Chăm sóc bệnh nhân chạy thận nhân tạo toàn diện và đúng cách

Chạy thận nhân tạo là phương pháp điều trị quan trọng và kéo dài đối với những bệnh nhân suy thận mạn giai đoạn cuối. Bên cạnh việc tuân thủ lịch lọc máu đều đặn, việc chăm sóc đúng cách tại nhà và trong bệnh viện đóng vai trò thiết yếu trong việc giúp người bệnh duy trì chất lượng cuộc sống, giảm biến chứng và phòng ngừa nhiễm trùng. Bài viết dưới đây cung cấp hướng dẫn chăm sóc bệnh nhân chạy thận nhân tạo.

Chăm sóc bệnh nhân chạy thận nhân tạo

Trước lọc máu

Trước mỗi buổi lọc máu, bệnh nhân cần được đánh giá toàn diện về tình trạng sinh lý. Việc cân đo trọng lượng, kiểm tra huyết áp, nhịp tim, mức độ phù, tình trạng nước tiểu... giúp xác định lượng dịch cần loại bỏ trong buổi lọc. Đặc biệt, nhân viên y tế cần kiểm tra vị trí tiếp cận mạch máu (rò động - tĩnh mạch hoặc catheter) để phát hiện sớm dấu hiệu nhiễm trùng, tắc nghẽn hoặc tổn thương mô mềm.

Ngoài ra, bệnh nhân không nên ăn quá no trước khi lọc máu, vì có thể gây hạ huyết áp trong quá trình điều trị. Khuyến khích người bệnh đi tiểu (nếu còn nước tiểu) và đi vệ sinh trước khi bắt đầu quá trình lọc.

Trong quá trình lọc

Trong khi lọc máu, việc theo dõi liên tục dấu hiệu sinh tồn (huyết áp, mạch, ý thức) là bắt buộc. Nếu xuất hiện các biểu hiện bất thường như tụt huyết áp, buồn nôn, chuột rút, co giật, đau đầu… cần báo ngay cho nhân viên y tế.

Vị trí tay có đường rò AV không được đè ép, tránh nằm nghiêng sang bên đó để không gây tắc nghẽn. Tư thế nằm phải thoải mái để duy trì sự ổn định trong suốt 3 - 5 giờ lọc. Đặc biệt, các thiết bị và màng lọc phải được kiểm tra kỹ để tránh nguy cơ nhiễm khuẩn và phản ứng phụ.

Sau khi lọc máu

Sau buổi lọc, bệnh nhân có thể cảm thấy mệt mỏi, hạ đường huyết hoặc chóng mặt nhẹ. Do đó, cần nghỉ ngơi ít nhất 15 - 30 phút trước khi rời cơ sở y tế.

Kiểm tra lại huyết áp, vị trí chọc kim, đồng thời ghi nhận trọng lượng sau lọc để đánh giá hiệu quả loại bỏ dịch. Người bệnh cũng nên được bổ sung dinh dưỡng nhẹ như sữa, cháo loãng hoặc nước trái cây.

Dinh dưỡng hợp lý cho bệnh nhân chạy thận nhân tạo

Chế độ ăn uống đóng vai trò sống còn đối với người chạy thận nhân tạo. Một chế độ ăn không phù hợp có thể làm tăng gánh nặng cho thận, tăng kali hoặc phospho trong máu và gây biến chứng nguy hiểm như rối loạn nhịp tim, tăng huyết áp, ngứa da, vôi hóa mô mềm, thậm chí tử vong.

Giảm muối và kiểm soát nước

Bệnh nhân nên ăn nhạt, tránh thực phẩm chế biến sẵn nhiều natri như mì gói, xúc xích, cá khô, mắm... Việc ăn mặn sẽ khiến người bệnh khát nước, uống nhiều, dẫn đến tăng cân giữa các lần lọc, gây khó khăn trong việc loại bỏ dịch và tăng nguy cơ phù phổi cấp, suy tim.

Lượng nước đưa vào cơ thể mỗi ngày cần được kiểm soát chặt chẽ. Với người không còn tiểu tiện, lượng nước uống không nên vượt quá 500 - 700ml mỗi ngày.

Hạn chế kali và phospho

Thực phẩm chứa kali cao như chuối, cam, bơ, khoai, đậu, nước dừa cần hạn chế, vì kali tăng quá mức có thể gây ngừng tim. Cần tránh thực phẩm giàu phospho như sữa, nội tạng, hải sản vỏ cứng (tôm, cua), ngũ cốc nguyên cám… vì dễ gây ngứa dữ dội, tổn thương xương và mạch máu. Có thể dùng thuốc liên kết phospho theo chỉ định bác sĩ.

Bổ sung đạm và năng lượng

Người chạy thận cần lượng đạm cao hơn bình thường do mất protein qua màng lọc. Đạm nên đến từ nguồn dễ tiêu và ít photpho như thịt nạc, trứng, cá. Tinh bột như cơm, bún, khoai lang cung cấp năng lượng chính, nên kết hợp dầu thực vật để tăng hấp thu năng lượng mà không gây tăng chất thải nitơ.

Theo dõi sức khỏe và tuân thủ điều trị

Với bệnh nhân chạy thận nhân tạo, việc điều trị không chỉ dừng lại ở các buổi lọc máu định kỳ tại bệnh viện mà còn đòi hỏi sự theo dõi sát sao tình trạng sức khỏe tại nhà và tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ định y tế. Đây là yếu tố then chốt giúp kiểm soát tốt các biến chứng nguy hiểm và nâng cao hiệu quả điều trị lâu dài.

Tuân thủ lịch chạy thận

Chạy thận nhân tạo cần được thực hiện đều đặn từ 2 đến 3 lần mỗi tuần (tùy theo chỉ định), kéo dài suốt đời hoặc đến khi bệnh nhân được ghép thận. Việc bỏ lọc máu dù chỉ một buổi có thể khiến chất độc và dịch dư thừa tích tụ trong cơ thể, gây ra những biến chứng nghiêm trọng như phù phổi cấp, tăng kali máu, toan chuyển hóa, rối loạn nhịp tim, thậm chí tử vong. Vì vậy, người bệnh cần sắp xếp công việc, di chuyển, sinh hoạt sao cho không ảnh hưởng đến lịch điều trị.

Theo dõi sát các chỉ số sức khỏe tại nhà

Bệnh nhân và người nhà cần được hướng dẫn cách theo dõi một số dấu hiệu quan trọng giữa các lần chạy thận:

• Huyết áp: Đo huyết áp hàng ngày vào buổi sáng và chiều. Lưu ý các dấu hiệu bất thường như tụt huyết áp (choáng váng, hoa mắt, lạnh tay chân) hoặc huyết áp tăng cao (đau đầu, khó thở, đánh trống ngực).
• Cân nặng: Theo dõi cân nặng mỗi ngày để ước lượng lượng dịch tích tụ giữa các lần lọc. Tăng cân quá mức (trên 2 - 2,5kg giữa hai buổi lọc) là dấu hiệu cảnh báo cần điều chỉnh lượng nước và muối đưa vào cơ thể.
• Tình trạng phù: Quan sát bàn chân, mắt cá chân, vùng mặt xem có dấu hiệu phù nề hay không.
• Dấu hiệu của nhiễm trùng hoặc tắc rò: Vùng rò động - tĩnh mạch hoặc catheter cần được kiểm tra hàng ngày. Nếu có biểu hiện đỏ, sưng, đau, mưng mủ hoặc mất tiếng rung mạch, cần đến cơ sở y tế kiểm tra ngay.

Tuân thủ phác đồ điều trị và dùng thuốc đúng cách

Bệnh nhân chạy thận nhân tạo thường được chỉ định sử dụng nhiều nhóm thuốc khác nhau như:

• Thuốc huyết áp: Kiểm soát huyết áp ổn định trong ngưỡng an toàn.
• Erythropoietin (EPO): Giúp kích thích tủy xương tạo hồng cầu, điều trị thiếu máu.
• Sắt, acid folic, vitamin B12: Bổ sung để hỗ trợ quá trình tạo máu.
• Thuốc gắn phospho: Hạn chế hấp thu phospho từ ruột, ngăn biến chứng vôi hóa.
• Canxi và vitamin D: Bảo vệ xương, phòng ngừa cường tuyến cận giáp thứ phát.

Người bệnh cần tuyệt đối không tự ý bỏ thuốc, tăng liều hay thay đổi loại thuốc nếu chưa có chỉ định từ bác sĩ điều trị. Việc tự ý dùng thêm các loại thuốc nam, thuốc bắc hoặc thực phẩm chức năng cũng cần thận trọng, vì nhiều sản phẩm chứa kali, phospho hoặc kim loại nặng gây ảnh hưởng xấu đến người đang lọc máu.

Tái khám và xét nghiệm định kỳ

Bệnh nhân chạy thận nhân tạo cần tái khám định kỳ (thường là mỗi tháng) để làm các xét nghiệm cần thiết như:

• Công thức máu: Theo dõi chỉ số Hemoglobin (Hb), Hematocrit (Hct) để đánh giá tình trạng thiếu máu.
• Chỉ số sinh hóa máu: Ure, creatinin, điện giải (Na+, K+, Ca++, Phospho…), albumin, chỉ số chức năng gan – đây là cơ sở để điều chỉnh chế độ ăn và thuốc.
• Xét nghiệm viêm gan B, C và HIV định kỳ nhằm sàng lọc và kiểm soát nguy cơ lây nhiễm trong quá trình điều trị.

Tái khám đúng hẹn là yếu tố bắt buộc. Bất kỳ sự trì hoãn nào cũng có thể khiến bác sĩ không phát hiện kịp thời những thay đổi nguy hiểm trong tình trạng bệnh.

Phòng ngừa biến chứng và chăm sóc tinh thần

Ngăn ngừa nhiễm trùng:

• Người bệnh cần giữ gìn vệ sinh cá nhân và chăm sóc vùng rò đúng cách. Không bóp mạnh, gãi hoặc đè lên tay có đường rò.
• Rửa tay thường xuyên, tránh tiếp xúc người bệnh cúm, cảm, sốt, nhiễm trùng. Vết thương dù nhỏ cũng cần sát trùng và theo dõi kỹ.

Phòng ngừa biến chứng tim mạch và thiếu máu:

• Biến chứng tim mạch là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở bệnh nhân chạy thận. Do đó, cần kiểm soát huyết áp, ăn nhạt, dùng thuốc đúng liều lượng.
• Thiếu máu cũng thường gặp ở người bệnh, nên cần bổ sung erythropoietin, sắt, acid folic, theo dõi sát hemoglobin.

Chăm sóc tâm lý:

• Bệnh nhân chạy thận dễ cảm thấy cô lập, mệt mỏi, trầm cảm vì điều trị kéo dài. Gia đình cần lắng nghe, chia sẻ, đồng hành cùng người bệnh.
• Khuyến khích người bệnh tham gia các hoạt động nhẹ nhàng như đi bộ, tập thở, đọc sách, giao lưu với cộng đồng để cải thiện tinh thần. Có thể tham khảo ý kiến bác sĩ về tư vấn tâm lý nếu cần thiết.

Bệnh nhân chạy thận nhân tạo có nguy cơ cao nhiễm viêm gan B do đặc điểm điều trị tiếp xúc đường máu thường xuyên. Vì vậy, tiêm phòng vắc xin viêm gan B là một bước bảo vệ thiết yếu giúp phòng tránh tổn thương gan nghiêm trọng, giảm nguy cơ biến chứng và góp phần duy trì hiệu quả điều trị lâu dài. Hãy chủ động liên hệ với cơ sở y tế uy tín như Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để được tư vấn, đánh giá tình trạng miễn dịch và xây dựng lịch tiêm phù hợp với tình trạng bệnh lý mạn tính của bạn. Sức khỏe an toàn bắt đầu từ sự chủ động phòng ngừa, đặc biệt với những người đang điều trị bằng chạy thận nhân tạo chu kỳ.

Như vậy, chăm sóc bệnh nhân chạy thận nhân tạo không chỉ là một quá trình kỹ thuật y khoa, mà còn là sự đồng hành bền bỉ và toàn diện về thể chất, tinh thần và xã hội. Sự tuân thủ lịch lọc máu, chế độ dinh dưỡng hợp lý, theo dõi sức khỏe sát sao và giữ tinh thần lạc quan chính là những yếu tố sống còn giúp người bệnh duy trì chất lượng cuộc sống ổn định, phòng tránh biến chứng và kéo dài tuổi thọ.