Cơ chế tác dụng của insulin và vai trò của nó đối với cơ thể

Khi nhắc đến kiểm soát đường huyết, insulin là cái tên không thể thiếu. Đây là một loại hormone đặc biệt do tuyến tụy sản xuất, đóng vai trò như “người điều phối” giúp đưa đường từ máu vào tế bào để tạo năng lượng. Để hiểu vì sao cơ thể không thể sống thiếu insulin, chúng ta hãy cùng tìm hiểu cụ thể insulin thực hiện những chức năng gì trong quá trình chuyển hóa.

Insulin có chức năng gì?

Insulin là một hormone được tiết ra từ tuyến tụy, một cơ quan nằm phía sau dạ dày. Chức năng chính của insulin là giúp hạ lượng đường trong máu sau khi bạn ăn. Cụ thể:

• Giúp tế bào hấp thụ đường (glucose): Khi bạn ăn, đường từ thực phẩm sẽ vào máu. Insulin giúp đưa đường này vào trong các tế bào (như cơ, gan, mô mỡ) để dùng làm năng lượng hoặc dự trữ.
• Giúp dự trữ năng lượng: Nếu cơ thể không cần dùng hết đường ngay lập tức, insulin sẽ giúp dự trữ đường dưới dạng glycogen ở gan và cơ bắp. Ngoài ra, nó còn giúp cơ thể dự trữ mỡ và xây dựng cơ bắp.
• Ngăn cơ thể tự tạo thêm đường: Insulin còn có vai trò ức chế gan không sản xuất thêm đường khi lượng đường trong máu đã đủ.

Tóm lại, insulin không chỉ đơn thuần là một hormone giúp hạ đường huyết, mà còn là yếu tố chủ chốt trong việc duy trì sự ổn định của toàn bộ hệ thống chuyển hóa trong cơ thể. Nhờ insulin, cơ thể mới có thể sử dụng hiệu quả nguồn năng lượng từ thực phẩm, lưu trữ năng lượng cho những lúc cần thiết, và ngăn chặn việc sản sinh thêm đường khi đã đủ.

Mỗi chức năng của insulin đều được điều phối một cách tinh vi, nhằm bảo vệ sự cân bằng nội môi và đảm bảo cho các tế bào hoạt động trơn tru. Khi insulin hoạt động tốt, bạn sẽ ít gặp phải tình trạng mệt mỏi sau ăn, đói nhanh, hay tăng đường huyết bất thường.

Chính vì vậy, hiểu rõ vai trò của insulin không chỉ giúp chúng ta phòng ngừa các bệnh lý chuyển hóa như tiểu đường, mà còn giúp duy trì sức khỏe lâu dài, từ cân nặng, huyết áp cho đến tim mạch và chức năng gan.

Cơ chế tác dụng của insulin

Hiểu một cách đơn giản, đây là quá trình mà insulin thực hiện để đưa đường từ máu vào tế bào và giữ cho đường huyết không tăng quá cao. Quá trình này bao gồm nhiều bước:

• Insulin được tiết ra khi đường trong máu tăng cao: Sau khi bạn ăn, lượng đường trong máu tăng lên. Tế bào β của tuyến tụy phát hiện điều này và bắt đầu tiết insulin vào máu.
• Insulin gắn vào tế bào: Insulin di chuyển trong máu và tìm đến các tế bào như cơ bắp, gan, mô mỡ. Trên bề mặt các tế bào này có những “ổ khóa” gọi là thụ thể insulin. Khi insulin gắn vào ổ khóa này, nó kích hoạt một loạt tín hiệu bên trong tế bào.
• Tế bào mở cửa đón đường: Sau khi insulin "gõ cửa", các kênh vận chuyển đường (GLUT4) được đưa ra màng tế bào, giống như việc mở cửa để đường từ máu đi vào bên trong tế bào.
• Đường được sử dụng hoặc dự trữ: Một phần đường được dùng ngay để tạo năng lượng. Phần dư thừa sẽ được dự trữ dưới dạng glycogen hoặc mỡ để dùng sau.
• Ngăn gan sản xuất thêm đường: Khi insulin hoạt động tốt, nó sẽ báo cho gan ngừng sản xuất thêm đường, vì cơ thể đã có đủ.

Các bước này giúp giữ lượng đường trong máu ổn định, tránh tình trạng quá cao (tăng đường huyết) hoặc quá thấp (hạ đường huyết).

Hệ quả của sự rối loạn điều hòa glucose trong máu

Nếu cơ chế tác dụng trên gặp vấn đề, tức là insulin không đủ, hoặc tế bào không đáp ứng tốt với insulin, cơ thể sẽ không thể kiểm soát đường huyết hiệu quả. Điều này dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng:

Bệnh tiểu đường

Cụ thể ở từng type của bệnh tiểu đường như sau:

• Tiểu đường type 1: Cơ thể không sản xuất insulin, thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên.
• Tiểu đường type 2: Cơ thể vẫn tạo ra insulin nhưng không dùng được hiệu quả, gọi là “đề kháng insulin”. Đây là dạng phổ biến ở người trưởng thành, đặc biệt khi thừa cân hoặc ít vận động.

Cả hai loại tiểu đường đều làm lượng đường trong máu tăng cao trong thời gian dài, gây tổn thương cho cơ thể.

Tổn thương mạch máu và các cơ quan

Lượng đường cao trong máu kéo dài có thể làm hỏng các mạch máu nhỏ nuôi mắt, thận, thần kinh (gây suy thận, tê bì tay chân), và cả mạch máu lớn dẫn đến nhồi máu cơ tim, đột quỵ.

Gan nhiễm mỡ và rối loạn mỡ máu

Khi insulin không hoạt động đúng, cơ thể có xu hướng tích trữ nhiều mỡ hơn, đặc biệt là ở gan, gây gan nhiễm mỡ không do rượu. Cùng lúc đó, mỡ máu xấu (LDL) tăng, mỡ máu tốt (HDL) giảm, làm tăng nguy cơ bệnh tim.

Tăng huyết áp và rối loạn nội tiết khác

Khi insulin cao bất thường trong máu (do cơ thể cố gắng “bù” cho việc tế bào không nhạy với insulin), nó có thể làm tăng huyết áp, gây giữ nước, và ảnh hưởng đến nhiều hormone khác trong cơ thể.

Insulin là cực kỳ quan trọng, vì nó giúp kiểm soát lượng đường trong máu. Từ việc thúc đẩy tế bào hấp thụ đường, dự trữ năng lượng, đến việc điều hòa quá trình tạo đường từ gan.

Khi cơ chế này bị gián đoạn, đường huyết sẽ tăng cao và gây ra hàng loạt vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như tiểu đường, tổn thương mạch máu, rối loạn mỡ máu, gan nhiễm mỡ và tăng huyết áp. Hiểu rõ cơ chế tác dụng của insulin không chỉ giúp bạn phòng ngừa bệnh tiểu đường hiệu quả mà còn là chìa khóa để duy trì một lối sống khỏe mạnh và năng động hơn.