Nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm là gì? Cách phòng tránh ngộ độc thực phẩm

Thực phẩm là nguồn cung cấp dinh dưỡng thiết yếu, nhưng nếu không được bảo quản hoặc chế biến đúng cách, chúng có thể trở thành mầm bệnh gây ngộ độc. Do đó, trang bị kiến thức về nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm và cách phòng tránh là điều cần thiết để đảm bảo an toàn trong sinh hoạt hàng ngày.

Nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm là gì?

Nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm là gì? Trong hầu hết các trường hợp, nguyên nhân phổ biến nhất vẫn là do thực phẩm bị nhiễm khuẩn trong quá trình sản xuất, chế biến hoặc bảo quản không đảm bảo vệ sinh.

Vi khuẩn có thể xâm nhập vào thực phẩm ở bất kỳ giai đoạn nào, từ khâu trồng trọt, thu hoạch, chế biến cho đến vận chuyển và bảo quản. Một số thực phẩm có nguy cơ cao chứa vi khuẩn có hại ngay cả khi chúng vừa được mua về, chẳng hạn như rau củ quả tươi sống, thịt, trứng, hải sản, các sản phẩm từ sữa hoặc nước ép trái cây chưa được tiệt trùng.

Việc bảo quản thực phẩm không đúng quy cách cũng là một yếu tố làm gia tăng nguy cơ ngộ độc. Nếu không tách riêng thực phẩm sống như thịt, hải sản, trứng ra khỏi các loại thực phẩm đã nấu chín hoặc thực phẩm ăn liền, vi khuẩn từ thực phẩm sống có thể lây nhiễm chéo sang các món ăn khác. Quá trình chế biến cũng có thể trở thành nguồn phát tán vi khuẩn nếu tay người nấu, dụng cụ bếp, thớt hay mặt bàn không được làm sạch sau khi tiếp xúc với thực phẩm sống.

Ngoài ra, điều kiện nấu nướng và bảo quản cũng đóng vai trò rất quan trọng. Vi khuẩn có thể phát triển mạnh nếu thức ăn không được nấu chín kỹ, không giữ nóng liên tục sau khi nấu, hoặc không được làm lạnh hay đông lạnh kịp thời. Những thực phẩm dễ hỏng như thịt, trứng, sữa nếu để ở nhiệt độ phòng quá lâu sẽ tạo điều kiện cho vi khuẩn sinh sôi nhanh chóng.

Một nguyên nhân khác thường bị bỏ qua là việc lây nhiễm vi khuẩn từ người sang thực phẩm. Những người bị nhiễm khuẩn đường ruột có thể mang mầm bệnh trong phân hoặc chất nôn. Nếu họ không rửa tay kỹ sau khi đi vệ sinh, thay tã hoặc trước khi chế biến thức ăn, vi khuẩn có thể theo tay lây sang thực phẩm và gây ngộ độc cho người khác. 

Những tác nhân nào có thể gây ngộ độc thực phẩm?

Virus

Virus là một trong những nguyên nhân thường gặp gây ngộ độc thực phẩm. Chúng xâm nhập vào cơ thể bằng cách lây lan qua nước hoặc thực phẩm bị nhiễm virus, đặc biệt là nếu nguồn nước dùng để rửa hoặc tưới cây bị ô nhiễm từ phân người nhiễm bệnh. Một số loại hải sản như sò, nghêu sống trong nguồn nước bẩn cũng có thể tích tụ virus.

Ngoài ra, nếu người chế biến thực phẩm mang mầm bệnh và không rửa tay sạch sẽ, họ có thể làm lây lan virus sang thực phẩm. Hai loại virus thường gây ra ngộ độc thực phẩm là norovirus và viêm gan A.

Vi khuẩn

Vi khuẩn cũng là tác nhân chính gây ra nhiều ca ngộ độc thực phẩm. Chúng có thể tồn tại và sinh sôi nhanh chóng trong điều kiện nhiệt độ từ 4°C đến 60°C. Nếu thực phẩm không được bảo quản lạnh đúng cách hoặc không được nấu chín kỹ, vi khuẩn có thể phát triển và gây bệnh. Những loại vi khuẩn thường gặp bao gồm:

• Salmonella: Gây tiêu chảy, sốt, đau bụng.
• Clostridium perfringens và Clostridium botulinum: Đặc biệt nguy hiểm, trong đó C. botulinum gây ngộ độc thịt, một tình trạng nghiêm trọng có thể dẫn đến tử vong.
• Campylobacter: Thường có trong thịt gia cầm sống hoặc nấu chưa chín.
• Escherichia coli (E. coli): Một số chủng có thể gây tiêu chảy nặng, thậm chí biến chứng nguy hiểm.
• Vibrio: Thường liên quan đến hải sản sống hoặc nấu chưa chín.

Ký sinh trùng

Ký sinh trùng là những sinh vật sống ký sinh trong cơ thể sinh vật khác, bao gồm cả con người. Dù ít phổ biến hơn vi khuẩn hay virus, ký sinh trùng vẫn có thể gây ngộ độc thực phẩm, nhất là khi ăn phải thực phẩm sống hoặc chưa nấu chín kỹ.

Hóa chất

Một số hóa chất độc hại trong thực phẩm cũng có thể dẫn đến ngộ độc. Ví dụ, các loại cá hoặc hải sản có thể chứa độc tố tự nhiên do vi khuẩn hoặc tảo biển sinh ra, đặc biệt trong những điều kiện môi trường không an toàn. Nấm dại, nếu không phân biệt được với nấm ăn được, cũng có thể chứa độc tố nguy hiểm.

Ngoài ra, rau củ quả nếu chưa được rửa sạch có thể vẫn chứa dư lượng thuốc trừ sâu vượt ngưỡng an toàn, gây hại cho sức khỏe khi ăn phải.

Cách phòng tránh ngộ độc thực phẩm

Để giảm thiểu nguy cơ ngộ độc thực phẩm, cần tuân thủ những nguyên tắc cơ bản giúp ngăn thực phẩm bị ô nhiễm và hạn chế sự phát triển của vi khuẩn trong thức ăn. Việc phòng tránh nên được thực hiện từ khâu mua sắm, chế biến cho đến bảo quản thực phẩm hàng ngày.

Lựa chọn thực phẩm an toàn

Ưu tiên thực phẩm còn hạn sử dụng, bao bì nguyên vẹn, không bị phồng, móp méo, rò rỉ hoặc có dấu hiệu hư hỏng. Với thực phẩm đông lạnh, nên lấy sau cùng trong quá trình mua sắm và bảo quản lạnh ngay sau khi về nhà để tránh thực phẩm bị rã đông.

Lựa chọn thức ăn chế biến sẵn

Người bán cần đảm bảo thao tác vệ sinh, sử dụng dụng cụ riêng cho thực phẩm sống và chín. Không dùng tay trần hoặc găng tay đã tiếp xúc với thực phẩm để thực hiện các thao tác khác như cầm tiền hoặc vệ sinh cá nhân mà không thay mới.

Rửa tay đúng cách

Rửa tay bằng nước sạch và xà phòng ít nhất 20 giây, lau khô bằng khăn sạch hoặc khăn dùng một lần. Thực hiện rửa tay trước và sau khi chế biến thực phẩm, sau khi đi vệ sinh, sau khi xử lý thực phẩm sống hoặc chạm vào vật nuôi.

Sử dụng dụng cụ bếp hợp lý

Không dùng chung thớt, dao, muỗng... cho thực phẩm sống và thực phẩm chín hoặc ăn liền. Nếu không có dụng cụ riêng, cần rửa sạch và lau khô kỹ sau mỗi lần sử dụng để tránh lây nhiễm chéo.

Chế biến thực phẩm đúng nhiệt độ

Nấu thực phẩm, đặc biệt là thịt, cá, trứng đến nhiệt độ an toàn tối thiểu 75°C (ở phần lõi thực phẩm). Dấu hiệu nhận biết bằng cảm quan gồm: Thịt không còn màu hồng, nước thịt trong, cá dễ tách thịt, trứng chín hoàn toàn.

Vệ sinh thực phẩm ăn sống

Rửa kỹ rau củ, trái cây dưới vòi nước chảy để loại bỏ vi khuẩn và tồn dư hóa chất. Có thể ngâm nước muối loãng hoặc dùng dung dịch rửa rau quả an toàn nếu cần.

Hạn chế nấu ăn khi đang bệnh

Tránh chuẩn bị thức ăn cho người khác nếu đang mắc bệnh đường tiêu hóa (tiêu chảy, nôn ói) hoặc có triệu chứng nhiễm trùng như sốt, viêm họng, hay có vết thương hở ở tay.

Bảo quản thực phẩm đúng cách

• Thực phẩm sống để ở ngăn dưới cùng tủ lạnh, thực phẩm chín ở ngăn trên.
• Nhiệt độ bảo quản: Tủ lạnh <5°C, tủ đông <–18°C.
• Thức ăn đã nấu chỉ nên để nguội không quá 2 giờ trước khi cho vào tủ lạnh.
• Sử dụng hộp có nắp, màng bọc thực phẩm hoặc giấy bạc để đậy kín.
• Không sử dụng thực phẩm để lâu trong hộp thiếc đã mở, tránh nguy cơ thôi nhiễm kim loại và nhiễm khuẩn.

Bài viết đã giải đáp câu hỏi “Nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm là gì?” và cung cấp những thông tin liên quan. Ngộ độc thực phẩm hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu mỗi người nâng cao ý thức trong việc lựa chọn, chế biến và bảo quản thực phẩm. Hãy bắt đầu từ những thói quen đơn giản như rửa tay sạch, nấu chín kỹ và chọn thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng.