Khứu giác là gì​? Các bệnh lý ảnh hưởng đến khứu giác

Khứu giác là giác quan giúp con người cảm nhận thế giới xung quanh thông qua mùi hương - từ hương vị món ăn đến mùi đặc trưng của môi trường sống. Tuy nhiên, khi khứu giác bị ảnh hưởng, chất lượng cuộc sống và sức khỏe tổng thể cũng có thể suy giảm.

Khứu giác là gì?

Khứu giác là một trong năm giác quan cơ bản, giúp con người nhận biết và cảm nhận các mùi hương thông qua cơ quan mũi. Khi hít thở, các phân tử mùi trong không khí sẽ đi vào khoang mũi, kích thích thụ thể khứu giác và gửi tín hiệu lên não để phân tích, từ đó giúp ta nhận ra mùi dễ chịu hay khó chịu.

Ở động vật, khứu giác đóng vai trò sống còn trong việc săn mồi hay tránh kẻ thù. Còn ở con người, dù không còn giữ vai trò sinh tồn rõ rệt, nhưng khứu giác là gì vẫn là một câu hỏi thú vị - vì thực tế, khả năng nhận biết mùi của con người tinh tế hơn nhiều so với chúng ta vẫn nghĩ.

Theo nghiên cứu của NIH và các nghiên cứu khác cho thấy, con người không chỉ phân biệt được vài nghìn mùi như quan niệm cũ mà có thể nhận biết đến hàng nghìn tỷ mùi khác nhau. Điều này chứng tỏ khứu giác của con người vẫn vô cùng nhạy bén, chỉ là chúng ta ít khi để ý đến sức mạnh này.

Hơn cả việc cảm nhận hương thơm hay mùi vị, khứu giác là gì trong đời sống còn gắn liền với cảm xúc và ký ức. Một mùi hương quen thuộc có thể gợi nhớ về tuổi thơ, một chuyến đi, hay một người thân yêu. Nhờ có khứu giác, thế giới quanh ta trở nên sống động, có chiều sâu cảm xúc và đầy trải nghiệm.

Tuy nhiên, dù có khả năng phân biệt vô số mùi hương, con người lại thường không giỏi trong việc gọi tên chính xác các mùi đó. Chúng ta có thể nhận ra mùi cà phê, hương hoa nhài hay mùi khói, nhưng lại khó mô tả hay phân loại chúng rõ ràng. Đây là một giới hạn tự nhiên trong cách não bộ xử lý thông tin mùi hương.

Tóm lại, khứu giác là gì không chỉ đơn thuần là khả năng ngửi mùi, mà còn là cánh cửa mở ra thế giới cảm xúc, ký ức và sự phong phú của trải nghiệm con người.

Cấu tạo của bộ phận thực hiện hoạt động khứu giác

Để hiểu rõ hơn khứu giác là gì, chúng ta cần xem xét cơ quan đảm nhiệm chức năng này - đó chính là mũi. Mũi không chỉ là con đường cho không khí đi vào phổi mà còn là nơi tiếp nhận và xử lý các tín hiệu mùi hương, giúp con người cảm nhận thế giới xung quanh thông qua mùi. Cấu tạo của mũi gồm ba phần chính: 

• Mũi ngoài: Đây là phần nhìn thấy rõ nhất trên khuôn mặt, được gắn ở phần dưới trán. Từ gốc mũi đến đỉnh mũi là sống mũi - cấu tạo chủ yếu từ sụn và xương. Phần đỉnh mũi gồm hai lỗ mũi trước, được ngăn cách bởi vách ngăn mũi, còn hai bên là cánh mũi - giúp điều chỉnh luồng không khí khi hít thở hoặc ngửi mùi.
• Mũi trong: Hay còn gọi là ổ mũi, nằm phía sau mũi ngoài, bắt đầu từ lỗ mũi trước và kết thúc ở lỗ mũi sau - nơi thông với vòm họng. Ổ mũi được chia đôi bởi vách ngăn, mỗi bên gồm bốn thành (trên, dưới, trong, ngoài) và có niêm mạc mũi bao phủ. Phía trên của ổ mũi chứa vùng biểu mô khứu giác, nơi tập trung hàng triệu tế bào thần kinh cảm nhận mùi.
• Xoang cạnh mũi: Đây là những khoang rỗng nằm trong các xương vùng mặt - gồm xoang trán, xoang sàng, xoang hàm và xoang bướm. Bên trong các xoang được lót bởi lớp niêm mạc có lông chuyển động liên tục theo một chiều, giúp loại bỏ chất nhầy và bụi bẩn, giữ cho mũi luôn khô thoáng.

Nhờ sự phối hợp nhịp nhàng của các bộ phận này, mũi có thể đảm nhiệm hiệu quả cả hai chức năng: Hô hấp và cảm nhận mùi - nền tảng để tạo nên hoạt động khứu giác tinh tế của con người.

Những bệnh lý ảnh hưởng đến khứu giác

Khứu giác là một chức năng tinh tế nhưng dễ bị tổn thương bởi nhiều yếu tố khác nhau, từ viêm nhiễm đơn giản đến các rối loạn thần kinh phức tạp. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến làm suy giảm khả năng ngửi của con người:

Cảm lạnh và viêm mũi: Các bệnh lý đường hô hấp trên như cảm lạnh hoặc viêm mũi có thể gây tắc nghẽn niêm mạc mũi, khiến luồng không khí mang phân tử mùi không đến được vùng khứu giác. Khi tình trạng viêm được kiểm soát, khả năng ngửi mùi thường phục hồi hoàn toàn.

Viêm xoang: Viêm xoang gây ứ đọng dịch và sưng niêm mạc, làm giảm sự lưu thông không khí qua mũi và cản trở quá trình cảm nhận mùi.

Dị ứng: Phản ứng dị ứng với bụi, phấn hoa hoặc lông động vật có thể gây viêm mũi dị ứng, khiến niêm mạc sưng và giảm nhạy cảm khứu giác.

Mất hoặc giảm khứu giác: Tình trạng mất khứu giác (anosmia) hoặc giảm khứu giác (hyposmia) có thể bắt nguồn từ nhiễm trùng, chấn thương đầu, đái tháo đường, bệnh lý thần kinh hoặc các rối loạn như Parkinson và Alzheimer. Hướng điều trị phụ thuộc nguyên nhân, có thể bao gồm thuốc, liệu pháp phục hồi hoặc phẫu thuật.

Ảnh hưởng từ thuốc và môi trường: Hút thuốc lá, tiếp xúc với mùi hóa chất mạnh hoặc sử dụng một số thuốc (kháng sinh, thuốc huyết áp, thuốc chống trầm cảm) có thể làm suy giảm chức năng khứu giác tạm thời. Ngoài ra, việc tiếp xúc lâu với mùi nồng còn gây “mệt mỏi khứu giác”, khiến mũi mất khả năng nhận biết mùi trong thời gian ngắn.

Thay đổi sinh lý: Ở phụ nữ mang thai, nồng độ hormone thay đổi có thể khiến khứu giác trở nên nhạy hơn. Đây là hiện tượng sinh lý bình thường và thường tự điều chỉnh sau khi sinh.

Bài viết đã giúp bạn trả lời câu hỏi khứu giác là gì. Khứu giác không chỉ giúp chúng ta cảm nhận hương vị cuộc sống mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe. Khi khả năng ngửi bị suy giảm hoặc mất đi, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của nhiều bệnh lý cần được chú ý. Vì vậy, việc duy trì và bảo vệ khứu giác bằng cách giữ vệ sinh mũi họng, tránh khói bụi, hóa chất và thăm khám tai mũi họng định kỳ là rất cần thiết để đảm bảo chất lượng cuộc sống và phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn.

Tiêm phòng đầy đủ giúp tăng cường hệ miễn dịch, giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp - yếu tố có thể ảnh hưởng đến khứu giác. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp vắc xin chính hãng, bảo quản chuẩn GSP, cùng đội ngũ y tế giàu kinh nghiệm. Liên hệ 1800 6928 (miễn phí) để được tư vấn và đặt lịch tiêm phù hợp.