Não úng thủy (Hydrocephalus): Những điều bạn cần biết

Não úng thủy là một vấn đề sức khỏe thần kinh đòi hỏi sự theo dõi và xử trí sớm, đặc biệt ở trẻ nhỏ vì đây là nhóm đối tượng có nguy cơ tổn thương phát triển thần kinh cao nếu bệnh không được phát hiện kịp thời. Hiểu rõ não úng thủy là gì, nhận diện các dấu hiệu ban đầu và khả năng điều trị sẽ giúp tăng cơ hội can thiệp hiệu quả. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp những thông tin về vấn đề này một cách chi tiết, giúp người đọc chủ động trong quá trình chăm sóc và điều trị.

Não úng thủy là gì?

Não úng thủy là gì? Đây là tình trạng dịch não tủy (cerebrospinal fluid - CSF) tích tụ quá mức trong các não thất hoặc khoang dưới màng nhện, gây giãn não thất và tăng áp lực nội sọ. Nếu không được điều trị, áp lực này có thể chèn ép mô não, dẫn đến tổn thương thần kinh hoặc các biến chứng lâu dài.

Não úng thủy xảy ra khi có sự mất cân bằng giữa sản xuất, lưu thông và hấp thu dịch não tủy. Dịch não tủy có vai trò bảo vệ não và tủy sống, cung cấp dinh dưỡng và loại bỏ chất thải. Khi lượng dịch này tích tụ bất thường, nó gây áp lực lên não, dẫn đến các triệu chứng thần kinh nghiêm trọng.

Phân loại và nguyên nhân não úng thủy

Não úng thủy có thể được phân chia thành hai nhóm chính, dựa trên thời điểm khởi phát và cơ chế gây bệnh. Mỗi loại mang đặc điểm riêng biệt và liên quan đến các yếu tố sinh học hoặc tác nhân ngoại cảnh khác nhau.

Não úng thủy bẩm sinh

Loại này xuất hiện ngay từ giai đoạn trước sinh hoặc trong những ngày đầu sau sinh. Nguyên nhân thường xuất phát từ các bất thường trong quá trình hình thành hệ thần kinh trung ương của thai nhi. Một số yếu tố có thể bao gồm:

• Dị tật ống thần kinh: Các bất thường như thoát vị não hoặc hẹp ống dẫn dịch não tủy (cống Sylvius) là nguyên nhân phổ biến gây tắc nghẽn lưu thông dịch.
• Nhiễm trùng trong thai kỳ: Virus như Rubella hoặc cytomegalovirus (CMV) có thể ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của não bộ.
• Dị dạng mạch máu não: Những bất thường như thông động tĩnh mạch (AVM) có thể làm cản trở quá trình lưu thông dịch não tủy và dẫn đến tình trạng ứ đọng.

Não úng thủy mắc phải

Khác với dạng bẩm sinh, não úng thủy mắc phải thường xảy ra sau khi trẻ được sinh ra hoặc ở người trưởng thành. Tình trạng này là hậu quả của các tổn thương, viêm nhiễm hoặc bệnh lý ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương, bao gồm:

• Viêm màng não: Do vi khuẩn hoặc virus, khiến màng não bị viêm và làm giảm khả năng hấp thu dịch não tủy.
• Chấn thương sọ não: Có thể gây xuất huyết trong não hoặc làm tổn thương cấu trúc dẫn lưu dịch, dẫn đến gián đoạn dòng chảy.
• U não hoặc các bất thường như nang màng nhện: Các khối bất thường này chèn ép lên đường lưu thông dịch não tủy, gây giãn các não thất.
• Xuất huyết não thất: Thường gặp ở trẻ sinh non, dẫn đến hình thành cục máu đông hoặc xơ hóa làm cản trở lưu thông dịch.

Dấu hiệu nhận biết của não úng thuỷ

Việc phát hiện sớm các biểu hiện của não úng thuỷ đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị kịp thời, từ đó hạn chế tối đa các biến chứng ảnh hưởng đến hệ thần kinh và sự phát triển lâu dài.

Ở trẻ nhỏ

• Vòng đầu to bất thường, tăng nhanh so với tuổi, là dấu hiệu cảnh báo sớm nhất, thường gặp ở trẻ dưới 24 tháng.
• Thóp trước căng, phồng, đồng thời mạch máu nổi rõ và có thể nhìn thấy mạch đập qua da đầu.
• Biểu hiện như nôn ói lặp đi lặp lại, bỏ bú, khó ngủ, quấy khóc kéo dài.
• Trễ các mốc phát triển vận động và ngôn ngữ (trẻ chậm biết lẫy, ngồi, đi, nói).
• Dấu hiệu mặt trời lặn, mắt nhìn lệch xuống dưới do tăng áp lực nội sọ.

Ở người trưởng thành

• Đau đầu kéo dài, nặng hơn vào buổi sáng hoặc khi nằm.
• Rối loạn thị giác: mờ mắt, song thị.
• Mất cân bằng khi đi lại, dễ vấp ngã, bước đi nhỏ và chậm.
• Suy giảm nhận thức, hay quên, khó tập trung, thay đổi tính cách.

Các bước chẩn đoán não úng thuỷ

Khám lâm sàng

• Đo vòng đầu định kỳ ở trẻ và so sánh với biểu đồ tăng trưởng.
• Kiểm tra phản xạ thần kinh, thị lực, mức độ tỉnh táo và vận động.

Cận lâm sàng

• Chụp CT hoặc MRI sọ não: Giúp xác định mức độ giãn của não thất, vị trí tắc nghẽn hoặc nguyên nhân cụ thể.
• Đo áp lực nội sọ: Được chỉ định khi nghi ngờ có tăng áp lực trong não.
• Siêu âm qua thóp: Áp dụng với trẻ sơ sinh có thóp còn mở để đánh giá kích thước não thất.

Não úng thủy có chữa được không?

Não úng thủy có chữa được không? Câu trả lời là có. Tuy nhiên, hiệu quả điều trị phụ thuộc lớn vào thời điểm phát hiện bệnh, nguyên nhân cụ thể và sự phù hợp của phương pháp can thiệp. Mục tiêu chính là kiểm soát áp lực nội sọ và khôi phục lưu thông dịch não tủy.

Hướng điều trị

• Giảm tích tụ dịch não tủy nhằm tránh chèn ép mô não.
• Xử lý nguyên nhân nền (như khối u, viêm nhiễm, dị dạng cấu trúc).

Các phương pháp can thiệp

• Phẫu thuật đặt shunt: Đây là biện pháp phổ biến nhất hiện nay, sử dụng một ống dẫn (shunt) giúp dẫn lưu dịch từ não thất đến một vị trí khác trong cơ thể (thường là ổ bụng).
• Nội soi tạo lỗ thông não thất thứ ba (ETV): Sử dụng kỹ thuật nội soi để tạo đường dẫn mới cho dịch não tủy lưu thông mà không cần đặt thiết bị.
• Điều trị hỗ trợ: Có thể dùng corticosteroid để giảm viêm, hoặc thuốc chống co giật nếu bệnh nhân có biểu hiện động kinh. Đối với trẻ em, trẻ cần được can thiệp sớm bằng vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu để cải thiện kỹ năng vận động và nhận thức.

Theo dõi và chăm sóc dài hạn trong điều trị não úng thuỷ

Việc chăm sóc hậu phẫu và theo dõi sau điều trị có vai trò then chốt trong việc duy trì hiệu quả điều trị, nâng cao chất lượng sống cho người bệnh.

Theo dõi định kỳ

• Đối với trẻ nhỏ: Đo vòng đầu, cân nặng, đánh giá các mốc phát triển vận động và ngôn ngữ.
• Quan sát dấu hiệu nhiễm trùng hoặc rối loạn chức năng shunt: Sốt, đau đầu, sưng đỏ quanh vết mổ.
• Thực hiện chụp CT hoặc MRI theo chỉ định để theo dõi tình trạng não thất.

Phòng ngừa biến chứng

• Giữ gìn vệ sinh thân thể và môi trường sống, đặc biệt ở trẻ em có đặt shunt.
• Chủ động đưa trẻ tham gia các hoạt động vận động sớm và thường xuyên.
• Chăm sóc tâm lý - xã hội: Với trẻ em, nên kết hợp học tập, chơi và can thiệp giáo dục sớm để phát triển trí tuệ tối đa. Còn đối với người lớn, người bệnh nên được hỗ trợ tâm lý, xây dựng lối sống lành mạnh và tạo điều kiện tái hòa nhập xã hội.

Một trong những biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng của bệnh viêm màng não mô cầu là gây ra não úng thủy - tình trạng dịch não tủy bị ứ đọng trong não, có thể để lại di chứng thần kinh nặng nề nếu không được điều trị kịp thời. Chính vì vậy, chủ động phòng bệnh bằng cách tiêm vắc xin phòng viêm não mô cầu là biện pháp hiệu quả giúp bảo vệ hệ thần kinh, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Hiện tại, bạn có thể lựa chọn tiêm tại Tiêm chủng Long Châu, một hệ thống uy tín với nhiều cơ sở trên cả nước, đảm bảo cung cấp vắc xin chất lượng. Các loại vắc xin hiện có tại Tiêm chủng Long Châu:

• Vắc xin viêm não mô cầu A, C, Y, W;
• Vắc xin viêm màng não mô cầu B;
• Vắc xin viêm màng não mô cầu BC.

Não úng thủy là một bệnh lý thần kinh nghiêm trọng, nhưng với sự tiến bộ của y học, việc điều trị kịp thời có thể mang lại kết quả tích cực. Phụ huynh và người chăm sóc cần phối hợp chặt chẽ với các chuyên gia y tế, tuân thủ tái khám và chăm sóc dài hạn để đảm bảo chất lượng sống cho người bệnh. Nếu bạn nghi ngờ các dấu hiệu bất thường, hãy liên hệ ngay với cơ sở y tế để được tư vấn và can thiệp kịp thời.