Cơ chế phù trong suy tim và những đặc điểm dễ nhận biết

Phù là một dấu hiệu dễ gặp ở người có bệnh lý tim mạch, đặc biệt là người suy tim. Biểu hiện sưng nề có thể xuất hiện ở nhiều vị trí khác nhau, từ chi dưới đến bụng hoặc phổi, gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt và sức khỏe. 

Phù trong suy tim có hay gặp không?

Phù là triệu chứng phổ biến khi tình trạng suy tim tiến triển nặng dần. Khi tim không thể bơm máu đi nuôi cơ thể một cách hiệu quả, lượng máu ứ lại ở tĩnh mạch sẽ làm tăng áp lực thủy tĩnh khiến dịch thoát ra khỏi lòng mạch và tích tụ trong mô kẽ, tạo thành phù.

Điều này thường xảy ra ở cẳng chân, mắt cá chân và bàn chân vì đây là khu vực chịu lực trọng trường. Ngoài ra, người bệnh có thể gặp phù phổi với biểu hiện khó thở, ho khan, thậm chí suy hô hấp cần can thiệp cấp cứu.

Phù hai chi dưới trong suy tim thường mềm, ấn lõm, kèm cảm giác nặng chân và căng tức. Một số trường hợp nặng có thể kèm tiểu ít, mệt mỏi và khó khăn khi đi lại hoặc mang giày dép. Ở mức độ nặng hơn, phù bụng (cổ trướng) cũng có thể xuất hiện kèm chướng bụng, đầy hơi.

Cơ chế phù trong suy tim

Cơ chế phù trong bệnh suy tim chủ yếu xuất phát từ sự ứ dịch trong khoang ngoại bào do tim không đủ khả năng bơm máu khiến hệ tuần hoàn bị rối loạn. Tình trạng này dẫn đến sung huyết tĩnh mạch ngoại biên và quá tải dịch trong cơ thể. Hệ quả là xuất hiện các biểu hiện như phù chân, gan to sung huyết, báng bụng, tràn dịch màng phổi hoặc phù phổi.

Suy tim được chia làm hai dạng chính: Suy tim phân suất tống máu giảm (HFrEF) và suy tim phân suất tống máu bảo tồn (HFpEF). Dù đặc điểm lâm sàng khác nhau, cả hai đều gây rối loạn huyết động và kích hoạt các cơ chế bù trừ gây hại về lâu dài.

Khi tim suy yếu, cơ thể sẽ kích hoạt hệ thần kinh giao cảm và hệ renin-angiotensin-aldosterone (RAAS) nhằm duy trì áp lực tưới máu. Tuy nhiên, kích hoạt kéo dài các hệ thống này sẽ khiến mạch máu co lại, giữ muối và nước, làm tăng thể tích tuần hoàn, từ đó khiến phù tiến triển nặng hơn.

Trong giai đoạn muộn, khả năng bài tiết natri của thận bị suy giảm do giảm tưới máu thận. Hệ quả là natri và nước bị giữ lại, làm tăng áp lực thủy tĩnh trong tĩnh mạch và khiến dịch thoát ra mô kẽ nhiều hơn. Đây là nguyên nhân chính khiến phù tăng dần theo thời gian.

Dù là suy tim tâm thu hay tâm trương, sự rối loạn về huyết động và thể tích đều góp phần gây phù ngoại biên và phù nội tạng.

Đặc điểm phù do suy tim có giống phù do bệnh lý khác?

Phù có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau, không chỉ riêng suy tim. Tuy nhiên, phù trong suy tim thường có những đặc điểm khá điển hình, giúp phân biệt với bệnh lý khác.

Phù trong suy tim hình thành do tăng áp lực tĩnh mạch, làm dịch thoát ra mô kẽ. Bệnh nhân có thể kiểm tra bằng cách dùng ngón cái ấn vào vị trí sưng trong 5 - 10 giây. Nếu để lại vết lõm lâu trở lại bình thường, chứng tỏ có hiện tượng phù do ứ dịch.

Phù trong suy tim thường xuất hiện rõ vào buổi chiều khi đứng nhiều và không giảm đáng kể sau khi ngủ dậy. Các vị trí hay gặp gồm cổ chân, cẳng chân, mặt trước ống quyển và quanh hông. Khi bệnh nặng hơn, phù có thể lan đến bụng, màng phổi hoặc phổi.

Bên cạnh đó, phù còn có thể do các nguyên nhân khác như:

• Đứng hoặc ngồi lâu một tư thế gây ứ máu tĩnh mạch chi dưới.
• Ăn mặn khiến cơ thể giữ nước nhiều hơn.
• Hội chứng tiền kinh nguyệt ở phụ nữ.
• Mang thai, khiến áp lực tĩnh mạch tăng.
• Tác dụng phụ thuốc như NSAIDs, steroid, thuốc huyết áp.

Một số bệnh lý khác gây phù bao gồm:

• Xơ gan gây báng bụng và phù chân.
• Suy thận khiến nước - muối tích tụ trong cơ thể.
• Suy tĩnh mạch mạn tính làm máu ứ lại ở chân.
• Huyết khối tĩnh mạch sâu gây phù đột ngột một bên chân.
• Tổn thương hệ bạch huyết gây phù bạch mạch.
• Suy dinh dưỡng nặng thiếu protein.

Nhờ phân tích đặc điểm phù, bác sĩ có thể định hướng nguyên nhân và đưa ra điều trị hiệu quả.

Làm gì khi nhận thấy cơ thể có dấu hiệu phù do suy tim?

Khi phát hiện phù bất thường, người bệnh không nên chủ quan. Việc thăm khám sớm giúp xác định nguyên nhân và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Thăm khám và điều trị y tế

Điều trị phù do suy tim phụ thuộc vào mức độ nặng và bệnh lý nền. Các biện pháp chính bao gồm:

• Thuốc lợi tiểu giúp đào thải nước, giảm phù và giảm cảm giác nặng chân.
• Thuốc ức chế men chuyển (ACEi) hoặc ARB hỗ trợ giãn mạch, giảm gánh nặng cho tim.
• Thuốc ức chế neprilysin/angiotensin (ARNI) giúp cải thiện huyết động tốt hơn.
• Thuốc chẹn beta giúp giảm nhịp tim và ổn định chức năng tim.
• Các thuốc hỗ trợ khác tùy mức độ suy tim.

Trong trường hợp suy tim nặng, bệnh nhân có thể cần:

• Máy khử rung tự động (ICD) để phòng ngừa rối loạn nhịp nguy hiểm.
• Liệu pháp tái đồng bộ tim (CRT) giúp tối ưu hoạt động co bóp.
• Ghép tim được lựa chọn khi các biện pháp khác không còn hiệu quả.

Ngoài thuốc, người bệnh cần thực hiện thêm:

• Hạn chế muối để giảm nguy cơ giữ nước.
• Tăng vận động mức phù hợp để cải thiện tuần hoàn.
• Theo dõi cân nặng mỗi ngày nhằm phát hiện sớm ứ dịch.

Thăm khám định kỳ để ngăn ngừa phù do suy tim trở nặng

Phù có thể xuất hiện ở mọi giai đoạn suy tim nhưng thường rõ rệt nhất khi bệnh tiến triển nặng. Vì vậy, người có nguy cơ cao hoặc có triệu chứng nghi ngờ suy tim cần thăm khám định kỳ để phát hiện sớm bệnh lý và ngăn biến chứng.

Bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm cần thiết như siêu âm tim, xét nghiệm máu, X-quang phổi hoặc đo BNP để đánh giá mức độ suy tim và tình trạng ứ dịch. Việc điều trị sớm giúp làm giảm triệu chứng, cải thiện chất lượng sống và hạn chế tái nhập viện.

Hiểu đúng cơ chế phù trong suy tim​ giúp bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp như dùng thuốc lợi tiểu, điều chỉnh chế độ ăn giảm muối và kiểm soát các bệnh lý nền. Việc can thiệp sớm và kiểm soát chặt chẽ tình trạng ứ dịch sẽ giúp cải thiện triệu chứng, giảm số lần nhập viện và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh suy tim.