Nhồi máu cơ tim không ST chênh: Nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị hiệu quả

Nhồi máu cơ tim là tình trạng cấp cứu tim mạch thường gặp, đe dọa trực tiếp đến tính mạng. Trong đó, nhồi máu cơ tim không ST chênh (NSTEMI) chiếm tỷ lệ cao nhưng lại khó nhận biết do các dấu hiệu lâm sàng và điện tâm đồ không điển hình. Việc hiểu rõ bệnh lý này sẽ giúp người bệnh được chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời và giảm thiểu biến chứng nguy hiểm.

Nhồi máu cơ tim không ST chênh là gì? Có nguy hiểm không?

Nhồi máu cơ tim không ST chênh lên (NSTEMI) là một thể bệnh thuộc hội chứng mạch vành cấp, trong đó cơ tim bị hoại tử do thiếu máu nuôi nhưng điện tâm đồ không xuất hiện hình ảnh đoạn ST chênh lên. Thay vì ST chênh lên, NSTEMI thường cho thấy ST chênh xuống hoặc sóng T đảo ngược, đôi khi biểu hiện rất kín đáo khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn.

Khác với STEMI (nhồi máu cơ tim có ST chênh lên), nơi động mạch vành bị tắc hoàn toàn gây nhồi máu xuyên thành, ở NSTEMI, tình trạng tắc nghẽn động mạch chỉ một phần, dẫn đến thiếu máu khu trú chủ yếu ở lớp cơ tim dưới nội tâm mạc. Chính sự khác biệt này tạo nên biểu hiện điện tâm đồ khác nhau giữa hai thể bệnh.

Dù mức độ tổn thương thường không rộng bằng STEMI, NSTEMI vẫn được xem là tình trạng cấp cứu nguy hiểm. Nếu không được chẩn đoán và xử trí kịp thời, người bệnh có thể đối diện với nhiều biến chứng nặng nề như suy tim, rối loạn nhịp, tái phát cơn đau thắt ngực hay thậm chí tử vong.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của nhồi máu cơ tim không ST chênh

Nguyên nhân chủ yếu của nhồi máu cơ tim không ST chênh là do mảng xơ vữa trong động mạch vành bị nứt hoặc xói mòn, làm hình thành cục máu đông gây hẹp một phần lòng mạch. Dòng máu vẫn còn nhưng giảm mạnh, không đủ đáp ứng nhu cầu oxy của cơ tim, từ đó gây hoại tử mô tim.

Ngoài cơ chế này, còn một số yếu tố khác góp phần gây nên nhồi máu cơ tim không ST chênh lên, bao gồm:

• Co thắt động mạch vành: Lớp cơ trơn trong thành mạch co thắt mạnh, làm giảm hoặc tạm ngưng dòng máu.
• Thuyên tắc động mạch vành: Cục máu đông từ nơi khác di chuyển đến, bít tắc nhánh vành, tuy ít gặp.
• Tổn thương cơ tim do nguyên nhân khác: Viêm cơ tim, ngộ độc (như khí CO), chấn thương đụng dập nặng.

Bên cạnh nguyên nhân trực tiếp, nhiều tình trạng làm tăng nhu cầu oxy cơ tim hoặc giảm khả năng cung cấp máu cũng có thể dẫn đến NSTEMI:

• Tăng huyết áp ác tính hoặc tụt huyết áp nặng.
• Nhịp tim nhanh kéo dài.
• Hẹp van động mạch chủ nặng.
• Thuyên tắc phổi, làm giảm khả năng trao đổi oxy ở phổi trước khi máu quay về tim.

Các yếu tố nguy cơ góp phần làm tăng khả năng xuất hiện NSTEMI gồm:

• Có thể kiểm soát: Hút thuốc lá, chế độ ăn nhiều muối - đường - chất béo bão hòa, ít vận động, sử dụng ma túy kích thích (cocaine, amphetamine).
• Không thể kiểm soát: Tuổi cao, giới tính nam (nguy cơ tăng sớm hơn nữ), tiền sử gia đình mắc bệnh mạch vành sớm, hoặc yếu tố di truyền/bẩm sinh làm tăng nguy cơ bệnh tim.

Dấu hiệu nhận biết và chẩn đoán nhồi máu cơ tim không ST chênh

Nhồi máu cơ tim không ST chênh thường có biểu hiện lâm sàng không điển hình, dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh lý khác. Do đó, việc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo và thực hiện chẩn đoán cận lâm sàng chính xác đóng vai trò then chốt trong điều trị và giảm nguy cơ biến chứng

Dấu hiệu lâm sàng

Triệu chứng của nhồi máu cơ tim không ST chênh lên có thể giống đau thắt ngực nhưng thường dữ dội hơn và kéo dài hơn. Người bệnh có thể gặp:

• Đau tức, nặng sau xương ức, lan ra lưng, vai, cánh tay hoặc hàm.
• Khó thở, nhất là khi gắng sức.
• Vã mồ hôi, da nhợt nhạt, cảm giác sợ hãi.
• Buồn nôn hoặc nôn (thường gặp ở nhồi máu thành dưới).
• Suy nhược, chóng mặt, thậm chí ngất.

Khoảng 20% bệnh nhân có cơn nhồi máu cơ tim diễn tiến thầm lặng, không có triệu chứng điển hình, khiến việc phát hiện khó khăn. Điều này đặc biệt đáng lưu ý ở người đái tháo đường hoặc cao tuổi. Một số trường hợp (khoảng 15%) có thể nghe thấy tiếng thổi tâm thu ở mỏm tim hoặc phát hiện dấu hiệu suy tim kèm theo.

Cận lâm sàng

Để xác định chính xác nhồi máu cơ tim không ST chênh (NSTEMI), bác sĩ cần kết hợp nhiều phương tiện cận lâm sàng. Các xét nghiệm này không chỉ giúp khẳng định chẩn đoán mà còn phân biệt với các bệnh lý tim mạch khác.

• Điện tâm đồ (ECG): Không có đoạn ST chênh lên, thay vào đó là ST chênh xuống hoặc sóng T đảo ngược. Tuy nhiên, biến đổi có thể thoáng qua, do đó cần thực hiện nhiều lần để tăng độ chính xác.
• Xét nghiệm men tim: Troponin I hoặc T tăng cao, kèm theo CK, là dấu hiệu đặc hiệu cho hoại tử cơ tim. Đây là tiêu chuẩn để phân biệt NSTEMI với đau thắt ngực không ổn định.
• Siêu âm tim: Cho thấy rối loạn vận động vùng cơ tim và suy giảm chức năng thất, phản ánh mức độ ảnh hưởng của vùng nhồi máu.
• Chụp mạch vành: Được khuyến cáo cho bệnh nhân có nguy cơ cao nhằm xác định vị trí và mức độ tổn thương.
• Các thăm dò khác (MSCT, MRI tim): Có thể hỗ trợ trong một số trường hợp chẩn đoán phức tạp.

Chẩn đoán phân biệt

Nhồi máu cơ tim không ST chênh cần được phân biệt với nhiều bệnh khác có biểu hiện đau ngực và khó thở tương tự, bao gồm: STEMI, bóc tách động mạch chủ, thuyên tắc phổi, viêm hoặc tràn dịch màng ngoài tim, bệnh phổi - màng phổi, đau thần kinh liên sườn, bệnh lý dạ dày - thực quản.

Điều trị nhồi máu cơ tim không ST chênh lên

Điều trị nhồi máu cơ tim không ST chênh lên cần tiến hành sớm, với mục tiêu giảm thiếu máu cơ tim, ngăn ngừa cục máu đông tiến triển, ổn định huyết động và dự phòng biến chứng.

Điều trị nội khoa:

• Thuốc kháng kết tập tiểu cầu: Aspirin phối hợp với thuốc ức chế P2Y12 (clopidogrel, prasugrel, ticagrelor) để giảm nguy cơ huyết khối.
• Thuốc chống đông: Heparin không phân đoạn hoặc heparin trọng lượng phân tử thấp, dùng trong giai đoạn cấp để ngăn ngừa huyết khối lan rộng.
• Thuốc hạ lipid máu (statin liều cao): Khởi trị càng sớm càng tốt, có lợi cho ổn định mảng xơ vữa.
• Thuốc chẹn beta: Làm chậm nhịp tim, giảm nhu cầu oxy cơ tim và hạn chế biến chứng.
• Ức chế men chuyển (ACEI) hoặc ARB: Đặc biệt hữu ích ở bệnh nhân tăng huyết áp, đái tháo đường hoặc suy tim.
• Thuốc giảm đau/ngừa co thắt: Nitroglycerin giúp giảm đau ngực; morphin có thể dùng khi đau nặng không đáp ứng.

Can thiệp mạch vành:

• Chụp và can thiệp động mạch vành qua da (PCI): Nong mạch vành, đặt stent, đặc biệt chỉ định cho bệnh nhân nguy cơ cao hoặc rất cao.
• Phẫu thuật bắc cầu chủ - vành (CABG): Áp dụng khi tổn thương nhiều nhánh, có hẹp thân chung hoặc thất bại với PCI.

Các biện pháp phòng ngừa nhồi máu cơ tim không ST chênh

Phòng ngừa đóng vai trò then chốt không chỉ trong việc giảm nguy cơ xuất hiện cơn nhồi máu cơ tim lần đầu mà còn trong việc ngăn tái phát ở những bệnh nhân đã từng mắc bệnh.

Thay đổi lối sống

Điều chỉnh lối sống là bước quan trọng và bền vững nhất trong phòng ngừa nhồi máu cơ tim không ST chênh:

• Bỏ thuốc lá hoàn toàn: Hút thuốc làm tăng nguy cơ hình thành mảng xơ vữa và huyết khối.
• Chế độ ăn khoa học: Tăng cường rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, cá; hạn chế muối, đường, chất béo bão hòa và thực phẩm chế biến sẵn.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Chỉ số BMI nên trong khoảng 18,5 - 22,9; vòng eo < 90 cm ở nam và < 80 cm ở nữ để hạn chế nguy cơ tim mạch.
• Tập luyện thể dục đều đặn: Khoảng 150 phút/tuần với mức độ vừa phải như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội… giúp cải thiện tuần hoàn và sức khỏe tim.
• Hạn chế rượu bia và chất kích thích: Lạm dụng có thể làm tăng huyết áp và rối loạn nhịp tim.
• Quản lý căng thẳng: Giữ tinh thần lạc quan, ngủ đủ giấc để giảm gánh nặng cho tim.

Kiểm soát bệnh lý nền

Những bệnh mạn tính là yếu tố nguy cơ hàng đầu của nhồi máu cơ tim không ST chênh. Vì vậy, cần:

• Điều trị tích cực tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu và bệnh thận mạn theo phác đồ bác sĩ chỉ định.
• Tuân thủ thuốc và tái khám định kỳ, giúp kiểm soát chỉ số sinh học, hạn chế biến chứng và giảm nguy cơ tái phát cơn nhồi máu cơ tim.

Nhồi máu cơ tim không ST chênh là một thể bệnh nguy hiểm nhưng khó nhận diện do biểu hiện kín đáo. Việc nắm rõ các yếu tố nguy cơ, triệu chứng và quy trình chẩn đoán là chìa khóa để điều trị sớm và hiệu quả. Bên cạnh điều trị y khoa, thay đổi lối sống và kiểm soát bệnh nền sẽ giúp giảm nguy cơ tái phát và bảo vệ sức khỏe tim mạch lâu dài.