hợp dùng quạt để tăng bốc hơi.

Theo dõi sinh hiệu: Thân nhiệt, mạch, nhịp thở, huyết áp.

Chỉ cho uống nước hoặc dung dịch bù điện giải (như Oresol) nếu người bệnh còn tỉnh táo và không có nguy cơ sặc. Không ép uống nếu người bệnh lơ mơ hoặc nôn ói.

Quan trọng: Nếu thân nhiệt không giảm sau 10–15 phút sơ cứu, hoặc nếu người bệnh có biểu hiện lơ mơ, co giật, thở bất thường, cần gọi cấp cứu ngay và tiếp tục làm mát trong khi chờ cấp cứu đến.

Khi nào cần đến cơ sở y tế?

• Thân nhiệt không giảm sau các biện pháp sơ cứu.
• Người bệnh mất ý thức, co giật, nói nhảm hoặc thở không đều.
• Có dấu hiệu nôn ói kéo dài, mạch yếu, da tái.

Điều trị tại bệnh viện

• Bệnh nhân được tiếp tục hạ nhiệt bằng các biện pháp chuyên sâu.
• Truyền dịch, bù điện giải, sử dụng thuốc hỗ trợ nếu có rối loạn nhịp tim hoặc co giật.
• Theo dõi sát các cơ quan nội tạng để phát hiện biến chứng kịp thời.

Phòng ngừa sốc nhiệt hiệu quả

Phòng bệnh hơn chữa bệnh, một số biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả sau đây có thể giúp bạn tránh xa nguy cơ sốc nhiệt:

Điều chỉnh thời gian hoạt động

• Hạn chế ra ngoài trong khoảng từ 11h đến 15h.
• Tăng cường nghỉ giải lao khi làm việc nặng ngoài trời.

Trang phục và bảo hộ

• Ưu tiên quần áo sáng màu, chất liệu mát, thấm hút mồ hôi.
• Đội mũ rộng vành, dùng ô hoặc kính râm khi đi nắng.

Bổ sung nước và chất điện giải

• Uống nước thường xuyên, trung bình 2 - 3 lít mỗi ngày.
• Có thể dùng thêm nước ép trái cây, oresol khi vận động nhiều.

Làm mát môi trường sống

• Sử dụng quạt, điều hòa, hoặc tạo luồng gió thông thoáng trong nhà.
• Tránh để nhà ở kín gió và tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng nhiều giờ.

Tăng cường sức đề kháng

• Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng.
• Tập thể dục nhẹ nhàng, phù hợp với điều kiện thời tiết.

Sốc nhiệt là một tình trạng cấp cứu nguy hiểm, nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh nếu được nhận biết kịp thời và xử trí đúng cách. Việc hiểu rõ sốc nhiệt là gì, nhận biết sớm dấu hiệu và triệu chứng khi sốc nhiệt sẽ giúp bạn có những hành động nhanh chóng và hiệu quả. Đặc biệt, trong thời điểm nắng nóng kéo dài, hãy chủ động bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình bằng những biện pháp phòng ngừa đơn giản nhưng thiết thực. Khi có dấu hiệu nghi ngờ, hãy đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để được điều trị kịp thời và tránh những hậu quả nghiêm trọng.