Lao siêu kháng là gì? Những điều cần biết về bệnh lao siêu kháng thuốc

Lao siêu kháng là gì?

XDR-TB là từ viết tắt của Extensively drug-resistant tuberculosis (lao siêu kháng thuốc), là một dạng lao do chủng vi khuẩn thuộc phức hợp Mycobacterium tuberculosis gây ra. Chủng vi khuẩn này kháng rifampicin (và có thể cũng kháng isoniazid), đồng thời kháng ít nhất một fluoroquinolone (levofloxacin hoặc moxifloxacin) và ít nhất một thuốc nhóm A khác (bedaquiline hoặc linezolid).

Mặc dù hiện có một số phác đồ điều trị ngắn hơn dành cho lao kháng đa thuốc (MDR-TB), việc điều trị lao siêu kháng thuốc (XDR-TB) thường kéo dài hơn và có nguy cơ gây độc cao hơn. Nguy cơ này tăng do các yếu tố như thời gian dùng thuốc kéo dài, khả năng dung nạp thuốc thấp hơn, tác dụng phụ nghiêm trọng hơn và tiềm ẩn nhiều tương tác thuốc, đặc biệt ở những người bệnh nặng. Hơn nữa, một số phác đồ ngắn hiện đang được áp dụng cho lao kháng đa thuốc lại không phù hợp cho người bệnh mắc lao siêu kháng thuốc.

Những dấu hiệu và triệu chứng của lao siêu kháng

Các triệu chứng của bệnh lao bao gồm:

• Ho kéo dài và ngày càng nặng trong 3 tuần trở lên;
• Ho ra đờm hoặc ho ra máu;
• Mệt mỏi;
• Suy nhược cơ thể;
• Sốt;
• Đổ mồ hôi vào ban đêm;
• Chán ăn;
• Sụt cân không chủ ý.

Việc mắc lao siêu kháng cũng không gây ra các triệu chứng khác biệt, mà thay vào đó, các triệu chứng này kéo dài hơn và không cải thiện dù đã sử dụng các loại thuốc điều trị lao thông thường. Nếu bạn không thuyên giảm dù đang dùng các thuốc lao mạnh, bạn nên đi khám để được kiểm tra về khả năng kháng thuốc.

Trong các trường hợp nhiễm khuẩn kháng kháng sinh, các loại thuốc điều trị hàng đầu không thể tiêu diệt được vi khuẩn có hại. Các vi khuẩn lao này có thể tiếp tục phát triển và lây lan.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Việc phát hiện và điều trị sớm lao siêu kháng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa biến chứng nặng và lây lan trong cộng đồng. Bạn nên đến gặp bác sĩ ngay khi có các dấu hiệu nghi ngờ nêu trên.

Ngoài ra, nếu bạn đang điều trị lao và nhận thấy các triệu chứng không thuyên giảm sau một thời gian dùng thuốc đúng phác đồ, cần thông báo cho bác sĩ càng sớm càng tốt để được xét nghiệm đánh giá khả năng kháng thuốc.

Việc chậm trễ trong chẩn đoán và điều trị lao siêu kháng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, kéo dài thời gian điều trị, tăng nguy cơ lây nhiễm và tử vong.

Nguyên nhân dẫn đến lao siêu kháng

Bạn có thể mắc phải lao siêu kháng theo hai cách:

• Cách thứ nhất là bệnh phát triển ở một người bệnh đang được điều trị lao, khi các thuốc kháng lao bị sử dụng sai cách hoặc quản lý kém. Đây thường là dấu hiệu của việc chăm sóc y tế hoặc quản lý thuốc không đúng cách. Tình trạng này có thể xảy ra khi người bệnh không được hỗ trợ đầy đủ để hoàn thành toàn bộ liệu trình điều trị, nguồn cung thuốc cho các cơ sở y tế bị gián đoạn, hoặc chất lượng thuốc kém.
• Cách thứ hai là một người bị lây nhiễm từ người bệnh đã mắc lao siêu kháng. Những người bệnh bị lao phổi có thể lây truyền bệnh qua việc ho, hắt hơi hoặc thậm chí chỉ cần nói chuyện. Để bị nhiễm, người khác chỉ cần hít phải một lượng rất nhỏ vi khuẩn lao trong không khí. Tuy nhiên, chỉ một tỷ lệ nhỏ những người bị nhiễm vi khuẩn lao thực sự phát triển thành bệnh.

Những ai có nguy cơ mắc phải lao siêu kháng?

Mặc dù bệnh lao có thể mất vài tháng hoặc thậm chí vài năm để phát triển sau khi nhiễm vi khuẩn, bạn có thể có nguy cơ cao mắc lao và phát triển thành bệnh ngay lập tức nếu hệ miễn dịch của bạn bị suy yếu, bao gồm:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ;
• Người nhiễm HIV;
• Người đang điều trị hóa trị ung thư;
• Người vừa trải qua ghép tạng;
• Người đang dùng thuốc ức chế miễn dịch;
• Người mắc các bệnh mạn tính như: Bệnh thận, bệnh tự miễn, bệnh đái tháo đường.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải lao siêu kháng

Một số yếu tố nguy cơ mắc phải lao siêu kháng như:

• Sống ở khu vực có tỷ lệ lao cao;
• Từng tiếp xúc với người mắc lao siêu kháng thuốc;
• Làm việc trong môi trường dễ tiếp xúc với người mắc lao, như bệnh viện hoặc cơ sở y tế;
• Có tiền căn từng mắc lao;
• Không tuân thủ đúng phác đồ điều trị lao theo chỉ định của bác sĩ.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm bệnh lao siêu kháng

Bệnh lao truyền thống thường được chẩn đoán bằng sự kết hợp của các phương pháp:

• Xét nghiệm máu;
• Chụp X-quang phổi;
• Test da.

Để bác sĩ xác định xem vi khuẩn lao có kháng thuốc hay không, cần thực hiện thêm các xét nghiệm chuyên sâu. Thông thường, xét nghiệm này bao gồm lấy mẫu vi khuẩn và cho tiếp xúc với nhiều loại thuốc khác nhau trong môi trường phòng xét nghiệm. Mặc dù phương pháp này hiệu quả, nhưng nhược điểm là quá trình này có thể mất từ 2 đến 3 ngày để hoàn thành.

Điều trị lao siêu kháng

Lao kháng thuốc vẫn có thể điều trị được, tuy nhiên bạn có thể không sử dụng được một số loại thuốc hàng đầu (first-line) mà bác sĩ thường dùng trong điều trị lao thông thường. Phác đồ điều trị sẽ phụ thuộc vào loại lao kháng thuốc mà bạn mắc phải. Lao siêu kháng thuốc là dạng khó điều trị nhất do vi khuẩn kháng nhiều loại kháng sinh.

Việc xây dựng một phác đồ điều trị cho lao kháng thuốc rất phức tạp. Nó đòi hỏi sự kết hợp của nhiều loại kháng sinh dựa trên nhiều yếu tố phức tạp khác nhau.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh lao siêu kháng

Bên cạnh việc dùng thuốc theo đúng phác đồ của bác sĩ, người bệnh lao siêu kháng cần có lối sống lành mạnh và chế độ dinh dưỡng hợp lý để hỗ trợ quá trình điều trị, tăng cường sức đề kháng, hạn chế các biến chứng cũng như ngăn chặn nguy cơ lây lan cho cộng đồng.

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ điều trị tuyệt đối: Uống thuốc đúng liều, đúng giờ và đủ thời gian theo chỉ định của bác sĩ là yếu tố quan trọng trong điều trị lao siêu kháng.
• Đeo khẩu trang thường xuyên: Người bệnh cần đeo khẩu trang y tế khi tiếp xúc với người khác, đặc biệt là trong môi trường kín, nhằm giảm nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng.
• Hạn chế tiếp xúc gần: Tránh tụ tập đông người, đặc biệt là nơi có nhiều người dễ bị tổn thương như bệnh viện, trung tâm chăm sóc người cao tuổi hoặc trẻ em.
• Thông báo cho người xung quanh: Nếu bạn đang sống chung với người thân, hãy thông báo tình trạng bệnh để có các biện pháp phòng ngừa phù hợp, như thông khí nơi ở, sử dụng dụng cụ cá nhân riêng biệt, vệ sinh không gian sống thường xuyên.
• Tái khám định kỳ: Luôn tái khám đúng hẹn để được theo dõi và phát hiện kịp thời các tác dụng phụ hoặc biến chứng.
• Giữ tinh thần lạc quan: Tâm lý đóng vai trò quan trọng trong hiệu quả điều trị. Giữ thái độ tích cực, tham gia các hoạt động nhẹ nhàng, phù hợp giúp nâng cao miễn dịch và cải thiện chất lượng sống.

Chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung đầy đủ dưỡng chất: Người bệnh cần chế độ ăn giàu đạm (trứng, thịt, cá, đậu…), tinh bột (gạo, khoai, bắp…), chất béo lành mạnh và rau xanh, trái cây để tăng cường sức đề kháng.
• Bổ sung các thực phẩm giàu vitamin A, C, E và kẽm: Đây là những vi chất hỗ trợ hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại nhiễm trùng.
• Tránh rượu bia và thuốc lá: Các chất này làm suy giảm hệ miễn dịch, tổn hại cơ thể và gây tương tác với thuốc điều trị, làm giảm hiệu quả hoặc tăng nguy cơ tác dụng phụ.
• Uống đủ nước mỗi ngày: Giúp đào thải độc tố, làm loãng đờm và hỗ trợ hoạt động của gan.
• Ăn đúng giờ, tránh bỏ bữa: Đảm bảo cung cấp năng lượng đều đặn cho cơ thể, giúp duy trì cân nặng và phục hồi sức khỏe tốt hơn trong quá trình điều trị lao.

Phòng ngừa lao siêu kháng

Cách tốt nhất để phòng ngừa lao siêu kháng là giữ an toàn trước nguy cơ nhiễm vi khuẩn gây bệnh lao. Bạn có thể bảo vệ bản thân bằng cách tránh tiếp xúc với những người đang bị bệnh và tuân thủ đầy đủ các loại vắc xin cũng như thuốc được bác sĩ kê đơn.

Nếu bạn đã từng tiếp xúc gần với người vừa mới mắc bệnh lao hoạt động, bạn nên đến gặp bác sĩ để được kiểm tra. Nếu bạn được chẩn đoán mắc lao, hãy trao đổi với bác sĩ về các lựa chọn điều trị, cũng như kiểm tra xem bạn có mắc thể lao kháng thuốc hay không.

Ngoài ra, bạn cũng có thể góp phần ngăn ngừa lao siêu kháng bằng cách uống đầy đủ các loại thuốc điều trị lao theo đúng chỉ định của bác sĩ. Việc bỏ liều hoặc ngừng thuốc sớm có thể làm tăng nguy cơ phát triển thành lao siêu kháng.

Dù bạn mắc lao thông thường hay lao siêu kháng, điều quan trọng là phải hạn chế lây lan vi khuẩn cho người khác. Do thuốc điều trị cần vài tuần mới phát huy tác dụng, bạn có thể cần tránh tiếp xúc với người khác trong thời gian đầu điều trị. Ngoài ra, không nên đến trường học hoặc nơi làm việc cho đến khi bác sĩ xác nhận rằng bạn đã an toàn để quay trở lại.