Chấn thương mắt: Nguyên nhân thường gặp và cách xử lý khẩn cấp

Chấn thương mắt có thể xảy ra do tai nạn sinh hoạt, lao động hoặc thể thao, dẫn đến tổn thương giác mạc, kết mạc hay võng mạc. Việc nhận biết sớm triệu chứng và xử lý đúng cách là yếu tố then chốt để bảo vệ thị lực và ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm.

Những nguyên nhân gây chấn thương mắt thường gặp

Chấn thương mắt có thể xảy ra trong nhiều tình huống thường ngày, từ tai nạn nhỏ đến các sự cố nghiêm trọng. Việc hiểu rõ các nguyên nhân phổ biến giúp nâng cao nhận thức phòng tránh và xử trí kịp thời nhằm bảo vệ thị lực. Dưới đây là những nguyên nhân thường gặp gây chấn thương mắt:

Va đập trực tiếp vào mắt

Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất là chấn thương do va đập trực tiếp từ vật thể cứng như bóng, tay, hoặc các dụng cụ. Những tình huống này có thể gây tụ máu mi, vỡ nhãn cầu hoặc tổn thương nội nhãn nếu lực tác động mạnh.

Dị vật bay vào mắt

Dị vật như bụi, mảnh kim loại, mạt gỗ hoặc côn trùng có thể bay vào mắt trong lúc làm việc hoặc di chuyển ngoài trời. Dị vật không chỉ gây cảm giác cộm xốn mà còn có nguy cơ gây trầy xước giác mạc hoặc nhiễm trùng nếu không được lấy ra đúng cách.

Hóa chất bắn vào mắt

Tiếp xúc với hóa chất như nước tẩy, axit, kiềm hoặc chất tẩy rửa công nghiệp là tình huống cấp cứu nhãn khoa nghiêm trọng. Hóa chất có thể gây bỏng mắt, viêm kết giác mạc và dẫn đến tổn thương vĩnh viễn nếu không được rửa ngay và xử lý kịp thời.

Tai nạn lao động và tai nạn giao thông

Những tai nạn xảy ra trong môi trường công nghiệp, xây dựng hoặc khi tham gia giao thông thường liên quan đến các tổn thương nặng ở vùng mắt. Mảnh vỡ, kim loại hoặc kính vỡ có thể xuyên vào nhãn cầu, gây mất thị lực nếu không được phẫu thuật cấp cứu.

Tai nạn thể thao

Một số môn thể thao như bóng đá, bóng chuyền, quần vợt hoặc võ thuật dễ gây ra chấn thương mắt do va chạm hoặc bị bóng đập vào mặt. Chấn thương thể thao có thể gây tụ máu tiền phòng, bong võng mạc hoặc tăng nhãn áp sau chấn thương.

Tự gây tổn thương khi xử lý vật sắc nhọn

Sử dụng vật sắc nhọn như dao, kéo, que nhọn mà không cẩn thận có thể vô tình gây tổn thương mắt, đặc biệt ở trẻ nhỏ hoặc người lớn khi thao tác gần vùng mặt. Những tổn thương xuyên nhãn cầu do vật sắc nhọn thường để lại hậu quả nghiêm trọng.

Những dấu hiệu chấn thương mắt cần lưu ý

Chấn thương mắt, dù nhẹ hay nặng, đều có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo là yếu tố then chốt để bảo vệ chức năng thị giác. Dưới đây là những dấu hiệu cần đặc biệt lưu ý:

• Đau nhức hoặc cảm giác cộm, xốn trong mắt: Cảm giác đau, cộm như có dị vật hoặc nhức sâu bên trong hốc mắt có thể là biểu hiện của trầy xước giác mạc, xuất huyết hoặc tổn thương sâu.
• Mắt đỏ hoặc chảy máu: Tình trạng đỏ mắt kéo dài, đặc biệt kèm theo xuất huyết dưới kết mạc là dấu hiệu cho thấy có hiện tượng viêm hoặc xuất huyết sau chấn thương.
• Nhìn mờ, giảm thị lực hoặc mất hoàn toàn thị lực: Bất kỳ sự thay đổi nào về thị lực như mờ mắt, nhìn đôi, ám điểm hoặc mất thị lực một phần/hoàn toàn đều cần được đánh giá ngay lập tức, vì có thể liên quan đến tổn thương võng mạc, thần kinh thị hoặc thủy tinh thể.
• Mí mắt sưng nề hoặc bầm tím: Sưng nề, bầm tím quanh mắt có thể là dấu hiệu của va đập mạnh gây tổn thương phần mềm quanh mắt, thậm chí gãy xương hốc mắt hoặc chèn ép thần kinh thị giác.
• Không thể mở mắt hoặc cảm giác sợ ánh sáng (sợ sáng): Nếu bệnh nhân không thể mở mắt do đau, co quắp mi hoặc bị sợ sáng, đây có thể là biểu hiện của tổn thương nặng như viêm giác mạc hoặc tổn thương nội nhãn.
• Đồng tử không đều hoặc không phản xạ ánh sáng: Thay đổi hình dạng hoặc phản xạ của đồng tử là dấu hiệu cảnh báo tổn thương sâu bên trong mắt hoặc thần kinh thị giác.
• Rò rỉ dịch từ trong mắt: Chảy dịch bất thường, nhất là dịch trong suốt hoặc máu, có thể là dấu hiệu của vết thủng nhãn cầu hoặc tổn thương cấu trúc nhãn cầu nghiêm trọng.

Chấn thương mắt có nguy hiểm không?

Chấn thương mắt có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng nếu không được xử trí kịp thời và đúng cách. Tùy thuộc vào mức độ và vị trí tổn thương, người bệnh có thể gặp các biến chứng như trầy xước giác mạc, xuất huyết nội nhãn, tổn thương võng mạc, thần kinh thị giác hoặc thậm chí là mất thị lực vĩnh viễn. Một số trường hợp có thể tiến triển thành viêm nội nhãn, đây là biến chứng nguy hiểm với nguy cơ cao gây mất nhãn cầu nếu không được can thiệp sớm. 

Đáng lưu ý, có những tổn thương ban đầu không gây đau hoặc không biểu hiện rõ ràng, khiến người bệnh chủ quan. Do đó, bất kỳ chấn thương mắt nào, dù nhẹ, cũng cần được thăm khám bởi bác sĩ chuyên khoa mắt để đảm bảo an toàn cho thị lực và tránh biến chứng lâu dài.

Cần làm gì khi xuất hiện các dấu hiệu chấn thương mắt?

Khi có dấu hiệu nghi ngờ chấn thương mắt, việc xử trí đúng cách trong thời gian sớm nhất có thể giúp hạn chế tổn thương, ngăn ngừa biến chứng và bảo toàn thị lực. Dưới đây là những bước cần thực hiện:

• Ngừng ngay mọi hoạt động và giữ bình tĩnh: Người bị chấn thương nên dừng ngay công việc, tránh dụi mắt hoặc cố gắng tự điều chỉnh vị trí mắt, vì có thể làm tổn thương nặng hơn.
• Không tự ý tra thuốc hay lấy dị vật ra khỏi mắt: Tuyệt đối không dùng tay hoặc vật nhọn để lấy dị vật, và không tự ý tra thuốc nhỏ mắt, vì một số thuốc có thể làm tình trạng tệ hơn hoặc che lấp triệu chứng quan trọng.
• Che mắt bị thương bằng gạc sạch hoặc dụng cụ bảo vệ tạm thời: Nếu có tổn thương xuyên nhãn cầu hoặc mắt chảy dịch, nên che mắt nhẹ nhàng bằng gạc sạch hoặc cốc giấy úp ngược (nếu không có gạc), tránh đè lên nhãn cầu.
• Tránh rửa mắt bằng nước nếu nghi ngờ có vết thương hở: Chỉ nên rửa mắt bằng nước sạch nếu có hóa chất bắn vào mắt, và không có dấu hiệu vết thương xuyên nhãn cầu. Trong các trường hợp khác, việc rửa mắt có thể làm lan rộng tổn thương hoặc nhiễm trùng.
• Đưa người bệnh đến cơ sở y tế chuyên khoa mắt càng sớm càng tốt: Việc thăm khám bởi bác sĩ chuyên khoa mắt là cần thiết để xác định mức độ tổn thương và có chỉ định điều trị phù hợp, bao gồm dùng thuốc, phẫu thuật hoặc theo dõi.
• Không ăn uống nếu nghi ngờ cần can thiệp phẫu thuật: Trong một số trường hợp chấn thương mắt nặng, bệnh nhân có thể cần phẫu thuật cấp cứu. Do đó, tránh ăn uống trước khi khám để đảm bảo an toàn nếu cần gây mê toàn thân.

Chấn thương mắt là tình trạng không thể chủ quan, có thể để lại hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Việc nâng cao nhận thức, chủ động phòng ngừa, nhận biết sớm dấu hiệu bất thường và đến khám tại cơ sở chuyên khoa là bước quan trọng giúp bảo vệ thị lực một cách hiệu quả và bền vững.