Hệ dẫn truyền tim là gì? Cấu tạo, chức năng và vai trò sống còn của nhịp tim

Nhiều người chỉ quan tâm đến tim khi xuất hiện triệu chứng như hồi hộp, choáng váng hay ngất xỉu nhưng ít ai biết rằng nguyên nhân sâu xa thường bắt nguồn từ hệ dẫn truyền tim. Hiểu rõ cấu trúc và cơ chế hoạt động của hệ dẫn truyền tim sẽ giúp người đọc chủ động hơn trong việc nhận biết nguy cơ, phòng ngừa bệnh tim mạch và theo dõi sức khỏe tim lâu dài.

Hệ dẫn truyền tim là gì?

Hệ dẫn truyền tim là một hệ thống gồm các tế bào cơ tim chuyên biệt có khả năng phát xung điện và dẫn truyền tín hiệu điện trong tim. Nhờ hệ thống này, tim có thể co bóp một cách nhịp nhàng, đồng bộ và tự động, ngay cả khi không có sự điều khiển trực tiếp từ não bộ. Nói một cách dễ hiểu, hệ dẫn truyền tim hoạt động giống như đường dây điện và bộ phát điện giúp đảm bảo các buồng tim co bóp đúng thứ tự để bơm máu hiệu quả đi nuôi cơ thể.

Hệ dẫn truyền tim được tổ chức chặt chẽ theo một trật tự nhất định, đảm bảo tín hiệu điện lan truyền chính xác từ trên xuống dưới, bao gồm:

Nút xoang của tim

Nút xoang nằm ở thành sau của tâm nhĩ phải, gần nơi tĩnh mạch chủ trên đổ vào. Đây là vị trí khởi phát xung điện chính của tim, có khả năng tự phát xung điện mà không cần kích thích từ bên ngoài. Nút xoang quyết định nhịp tim sinh lý, thường dao động từ 60 - 100 nhịp/phút ở người trưởng thành khi nghỉ ngơi. Nhịp tim này có thể thay đổi linh hoạt tùy theo nhu cầu cơ thể, chẳng hạn tăng lên khi vận động hoặc giảm xuống khi ngủ sâu.

Nút nhĩ thất

Nút nhĩ thất nằm ở vùng tiếp giáp giữa tâm nhĩ và tâm thất, cụ thể là ở sàn tâm nhĩ phải gần vách liên nhĩ. Nó đóng vai trò “trạm trung gian”, nhận xung điện từ nút xoang qua các đường dẫn trong tâm nhĩ. Quan trọng nhất, nút nhĩ thất làm chậm xung điện trong thời gian rất ngắn (khoảng 0,1 giây) để tâm nhĩ kịp co bóp hoàn toàn, đổ máu xuống tâm thất trước khi tâm thất co. Cơ chế này giúp tăng hiệu quả bơm máu của tim.

Bó His, nhánh phải

Sau nút nhĩ thất, xung điện đi vào bó His - một bó sợi dẫn truyền ngắn chạy dọc theo vách liên thất. Bó His nhanh chóng phân chia thành nhánh trái (sau đó chia tiếp thành nhánh trước và nhánh sau) và nhánh phải. Cuối cùng, xung điện lan tỏa rộng rãi qua mạng lưới Purkinje - hệ thống sợi mảnh bao phủ toàn bộ nội tâm mạc tâm thất. Nhờ tốc độ dẫn truyền cực nhanh của mạng Purkinje (khoảng 4m/giây), hai tâm thất co bóp gần như đồng thời và mạnh mẽ, tạo lực bơm máu chính đi nuôi toàn cơ thể.

Với cấu trúc chặt chẽ, hệ dẫn truyền tim hoạt động chính xác, giúp tim bơm khoảng 5 - 6 lít máu mỗi phút ở người trưởng thành khỏe mạnh khi nghỉ ngơi.

Chức năng và vai trò của hệ dẫn truyền tim đối với cơ thể

Hệ dẫn truyền tim không chỉ giúp tim “đập” mà còn đảm bảo chất lượng và hiệu quả của mỗi nhịp tim, đóng vai trò sống còn đối với sự sống.

Các chức năng chính của hệ dẫn truyền tim bao gồm:

• Duy trì nhịp tim ổn định và phù hợp với nhu cầu cơ thể: Khi nghỉ ngơi, nhịp tim chậm lại để tiết kiệm năng lượng; khi vận động, căng thẳng hoặc cần tăng trao đổi chất, nhịp tim tăng lên để cung cấp thêm oxy và dưỡng chất cho các cơ quan.
• Đảm bảo sự phối hợp nhịp nhàng giữa tâm nhĩ và tâm thất: Tâm nhĩ co trước để “bơm mồi” máu vào tâm thất, giúp tăng thêm khoảng 20 - 30% cung lượng tim so với khi không có sự phối hợp này.
• Tự động và dự phòng: Hệ dẫn truyền tim có tính tự động cao và cơ chế dự phòng - nếu nút xoang bị tổn thương, nút nhĩ thất hoặc bó His có thể tạm thời thay thế làm máy tạo nhịp (dù nhịp chậm hơn, khoảng 40 - 60 nhịp/phút hoặc thấp hơn).
• Điều hòa nhịp tim qua hệ thần kinh: Hệ thần kinh giao cảm làm tăng nhịp tim, trong khi phó giao cảm làm chậm nhịp tim, giúp cơ thể thích nghi nhanh chóng với các tình huống khác nhau.

Khi hệ dẫn truyền tim bị rối loạn, tim có thể không bơm đủ máu, gây thiếu oxy cho não, cơ quan nội tạng và các mô ngoại biên. Hậu quả có thể từ nhẹ như mệt mỏi, chóng mặt đến nặng như ngất xỉu, suy tim hoặc thậm chí đột tử do tim ngừng đập.

Rối loạn hệ dẫn truyền tim thường gặp

Rối loạn hệ dẫn truyền tim là nguyên nhân phổ biến gây ra các dạng rối loạn nhịp tim, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên thế giới. Cụ thể:

Nhịp tim quá chậm (block dẫn truyền)

Nhịp tim quá chậm xảy ra khi tín hiệu điện truyền chậm hoặc bị gián đoạn ở một hoặc nhiều vị trí trong hệ dẫn truyền tim.

Các dạng phổ biến bao gồm:

• Block nhĩ thất độ 1: Chỉ kéo dài thời gian dẫn truyền từ nhĩ xuống thất, thường không gây triệu chứng rõ.
• Block nhĩ thất độ 2: Một số xung điện bị bỏ lỡ, tim có thể đập chậm hoặc bỏ nhịp.
• Block nhĩ thất độ 3 (nghẽn hoàn toàn): Không có xung điện nào từ nhĩ xuống thất, tâm thất đập độc lập với nhịp rất chậm.

Khi bị rối loạn hệ dẫn truyền dạng này, bạn có thể phải đối mặt với một số triệu chứng như mệt mỏi kéo dài, chóng mặt, choáng váng, ngất xỉu hoặc suy tim nếu kéo dài.

Nhịp tim nhanh hoặc loạn nhịp

Nhịp tim nhanh hoặc loạn nhịp xảy ra khi có xung điện phát ra bất thường, đường dẫn truyền phụ hoặc vòng vào lại.

Các dạng thường gặp bao gồm:

• Nhịp nhanh trên thất (do nút xoang hoặc nút nhĩ thất hoạt động quá mức).
• Rung nhĩ: Tâm nhĩ rung loạn xạ dẫn đến dẫn truyền không đều xuống thất.
• Nhịp nhanh thất hoặc rung thất: Rất nguy hiểm, có thể gây đột tử nếu không cấp cứu kịp thời.

Người bệnh thường cảm thấy hồi hộp, đánh trống ngực, khó thở, đau ngực hoặc mệt đột ngột.

Khi nào cần đi khám và kiểm tra hệ dẫn truyền tim?

Không nên chờ đến khi triệu chứng nặng mới thăm khám vì nhiều rối loạn hệ dẫn truyền tim có thể diễn tiến âm thầm. Bạn nên đi khám chuyên khoa tim mạch ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Tim đập không đều, bỏ nhịp hoặc đập quá nhanh/quá chậm kéo dài.
• Choáng váng, mệt mỏi bất thường không rõ nguyên nhân.
• Ngất hoặc suýt ngất, đặc biệt khi thay đổi tư thế.
• Có tiền sử bệnh tim mạch hoặc gia đình có người bị rối loạn nhịp tim, đột tử.

Ngoài ra, người trên 60 tuổi hoặc có bệnh nền (tăng huyết áp, đái tháo đường) nên kiểm tra tim mạch định kỳ ít nhất 1 lần/năm.

Các phương pháp chẩn đoán phổ biến có thể kể đến như:

• Điện tâm đồ (ECG): Ghi lại hoạt động điện của tim trong vài phút, phát hiện bất thường cơ bản.
• Holter ECG 24 - 48 giờ: Theo dõi liên tục nhịp tim trong sinh hoạt hàng ngày.
• Theo dõi sự kiện: Dùng lâu dài cho những triệu chứng hiếm gặp.
• Thăm dò điện sinh lý tim: Can thiệp xâm lấn để xác định chính xác vị trí rối loạn (chỉ định khi cần đặt máy tạo nhịp hoặc đốt điện).

Việc phát hiện sớm giúp điều trị kịp thời bằng thuốc, đặt máy tạo nhịp hoặc các thủ thuật hiện đại, cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống.

Hệ dẫn truyền tim là nền tảng giúp tim hoạt động bền bỉ suốt đời, bơm hàng tỷ lít máu trong suốt cuộc đời mỗi người. Việc hiểu rõ cấu tạo, chức năng và những rối loạn có thể xảy ra ở hệ dẫn truyền tim không chỉ giúp nâng cao kiến thức sức khỏe mà còn đóng vai trò quan trọng trong phát hiện sớm và phòng ngừa các bệnh tim mạch nguy hiểm. Hãy lắng nghe cơ thể, duy trì lối sống lành mạnh và thăm khám định kỳ. Khi có dấu hiệu bất thường liên quan đến nhịp tim, đừng chủ quan mà hãy đến cơ sở y tế uy tín để được tư vấn và theo dõi kịp thời, bảo vệ trái tim khỏe mạnh lâu dài.