Giãn não thất: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Vậy giãn não thất có thể điều trị được không? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, phân loại và các phương pháp điều trị giãn não thất. Hãy cùng Trung tâm Tiêm chủng Long Châu khám phá ngay để kịp thời phát hiện và can thiệp hiệu quả.

Tổng quan về tình trạng giãn não thất

Tìm hiểu giãn não thất là gì?

Giãn não thất là tình trạng giãn rộng bất thường của các khoang chứa dịch trong não, thường liên quan đến hiện tượng tích tụ dịch não tủy. Đây là hậu quả của sự mất cân bằng giữa quá trình sản xuất và hấp thu dịch não tủy bên trong hệ thần kinh trung ương. Dịch não tủy chủ yếu được tạo ra bởi hoạt động vận chuyển tích cực của các ion, đặc biệt là ion natri, qua lớp biểu mô của đám rối màng mạch trong não thất. Sau khi được sản sinh, dịch não tủy di chuyển tuần hoàn từ khoang não thất này sang khoang khác thông qua các ống và lỗ liên thông. 

Cuối cùng, dịch này được hấp thu vào tuần hoàn máu thông qua khoang dưới màng nhện nằm bao phủ các bán cầu não. Nếu quá trình lưu thông hoặc hấp thu bị cản trở, dịch não tủy sẽ tích tụ, dẫn đến giãn não thất và gây áp lực nội sọ.

Phân loại tình trạng giãn não thất

Mức độ giãn của não thất thường được đánh giá dựa trên kích thước khoang chứa dịch. 

• Nếu khoang não thất rộng hơn 10 milimet, được xem là giãn nhẹ.
• Khi kích thước vượt quá 20 milimet, tình trạng này được phân loại là giãn nặng. 

Trong những trường hợp nghiêm trọng, áp lực quá mức có thể chèn ép hoặc phá hủy mô não xung quanh, dẫn đến tình trạng não úng thủy cần được xử lý kịp thời.

Giãn não thất do nguyên nhân nào gây ra?

Giãn não thất thường xảy ra khi dòng lưu thông dịch não tủy trong não bị cản trở, dẫn đến tình trạng ứ đọng dịch trong hệ thống não thất. Một trong những vị trí dễ bị tắc nghẽn nhất là cống não – một ống dẫn nhỏ nối giữa não thất ba và não thất tư. Khi cống não bị hẹp hoặc tắc, dịch não tủy không thể lưu thông xuống phía dưới, khiến khoang não thất phía trên bị giãn rộng. Tình trạng này có thể được phát hiện qua hình ảnh siêu âm, khi các khoang chứa dịch xuất hiện rõ rệt hơn do tích tụ dịch não tủy.

Có nhiều nguyên nhân có thể dẫn đến giãn não thất. Nhiễm trùng hệ thần kinh như viêm màng não là một trong những nguyên nhân phổ biến, do tình trạng viêm có thể ảnh hưởng đến quá trình hấp thu dịch não tủy. Bên cạnh đó, các bất thường về cấu trúc của não hoặc tủy sống bẩm sinh cũng có thể làm gián đoạn dòng lưu thông dịch. 

Ngoài ra, giãn não thất còn liên quan đến các rối loạn di truyền do bất thường nhiễm sắc thể, thường gặp trong chẩn đoán tiền thai sản. Một nguyên nhân khác là xuất huyết trong não, đặc biệt ở trẻ sinh non, có thể gây tắc nghẽn cơ học và dẫn đến ứ đọng dịch.

Triệu chứng và phương pháp điều trị giãn não thất

Biểu hiện của tình trạng giãn não thất

Triệu chứng của giãn não thất có thể khác nhau tùy theo độ tuổi, do sự phát triển của hệ thần kinh và khả năng biểu đạt của từng nhóm tuổi là không giống nhau.

Ở trẻ sơ sinh, dấu hiệu thường gặp nhất là đầu to bất thường, tăng nhanh vòng đầu so với tuổi. Thóp phồng, nôn ói, ngủ nhiều, khó chịu kéo dài, co giật, giảm trương lực cơ và mắt nhìn lệch hướng cũng là những biểu hiện cần được chú ý. Một số trẻ có thể phản ứng kém với các kích thích hoặc phản xạ chậm.

Trẻ mới biết đi và trẻ lớn có thể xuất hiện các triệu chứng như đau đầu, nhìn mờ hoặc nhìn đôi, mắt hướng nhìn xuống dưới (dấu hiệu mặt trời lặn), đầu tiếp tục phát triển lớn hơn bình thường. Ngoài ra, trẻ có thể buồn ngủ, ăn uống kém, đi lại không vững, mất kiểm soát tiểu tiện và có cơn co giật. Một số trường hợp có sự thay đổi hành vi như cáu gắt, giảm khả năng giao tiếp hoặc mất dần các kỹ năng đã từng đạt được.

Ở thanh niên và người trung niên, triệu chứng có thể bao gồm đau đầu, mất thăng bằng, phối hợp kém, tiểu tiện không kiểm soát hoặc đi tiểu thường xuyên. Một số người bị giảm thị lực, giảm trí nhớ và suy giảm khả năng tập trung, ảnh hưởng đến công việc và sinh hoạt hàng ngày.

Đối với người cao tuổi, biểu hiện thường thấy là giảm trí nhớ, tiểu tiện không kiểm soát và dáng đi bất thường. Họ có thể cảm thấy chân bị mắc lại khi di chuyển, đi lại khó khăn, phối hợp động tác kém và suy giảm dần các chức năng tư duy.

Chẩn đoán giãn não thất

Giãn não thất có thể được phát hiện sớm ngay từ thời kỳ thai nhi. Trong giai đoạn ba tháng giữa thai kỳ, nếu siêu âm cho thấy đường kính khoang dịch trong não thất lớn hơn 10 milimet, được coi là giãn não thất. Trên 15 milimet có thể là dấu hiệu của não úng thủy. Ngoài siêu âm, các xét nghiệm sàng lọc như AFP, triple test và chọc ối có thể được sử dụng để đánh giá nguy cơ bất thường nhiễm sắc thể ở thai nhi, đặc biệt khi phát hiện giãn não thất trên hình ảnh học. Những xét nghiệm này không chẩn đoán trực tiếp giãn não thất nhưng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định các dị tật bẩm sinh đi kèm.

Ở trẻ sơ sinh và người lớn, chẩn đoán dựa trên triệu chứng lâm sàng, khám thần kinh, và các kỹ thuật hình ảnh như siêu âm, cộng hưởng từ hoặc chụp cắt lớp vi tính. Trong đó, cộng hưởng từ là phương pháp có độ chính xác cao, cho hình ảnh chi tiết cấu trúc não.

Điều trị giãn não thất

Ở thai nhi, nếu đường kính não thất bên đo được trên siêu âm nhỏ hơn 10 milimet, thường được xem là trong giới hạn bình thường và chỉ cần theo dõi định kỳ. Trong trường hợp giãn não thất mức độ trung bình hoặc nặng, đặc biệt khi kèm theo bất thường cấu trúc khác hoặc có nguy cơ tiến triển thành não úng thủy, thai phụ sẽ được theo dõi chặt chẽ tại cơ sở chuyên khoa. Quyết định can thiệp, bao gồm khả năng đình chỉ thai kỳ, cần được xem xét cẩn trọng dựa trên mức độ tổn thương, tiên lượng và nguyện vọng của gia đình.

Ở trẻ em và người lớn, phương pháp điều trị phổ biến là phẫu thuật. Hai kỹ thuật thường dùng là đặt ống dẫn dịch (shunt) và phẫu thuật nội soi mở thông tâm thất. Shunt giúp dẫn dịch não tủy từ não đến vị trí khác như ổ bụng để cơ thể hấp thu. Nội soi mở thông tâm thất tạo đường thoát dịch ngay trong não, giúp giảm áp lực nội sọ. Cả hai phương pháp đều có nguy cơ biến chứng như tắc ống dẫn, nhiễm trùng hoặc chảy máu. 

Ngoài ra, một số trường hợp cần kết hợp điều trị phục hồi chức năng để cải thiện vận động, nhận thức và chất lượng cuộc sống lâu dài.

Biện pháp phòng ngừa tình trạng giãn não thất

Để giảm nguy cơ giãn não thất, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh và người lớn tuổi, cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa từ sớm:

• Chăm sóc thai kỳ đúng cách: Phụ nữ mang thai nên khám thai định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ. Việc theo dõi sức khỏe mẹ và bé trong suốt thai kỳ giúp phát hiện sớm các nguy cơ như sinh non hay bất thường ở não.
• Phòng chống nhiễm trùng: Tiêm chủng đầy đủ và sàng lọc đúng thời điểm theo độ tuổi giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm ảnh hưởng đến hệ thần kinh. Nếu có dấu hiệu nhiễm trùng, cần điều trị sớm để tránh biến chứng liên quan đến dịch não tủy.
• Bảo vệ đầu khỏi chấn thương: Trẻ nhỏ cần được ngồi ghế an toàn phù hợp khi di chuyển bằng ô tô. Cần đảm bảo các thiết bị như nôi, xe đẩy, ghế ăn đạt tiêu chuẩn an toàn. Trẻ em và người lớn nên đội mũ bảo hiểm khi đi xe đạp, xe máy hoặc tham gia các hoạt động có nguy cơ té ngã.
• Thắt dây an toàn khi đi xe: Mọi người nên để hạn chế chấn thương đầu nếu xảy ra tai nạn.

Trung tâm tiêm chủng Long Châu là địa chỉ uy tín, cung cấp đầy đủ các loại vắc xin dành cho trẻ em và người lớn, đảm bảo nguồn gốc rõ ràng, bảo quản đúng tiêu chuẩn và đội ngũ y tế tận tâm giàu kinh nghiệm. Hãy đặt lịch để được tư vấn miễn phí góp phần phòng tránh các bệnh lý liên quan.

Hy vọng bài viết đã mang đến cho bạn thông tin hữu ích về tình trạng bệnh giãn não thất, từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết đến các hướng điều trị và phòng ngừa. Việc chủ động theo dõi sức khỏe, thăm khám định kỳ và chăm sóc đúng cách sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ và cải thiện tiên lượng cho người bệnh, đặc biệt là trẻ nhỏ. Quan tâm sớm chính là chìa khóa để bảo vệ hệ thần kinh và nâng cao chất lượng cuộc sống.