H7N9 là gì? Những điều cần biết về virus cúm gia cầm H7N9

H7N9 là gì?

H7N9 hay còn gọi virus cúm gia cầm H7N9, là một trong những chủng cúm nguy hiểm có khả năng lây từ động vật sang người. H7N9 hiếm khi lây từ người sang người.

Virus H7N9 lần đầu tiên xuất hiện vào tháng 3 năm 2013 tại Trung Quốc, và kể từ đó nó tái xuất vào mỗi mùa đông và mùa xuân. Một số trường hợp bệnh cũng đã được ghi nhận tại Đài Loan, Malaysia và Canada.

Tính đến ngày 5 tháng 4 năm 2017, H7N9 đã lây nhiễm cho tổng cộng 1.364 người, trong đó có 566 trường hợp thuộc đợt dịch theo mùa.

Trong bốn đợt dịch đầu tiên (trước đợt dịch 2017), khoảng 40% người bệnh nhiễm H7N9 đã tử vong.

Vào tháng 3 năm 2017, một đợt bùng phát H7N9 được báo cáo ở gia cầm tại Tennessee (Hoa Kỳ), nhưng nguy cơ đối với cộng đồng tại Mỹ được xem là thấp.

Những dấu hiệu và triệu chứng khi nhiễm virus H7N9

Dấu hiệu đầu tiên của nhiễm virus H7N9 ở người là sốt cao và ho. Virus này gây ra các triệu chứng hô hấp nghiêm trọng, bao gồm viêm phổi nặng, có thể dẫn đến tử vong.

Những thay đổi đột ngột trong cấu trúc protein của virus khiến hệ miễn dịch của con người không kịp phản ứng. Đây là lý do tại sao các biến thể virus mới thường gây ra bệnh nặng hơn. Hệ miễn dịch của con người chưa từng tiếp xúc với chủng virus này trước đó, nên không có miễn dịch sẵn có.

Trong giai đoạn đầu, hầu hết người bệnh biểu hiện các triệu chứng sau:

• Sốt;
• Ho có đờm;
• Khó thở, thở khò khè;
• Đau đầu;
• Đau cơ;
• Đau nhức toàn thân.

Các triệu chứng này giống với nhiều loại cúm khác. Tuy nhiên, ở giai đoạn sau, bệnh có thể tiến triển thành:

• Viêm phổi ở cả hai phổi;
• Nhanh chóng dẫn đến hội chứng suy hô hấp cấp tiến triển (ARDS);
• Rối loạn chức năng đa cơ quan, bao gồm suy gan hoặc suy thận;
• Sốc nhiễm trùng do nhiễm khuẩn huyết;
• Tiêu cơ vân;
• Bệnh não.

Ở giai đoạn nguy kịch, người bệnh thường bị giảm tiểu cầu (giảm số lượng tiểu cầu trong máu) và giảm bạch cầu lympho (lymphopenia).

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt nếu có các dấu hiệu nghi ngờ nhiễm virus H7N9, đặc biệt khi:

• Có sốt cao kéo dài không rõ nguyên nhân, kèm theo ho có đờm, khó thở hoặc đau tức ngực.
• Vừa trở về từ khu vực có dịch cúm gia cầm hoặc tiếp xúc với gia cầm sống trong vòng 14 ngày trước đó.
• Xuất hiện các triệu chứng bất thường như mệt mỏi toàn thân, đau cơ dữ dội, đau đầu, hoặc khó thở tăng dần.
• Các triệu chứng hô hấp không cải thiện sau vài ngày, thậm chí trở nặng.
• Có bệnh nền như hen suyễn, bệnh tim, đái tháo đường hoặc suy giảm miễn dịch, vì nguy cơ biến chứng sẽ cao hơn.

Việc thăm khám và điều trị sớm sẽ giúp giảm nguy cơ biến chứng và tăng khả năng hồi phục.

Nguyên nhân dẫn đến nhiễm virus H7N9

Virus cúm H7N9 là một loại cúm gia cầm, lây từ chim sang người. Nguyên nhân chính dẫn đến nhiễm virus là do tiếp xúc trực tiếp với gia cầm bị nhiễm bệnh (dù còn sống hay đã chết), đặc biệt trong các chợ buôn bán gia cầm sống hoặc khu vực chăn nuôi.

Virus H7N9 tồn tại trong phân và chất nhầy của chim. Khi con người chạm vào những vật hoặc bề mặt có chứa virus và sau đó đưa tay lên mắt, mũi hoặc miệng, virus có thể xâm nhập vào cơ thể. Ngoài ra, virus còn có thể phát tán qua không khí, ví dụ như khi một con chim vỗ cánh, làm các hạt chứa virus bay vào môi trường.

Một điều nguy hiểm là nhiều con chim nhiễm bệnh không có triệu chứng rõ ràng, khiến người tiếp xúc không đề phòng. Hơn nữa, virus H7N9 có khả năng biến đổi nhanh, khiến hệ miễn dịch của con người không kịp thích nghi, từ đó gây ra các triệu chứng nặng nề và tăng nguy cơ biến chứng.

Những ai có nguy cơ mắc phải virus H7N9?

Virus H7N9 chủ yếu lây từ gia cầm sang người, vì vậy những người có tiếp xúc gần hoặc thường xuyên với gia cầm sống, đặc biệt là tại các chợ gia cầm, có nguy cơ cao nhất. Đa số các trường hợp bệnh từng được ghi nhận là ở người lớn tuổi sống hoặc làm việc trong môi trường có gia cầm.

Ngoài ra, nhân viên y tế chăm sóc người bệnh H7N9 mà không có biện pháp bảo hộ tốt cũng có thể bị lây nhiễm, mặc dù khả năng lây từ người sang người là rất hiếm.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải virus H7N9

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ nhiễm H7N9 bao gồm:

• Tiếp xúc với gia cầm sống hoặc chết, đặc biệt là tại chợ gia cầm, lò mổ hoặc trang trại chăn nuôi.
• Ăn thịt gia cầm chưa được nấu chín kỹ, đặc biệt là thịt gà, vịt, chim.
• Không thực hiện vệ sinh tay sau khi tiếp xúc với gia cầm hoặc chất thải của chúng (phân, lông, chuồng trại).
• Người cao tuổi, nhất là trên 60 tuổi, có hệ miễn dịch suy yếu.
• Người có bệnh mạn tính như đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh tim mạch...
• Người sống trong vùng có dịch hoặc có tiền sử đi du lịch đến khu vực có ổ dịch trong thời gian gần.
• Nhân viên chăm sóc y tế tiếp xúc với người bệnh H7N9 nhưng không sử dụng đầy đủ trang bị phòng hộ cá nhân.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm bệnh H7N9

Chẩn đoán lâm sàng

Người bệnh nhiễm virus cúm A (H7N9) thường khởi phát với các triệu chứng giống cúm thông thường như sốt cao, ho có đờm, đau đầu, đau cơ và mệt mỏi. Tuy nhiên, bệnh có thể tiến triển nhanh chóng thành viêm phổi nặng, hội chứng suy hô hấp cấp (ARDS), và tổn thương đa cơ quan. Do đó, việc khai thác kỹ tiền sử dịch tễ, đặc biệt là tiếp xúc với gia cầm sống hoặc môi trường có nguy cơ cao, là rất quan trọng trong việc định hướng chẩn đoán.

Xét nghiệm chẩn đoán

• Xét nghiệm RT-PCR: Đây là phương pháp tiêu chuẩn vàng để phát hiện RNA của virus H7N9 trong các mẫu bệnh phẩm đường hô hấp như dịch ngoáy mũi họng hoặc dịch rửa phế quản.
• Xét nghiệm huyết thanh học: Việc phát hiện kháng thể kháng H7N9 trong huyết thanh có thể hỗ trợ chẩn đoán, đặc biệt trong các nghiên cứu dịch tễ học hoặc khi người bệnh đã qua giai đoạn cấp tính.

Chẩn đoán hình ảnh

• X-quang ngực: Thường cho thấy hình ảnh thâm nhiễm lan tỏa hai bên phổi, gợi ý viêm phổi nặng.
• CT scan ngực: Có thể phát hiện các tổn thương phổi ở giai đoạn sớm hơn hoặc khi X-quang không rõ ràng, giúp đánh giá mức độ tổn thương và biến chứng.

Các xét nghiệm hỗ trợ khác

• Công thức máu: Thường ghi nhận giảm bạch cầu lympho và tiểu cầu, phản ánh tình trạng nhiễm virus nặng.
• Khí máu động mạch: Đánh giá mức độ suy hô hấp và cần thiết trong việc quyết định hỗ trợ hô hấp.
• Xét nghiệm chức năng gan, thận: Giúp phát hiện sớm tổn thương đa cơ quan do virus hoặc do biến chứng của bệnh.

Điều trị bệnh H7N9

Các loại thuốc kháng virus hiện có được sử dụng để điều trị cúm mùa thông thường cũng được dùng cho những người nhiễm cúm gia cầm H7N9.

Nhóm thuốc này được gọi là thuốc ức chế neuraminidase. Chúng được khuyến cáo sử dụng càng sớm càng tốt ở những người nghi ngờ nhiễm H7N9.

Hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nêu rõ rằng nên sử dụng các thuốc này ngay cả trước khi có kết quả xét nghiệm khẳng định nhiễm H7N9 từ phòng xét nghiệm.

Hai loại thuốc ức chế neuraminidase được khuyến cáo trong điều trị nhiễm virus cúm gia cầm H7N9 là Zanamivir và Oseltamivir.

Tuy nhiên, các thuốc này không có hiệu quả ở tất cả người bệnh nhiễm H7N9. Ngay cả khi có hiệu quả, đặc biệt khi được dùng sớm nhất có thể, thì cũng chỉ giúp làm giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh chứ không thể chữa khỏi hoàn toàn. Hiện nay, các loại thuốc mới đang được nghiên cứu để điều trị cúm nói chung và có thể sẽ hiệu quả với H7N9.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh H7N9

Để hạn chế diễn tiến của bệnh cúm gia cầm H7N9, việc duy trì những thói quen sinh hoạt và chế độ dinh dưỡng lành mạnh là vô cùng quan trọng.

Chế độ sinh hoạt:

• Vệ sinh cá nhân kỹ lưỡng: Rửa tay thường xuyên, sử dụng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn tay có cồn (ít nhất 60% cồn) để rửa tay kỹ lưỡng sau khi tiếp xúc với gia cầm, môi trường có nguy cơ, trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và sau khi ho hoặc hắt hơi. Hạn chế tối đa việc chạm tay vào mắt, mũi, miệng, vì đây là những con đường lây nhiễm virus vào cơ thể.
• Sử dụng khẩu trang đúng cách: Khi có các triệu chứng hô hấp (ho, hắt hơi), hoặc khi phải đến những nơi đông người, đặc biệt là khu vực có nguy cơ lây nhiễm cao (như chợ gia cầm), cần đeo khẩu trang y tế đúng cách để hạn chế phát tán và hít phải mầm bệnh.
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Giấc ngủ đủ giấc (7 – 8 tiếng mỗi đêm cho người trưởng thành) giúp hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả, tăng cường khả năng chống đỡ bệnh tật.
• Tập thể dục đều đặn: Duy trì các hoạt động thể chất vừa phải, phù hợp với thể trạng để nâng cao sức đề kháng chung của cơ thể.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn chín, uống sôi: Đảm bảo thực phẩm, đặc biệt là thịt gia cầm và trứng, phải được nấu chín kỹ hoàn toàn trước khi ăn. Virus cúm gia cầm bị tiêu diệt ở nhiệt độ cao. Chỉ uống nước đun sôi để nguội hoặc nước đóng chai có nguồn gốc rõ ràng.
• Bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng: Tăng cường vitamin và khoáng chất như cam, quýt, ổi, kiwi, cà rốt, bí đỏ, các loại hạt, dầu thực vật,… các vitamin và khoáng chất này đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hệ miễn dịch. Bổ sung đủ protein từ các nguồn lành mạnh như thịt nạc, cá, trứng, sữa, các loại đậu… là nguyên liệu cần thiết cho việc sản xuất kháng thể và các tế bào miễn dịch.Ưu tiên các loại chất béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa có trong dầu ô liu, quả bơ, các loại hạt, cá béo (cá hồi, cá thu) để hỗ trợ chức năng miễn dịch.
• Uống đủ nước: Giữ cơ thể đủ nước giúp các hệ thống trong cơ thể hoạt động trơn tru, bao gồm cả hệ miễn dịch. Uống đủ 2 – 2,5 lít nước mỗi ngày (hoặc nhiều hơn tùy vào hoạt động và thời tiết).
• Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn và đồ ngọt: Những thực phẩm này thường ít dinh dưỡng, có thể làm suy yếu hệ miễn dịch nếu tiêu thụ quá nhiều.
• Không sử dụng chung dụng cụ ăn uống: Tránh dùng chung bát đũa, cốc với người khác.

Phòng ngừa virus H7N9

Những người làm việc liên quan đến gia cầm ở bất kỳ đâu, cũng như những người đang hoặc sẽ đi du lịch đến vùng dịch tễ cúm gia cầm, cần đặc biệt cẩn trọng khi tiếp xúc với chim.

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) khuyến cáo không chạm vào chim, dù còn sống hay đã chết, và tránh xa các chợ gia cầm cũng như những nơi có thể có phân chim.

Thịt gia cầm nên được nấu chín hoàn toàn, không để còn màu hồng, và trứng nên được luộc kỹ. Tốt nhất nên tránh các loại thực phẩm có chứa máu động vật và không nên mua đồ ăn từ các quầy hàng rong.

Vệ sinh tay là yếu tố quan trọng. Cần rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước, hoặc dùng dung dịch rửa tay có chứa ít nhất 60% cồn. Khi ho hoặc hắt hơi, nên che miệng bằng khăn giấy.

Nếu người đi du lịch cảm thấy không khỏe sau khi trở về nhà, nên đi khám bác sĩ, đặc biệt nếu có triệu chứng ho, sốt hoặc khó thở.

Ngoài ra, người bệnh nên tránh tiếp xúc với người khác. Hiện chưa có bằng chứng cho thấy virus lây lan kéo dài từ người sang người, tuy nhiên vẫn có thể xảy ra những trường hợp lây truyền rải rác.