Khi nào cần test tiểu đường thai kỳ? Quy trình thực hiện như thế nào?

Tiểu đường thai kỳ có thể gây nhiều hậu quả nghiêm trọng như thai to, chấn thương khi sinh và tiểu đường tuýp 2 về sau. Vì vậy, việc hiểu rõ khi nào và bằng cách nào để thực hiện test tiểu đường thai kỳ là điều thiết yếu, giúp bảo vệ sức khỏe mẹ và bé từ giai đoạn sớm nhất. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về quy trình, thời điểm và ý nghĩa của xét nghiệm này.

Test tiểu đường thai kỳ là gì?

Test tiểu đường thai kỳ là xét nghiệm sàng lọc lượng đường trong máu để xác định tình trạng glucose không ổn định hoặc bệnh lý mới phát sinh trong thai kỳ. Xét nghiệm này giúp phát hiện sớm tình trạng tiểu đường thai kỳ, từ đó hỗ trợ mẹ bầu điều chỉnh lối sống hoặc điều trị kịp thời. 

Thông thường, việc test tiểu đường thai kỳ thường được khuyến nghị thực hiện vào tuần thứ 24 - 28 của thai kỳ. Tuy nhiên, đối với các trường hợp có yếu tố nguy cơ như thai phụ bị béo phì, tiền sử gia đình mắc tiểu đường, hoặc đã từng bị tiểu đường thai kỳ ở lần mang thai trước,... bác sĩ có thể chỉ định thực hiện xét nghiệm sớm hơn.

Các phương pháp test tiểu đường thai kỳ

Hiện nay có hai phương pháp được sử dụng để sàng lọc và chẩn đoán tiểu đường thai kỳ, bao gồm mô hình một bước và hai bước. Mỗi phương pháp có quy trình riêng, được áp dụng tùy theo hướng dẫn của từng quốc gia và cơ sở y tế.

Phương pháp một bước: OGTT 75 g glucose

Đây là phương pháp được khuyến nghị bởi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam cho tất cả phụ nữ mang thai từ tuần 24 đến 28 và chưa được chẩn đoán đái tháo đường trước đó. Quy trình thực hiện gồm:

• Thai phụ cần nhịn đói tối thiểu 8 giờ qua đêm trước khi làm xét nghiệm, thời điểm lý tưởng là vào buổi sáng.
• Sau khi lấy mẫu máu đo glucose lúc đói, thai phụ uống dung dịch chứa 75 g glucose.
• Mẫu máu tiếp theo được lấy sau 1 giờ, và lần ba sau 2 giờ để đo nồng độ glucose huyết tương.

Ngưỡng chẩn đoán (theo Hiệp hội Sản khoa Hoa Kỳ và WHO):

• Glucose lúc đói: ≥ 5.1 mmol/L (92 mg/dL).
• Sau 1 giờ: ≥ 10.0 mmol/L (180 mg/dL).
• Sau 2 giờ: ≥ 8.5 mmol/L (153 mg/dL).

Nếu bất kỳ một trong ba giá trị bằng hoặc vượt ngưỡng, thai phụ được chẩn đoán mắc tiểu đường thai kỳ.

GCT 50 g đường (Sàng lọc ban đầu)

Phương pháp hai bước được sử dụng như một phương án sàng lọc khởi đầu, áp dụng cho các thai phụ chưa được chẩn đoán đái tháo đường trước đó. Quy trình gồm hai giai đoạn:

Bước 1: Sàng lọc bằng glucose 50 g:

• Thai phụ không cần nhịn đói, uống 50 g glucose.
• Đường huyết được đo sau 1 giờ.
• Nếu kết quả ≥ 130 mg/dL (7.2 mmol/L), thai phụ sẽ được chỉ định thực hiện tiếp nghiệm pháp dung nạp glucose 100 g.

Bước 2: Nghiệm pháp dung nạp glucose 100 g:

• Thực hiện vào buổi sáng khi thai phụ đã nhịn đói qua đêm.
• Thai phụ uống dung dịch chứa 100 g glucose pha với 250–300 ml nước.
• Mẫu máu tĩnh mạch được lấy tại 4 thời điểm: Lúc đói, sau 1 giờ, 2 giờ và 3 giờ sau uống.

Ngưỡng chẩn đoán tiểu đường thai kỳ (theo tiêu chuẩn Carpenter-Coustan):

• Glucose lúc đói ≥ 95 mg/dL (5.3 mmol/L).
• Sau 1 giờ > 180 mg/dL (10.0 mmol/L).
• Sau 2 giờ > 155 mg/dL (8.6 mmol/L).
• Sau 3 giờ > 140 mg/dL (7.8 mmol/L).

Thai phụ được chẩn đoán mắc tiểu đường thai kỳ nếu có từ hai giá trị trở lên vượt ngưỡng.

Ý nghĩa và lợi ích của việc sàng lọc sớm

Sàng lọc sớm thông qua test tiểu đường thai kỳ mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho cả mẹ và bé.

Phát hiện và điều trị kịp thời

Việc phát hiện sớm tiểu đường thai kỳ giúp mẹ bầu áp dụng các biện pháp kiểm soát đường huyết hiệu quả:

• Điều chỉnh chế độ ăn uống, ưu tiên thực phẩm có chỉ số GI thấp như ngũ cốc nguyên cám, rau xanh, và protein nạc.
• Tăng cường vận động nhẹ nhàng như đi bộ hoặc yoga thai kỳ.
• Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định dùng insulin để kiểm soát đường huyết.

Giảm nguy cơ biến chứng

Sàng lọc sớm giúp giảm nguy cơ các biến chứng như:

• Thai to (macrosomia), làm tăng nguy cơ đẻ mổ hoặc chấn thương khi sinh.
• Hạ đường huyết ở trẻ sơ sinh hoặc ngôi thai bất thường.
• Tiền sản giật, ảnh hưởng đến sức khỏe mẹ trong thai kỳ.

Bảo vệ sức khỏe mẹ sau sinh

Test tiểu đường thai kỳ không chỉ quan trọng trong thai kỳ mà còn giúp dự đoán nguy cơ sức khỏe lâu dài. Mẹ bầu mắc tiểu đường thai kỳ có nguy cơ cao phát triển tiểu đường tuýp 2 sau sinh (khoảng 50% trong vòng 5 - 10 năm, theo Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ). Sàng lọc sớm và theo dõi định kỳ giúp cải thiện tình trạng chuyển hóa, giảm nguy cơ bệnh mãn tính.

Một số lưu ý trước và sau khi test tiểu đường thai kỳ

Để đảm bảo kết quả test tiểu đường thai kỳ chính xác, mẹ bầu cần chuẩn bị kỹ lưỡng và biết cách xử lý sau xét nghiệm.

• Nhịn ăn hợp lý: Trước khi làm nghiệm pháp OGTT 75g, bạn cần nhịn ăn trong khoảng từ 8 đến 14 giờ. Trong thời gian này, bạn chỉ được uống nước lọc để tránh tình trạng mất nước. Tuyệt đối không sử dụng các loại thức uống chứa đường, caffein hoặc năng lượng vì có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.
• Hạn chế vận động và căng thẳng: Tránh các hoạt động thể lực mạnh, căng thẳng tinh thần hoặc mất ngủ trong vòng 24 giờ trước khi làm xét nghiệm. Những yếu tố này có thể làm thay đổi mức glucose trong máu, dẫn đến sai lệch kết quả.
• Thông báo với nhân viên y tế: Nếu bạn đang gặp các triệu chứng như buồn nôn, mệt mỏi, cảm cúm, hoặc đang sử dụng các loại thuốc có thể ảnh hưởng đến đường huyết (như corticosteroid, thuốc lợi tiểu, thuốc nội tiết...), hãy thông báo rõ cho nhân viên y tế trước khi thực hiện xét nghiệm để được hướng dẫn phù hợp.

Sau khi uống dung dịch chứa 75g glucose, một số mẹ bầu có thể cảm thấy buồn nôn, chóng mặt hoặc khó chịu. Đây là phản ứng có thể xảy ra do sự thay đổi nhanh chóng của đường huyết. Nếu cảm giác này kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng, hãy báo ngay cho nhân viên y tế để được theo dõi và hỗ trợ kịp thời.

Khi kết thúc quy trình lấy máu, bạn nên ngồi nghỉ tại chỗ từ 15 đến 30 phút để cơ thể thích nghi trở lại. Nếu không có chống chỉ định, bạn có thể ăn nhẹ sau khi nghỉ ngơi, ưu tiên các thực phẩm dễ tiêu và ít đường như một lát bánh mì nguyên cám, sữa không đường, hoặc một phần nhỏ trái cây có chỉ số đường huyết thấp (ví dụ: Táo, lê) nhằm giúp ổn định lại đường huyết và giảm cảm giác mệt mỏi.

Test tiểu đường thai kỳ là bước quan trọng không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe mẹ và bé trong thai kỳ mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài của cả hai. Thời điểm lý tưởng để thực hiện là giữa tuần 24 - 28, với OGTT 75 g là phương pháp có độ chính xác cao nhất. Hiểu rõ quy trình, chuẩn bị kỹ lưỡng, và xử trí phù hợp theo kết quả giúp mẹ bầu chủ động và yên tâm hơn trong hành trình mang thai. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo kế hoạch chăm sóc sức khỏe tốt nhất.