Cơ chế gây bệnh vi khuẩn lao là gì?

Vi khuẩn lao có thể tồn tại âm thầm trong cơ thể người ở trạng thái “ngủ yên” kéo dài, làm cho việc nhận biết bệnh trở nên phức tạp. Do đó, việc tiêm phòng lao chủ động là một trong những phương pháp thiết yếu giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân và ngăn ngừa sự phát triển của vi khuẩn lao, hạn chế những tác hại nghiêm trọng từ căn bệnh này. Đây cũng là một phần quan trọng trong việc hiểu về cơ chế gây bệnh vi khuẩn lao.

Cơ chế gây bệnh vi khuẩn lao là gì?

Vi khuẩn lao thường tồn tại trong các hạt bụi khí nhỏ li ti, có kích thước từ 1 đến 5 micron. Những giọt bắn này được phát tán ra môi trường khi người bệnh lao phổi hoặc lao thanh quản ho, hắt hơi, la hét hoặc hát mà không che miệng hoặc đeo khẩu trang, từ đó làm lan truyền vi khuẩn lao trong cộng đồng.

Tùy thuộc vào điều kiện môi trường, các giọt nước bọt này có thể bay lơ lửng và tồn tại trong không khí trong vài giờ. Vi khuẩn lao lây truyền chủ yếu qua đường không khí chứ không phải qua tiếp xúc bề mặt. Quá trình lây nhiễm xảy ra khi người khỏe mạnh vô tình hít phải các hạt vi khuẩn đang bay trong không khí, vi khuẩn đi vào mũi, miệng, đường hô hấp trên, phế quản và cuối cùng trú ngụ trong phế nang của phổi, chờ điều kiện thuận lợi để gây bệnh.

Trẻ nhỏ mắc lao phổi và lao thanh quản ít gây lây lan cho cộng đồng hơn người lớn do thường ho khan, ít đờm và ít tiếp xúc nhiều với môi trường bên ngoài như người lớn. Tuy vậy, trẻ vẫn có khả năng truyền bệnh khá cao. Khả năng lây nhiễm ở trẻ em được đánh giá dựa trên các tiêu chí tương tự người lớn, bao gồm: ho kéo dài từ 3 tuần trở lên, phát hiện ổ vi khuẩn lao trên phim X-quang ngực, và các bệnh lý hô hấp liên quan đến phổi hoặc thanh quản.

Sinh bệnh học của bệnh lao là gì?

Bệnh lao lây truyền khi một người khỏe mạnh hít phải các giọt bắn nhỏ chứa vi khuẩn lao. Sau khi xâm nhập, vi khuẩn di chuyển đến phế nang trong phổi và trú ngụ tại đây. Đại thực bào phế nang có thể tiêu diệt vi khuẩn lao, nhưng nếu hệ miễn dịch của cơ thể suy yếu, quá trình này sẽ không triệt để, khiến một số vi khuẩn vẫn còn tồn tại.

Số vi khuẩn còn lại có khả năng sinh sản bên trong tế bào và được giải phóng khi các đại thực bào chết đi. Vi khuẩn lao cũng có thể lan rộng qua hệ bạch huyết và đường máu đến nhiều mô, cơ quan khác như hạch bạch huyết, đỉnh phổi, não, xương, gây ra các thể bệnh như lao hạch, lao màng não, lao xương,...

Trường hợp nhiễm lao tiềm ẩn (LTBI) là khi vi khuẩn lao tồn tại trong cơ thể nhưng không gây ra bệnh lý hay triệu chứng nào và không có khả năng lây nhiễm cho người khác. Người bị nhiễm lao tiềm ẩn không được xem là mắc bệnh lao.

Quá trình nhiễm lao tiềm ẩn bắt đầu khi vi khuẩn bị đại thực bào bắt giữ, cơ thể kích hoạt phản ứng miễn dịch, các tế bào bạch cầu tiêu diệt phần lớn vi khuẩn và hình thành các u hạt. Đây chính là trạng thái lao tiềm ẩn.

Tình trạng LTBI có thể được phát hiện bằng các xét nghiệm như test phản ứng lao (TST) hoặc xét nghiệm máu phát hiện lao (IGRA). Tuy nhiên, kết quả chính xác nhất thường xuất hiện sau 2 đến 8 tuần kể từ lúc nhiễm bệnh, khi hệ miễn dịch đã được kích hoạt hoàn chỉnh. Trong khoảng thời gian này, hệ miễn dịch sẽ ngăn chặn sự nhân lên và phát triển của vi khuẩn lao trong cơ thể.

Biện pháp phòng ngừa bệnh lao

Chúng ta đã cùng tìm hiểu về cơ chế gây bệnh vi khuẩn lao, vậy những biện pháp phòng ngừa bệnh lao hiệu quả sẽ được trình bày chi tiết ngay sau đây:

Thói quen sinh hoạt giúp kiểm soát và hạn chế tiến triển của bệnh lao

Chế độ dinh dưỡng hợp lý:

• Chế độ ăn uống đầy đủ dưỡng chất sẽ giúp tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ cơ thể chống lại vi khuẩn lao và giảm thiểu tác dụng phụ của thuốc điều trị. Một số lưu ý dinh dưỡng bao gồm:
• Tăng cường các thực phẩm giàu protein, ưu tiên nguồn protein từ thịt nạc, cá, trứng, sữa, đậu các loại, v.v.
• Ăn nhiều thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất như vitamin A, C, D, E cùng với kẽm, rau xanh, hoa quả tươi và các loại hạt.
• Bổ sung thực phẩm giàu sắt và axit folic như thịt đỏ, gan, cải bó xôi, đậu lăng để hỗ trợ sức khỏe.
• Uống đủ lượng nước mỗi ngày, khuyến nghị từ 1,5 đến 2 lít nước.
• Hạn chế các món ăn chứa nhiều dầu mỡ, đồ chế biến sẵn vì chúng có thể gây viêm nhiễm và làm chậm quá trình hồi phục. Tránh xa rượu bia, thuốc lá và caffeine vì những chất này có thể làm giảm hiệu quả thuốc chữa lao.

Thói quen sinh hoạt:

• Chủ động đi xét nghiệm lao nếu thuộc nhóm có nguy cơ cao, như tiếp xúc gần với người bệnh hoặc bị suy giảm miễn dịch.
• Tuân thủ đầy đủ phác đồ điều trị, không tự ý ngưng thuốc giữa chừng.
• Tái khám định kỳ và làm xét nghiệm chụp X-quang phổi sau khi điều trị từ 6 đến 24 tháng, hoặc ngay khi xuất hiện dấu hiệu bất thường.

Biện pháp phòng tránh bệnh lao

Dự phòng lây nhiễm cho người thân:

• Sử dụng khẩu trang hoặc che miệng khi nói chuyện hoặc ho, hắt hơi để hạn chế phát tán vi khuẩn.
• Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng; nên dùng khăn giấy để khạc đờm rồi xử lý sạch sẽ, đồng thời rửa tay thường xuyên với xà phòng.
• Đảm bảo không gian sống thông thoáng với ánh sáng tự nhiên bằng cách mở cửa sổ, cửa ra vào, và thông gió thường xuyên.
• Phơi nắng đồ dùng cá nhân như chiếu, chăn, màn để diệt khuẩn.

Phòng ngừa đặc hiệu:

• Tiêm vắc xin BCG ngay khi trẻ mới sinh là phương pháp hiệu quả nhất để ngăn ngừa lao, đặc biệt là lao màng não. Vắc xin này giúp cơ thể tạo ra kháng thể chống lại vi khuẩn lao, giảm nguy cơ mắc bệnh.
• Đối tượng tiêm chủng chính là trẻ sơ sinh, nên tiêm trong vòng 24 giờ sau sinh hoặc trong tháng đầu tiên. Người lớn và trẻ em chưa tiêm phòng nhưng có nguy cơ tiếp xúc cao với vi khuẩn lao cũng nên tiêm.
• Tiêm vắc xin lao muộn có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh lao ở trẻ nhỏ. Với người lớn chưa từng mắc bệnh lao và chưa được chủng ngừa nhưng tiếp xúc thường xuyên với người bệnh, việc tiêm phòng cũng rất quan trọng.

Phòng ngừa không đặc hiệu:

• Hạn chế tiếp xúc gần với người đang mắc bệnh lao.
• Khi phải tiếp xúc, nên đeo khẩu trang và găng tay để bảo vệ bản thân.
• Tránh đến những nơi đông người hoặc môi trường kém vệ sinh.
• Nâng cao hệ miễn dịch bằng chế độ ăn uống cân đối, giàu dinh dưỡng.
• Tập thể dục đều đặn ít nhất 45 phút mỗi ngày để cải thiện tuần hoàn máu và sức đề kháng.
• Giữ gìn vệ sinh cá nhân, thường xuyên rửa tay bằng xà phòng để ngăn ngừa lây nhiễm.

Bệnh lao là một căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm với khả năng lây lan nhanh chóng. Tiêm vắc xin phòng lao là biện pháp chủ động, an toàn và hiệu quả nhất hiện nay để bảo vệ bản thân và cộng đồng. Nếu cần tư vấn hoặc đặt lịch tiêm phòng lao cho trẻ, vui lòng liên hệ Trung tâm Tiêm chủng Long Châu qua số hotline 1800 6928 để được hỗ trợ chi tiết.

Trên đây là một số thông tin cơ bản về cơ chế gây bệnh vi khuẩn lao. Hy vọng rằng qua những kiến thức này, bạn đọc sẽ hiểu rõ hơn về căn bệnh lao và có thể chủ động phòng ngừa hiệu quả dựa trên cơ chế lây truyền của vi khuẩn.