Cấu trúc da gồm những phần nào? Vai trò và cách chăm sóc da

Da bao gồm ba lớp chính là biểu bì, trung bì và hạ bì, cùng các cấu trúc phụ như tuyến mồ hôi, tuyến bã nhờn và nang lông. Mỗi lớp lại có chức năng riêng, phối hợp nhịp nhàng để bảo vệ cơ thể trước tác động từ môi trường. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết cấu trúc da, vai trò của các tuyến tiết, những bệnh lý thường gặp và cách chăm sóc da hiệu quả theo quan điểm y học hiện đại.

Cấu trúc da gồm những phần nào?

Da là một cơ quan phức tạp, đảm nhiệm nhiều chức năng sống còn của cơ thể. Về mặt giải phẫu - mô học, da được chia thành ba lớp chính: Biểu bì, trung bì và hạ bì. Ngoài ra, da còn liên quan đến các phần phụ như lông, tuyến bã nhờn và tuyến mồ hôi.

Lớp biểu bì (Epidermis)

Đặc điểm: Là lớp ngoài cùng, không có mạch máu, chủ yếu gồm tế bào keratinocyte.

Cấu trúc: Gồm 5 lớp từ ngoài vào trong là lớp sừng (stratum corneum), lớp sáng (stratum lucidum - chỉ có ở lòng bàn tay, bàn chân), lớp hạt (stratum granulosum), lớp gai (stratum spinosum) và lớp đáy (stratum basale).

Ý nghĩa: Đây là hàng rào bảo vệ đầu tiên, ngăn sự xâm nhập của vi sinh vật và hóa chất, đồng thời tham gia quá trình tái tạo và lành vết thương.

Lớp bì (Dermis)

Đặc điểm: Nằm dưới biểu bì, dày hơn nhiều, giàu mô liên kết và mạch máu.

Cấu trúc: Chia thành lớp nhú (papillary dermis) với nhiều mao mạch và dây thần kinh, và lớp lưới (reticular dermis) chứa nhiều sợi collagen và elastin.

Ý nghĩa: Cung cấp độ bền và tính đàn hồi của da, nuôi dưỡng biểu bì và tham gia điều hòa nhiệt độ.

Lớp hạ bì (Hypodermis, mô dưới da)

Đặc điểm: Là lớp sâu nhất, gồm mô liên kết lỏng lẻo và nhiều mô mỡ.

Cấu trúc: Các tiểu thùy mỡ được ngăn cách bởi vách sợi, bên trong có mạch máu lớn và thần kinh.

Ý nghĩa: Đóng vai trò đệm, dự trữ năng lượng, cách nhiệt và gắn kết da với các cấu trúc sâu hơn như cơ và xương.

Các phần phụ của da

Bao gồm các phần như:

• Lông tóc: Có chức năng bảo vệ và tham gia cảm giác.
• Tuyến bã nhờn: Tiết chất nhờn, giúp bôi trơn và bảo vệ da.
• Tuyến mồ hôi: Tham gia điều hòa thân nhiệt và đào thải một số chất.
• Móng: Bảo vệ đầu ngón tay, ngón chân, đồng thời hỗ trợ chức năng cầm nắm.

Vai trò của da theo cấu trúc

Da là cơ quan lớn nhất của cơ thể, chiếm diện tích khoảng 1,5 - 2 m² và nặng 15 - 20% trọng lượng cơ thể. Cấu tạo của da gồm biểu bì, trung bì (lớp bì) và hạ bì (mô dưới da). Mỗi lớp đảm nhiệm những chức năng khác nhau nhưng phối hợp chặt chẽ để bảo vệ và duy trì cân bằng sinh lý của cơ thể.

Lớp biểu bì (Epidermis)

Cấu tạo: Gồm 5 lớp từ ngoài vào trong (lớp sừng, lớp sáng - chỉ có ở một số vùng, lớp hạt, lớp gai, lớp đáy).

Vai trò:

• Bảo vệ: Lớp sừng keratin hóa tạo hàng rào cơ học chống lại vi sinh vật, tia UV và hóa chất.
• Sắc tố: Tế bào melanocyte sản xuất melanin, bảo vệ DNA trước tác hại của tia cực tím.
• Tái tạo: Lớp đáy có khả năng phân chia tế bào, giúp da tự đổi mới và lành vết thương.
• Miễn dịch: Chứa tế bào Langerhans tham gia nhận diện kháng nguyên, khởi phát đáp ứng miễn dịch tại chỗ.

Lớp bì (Dermis)

Cấu tạo: Chia thành 2 lớp - lớp nhú (gần biểu bì, giàu mao mạch và thần kinh) và lớp lưới (giàu collagen, elastin).

Vai trò:

• Độ bền và đàn hồi: Sợi collagen duy trì cấu trúc chắc chắn, elastin giúp da dẻo dai.
• Điều hòa nhiệt độ: Nhờ hệ thống mạch máu giãn/nở và tuyến mồ hôi.
• Duy trì độ ẩm: Tuyến bã nhờn tiết dầu, giúp da mềm mại và chống khô nứt.
• Cảm giác: Chứa các thụ thể thần kinh cảm nhận sờ chạm, đau, nóng - lạnh, áp lực.
• Nuôi dưỡng biểu bì: Vì biểu bì không có mạch máu, dinh dưỡng khuếch tán từ lớp bì lên.

Lớp hạ bì (Hypodermis, mô dưới da)

Cấu tạo: Gồm mô liên kết lỏng lẻo và nhiều tế bào mỡ.

Vai trò:

• Dự trữ năng lượng: Mô mỡ là nguồn năng lượng dự trữ quan trọng của cơ thể.
• Cách nhiệt và bảo vệ: Lớp mỡ giúp duy trì thân nhiệt ổn định, đồng thời giảm chấn động cơ học lên cơ - xương - mạch máu bên dưới.
• Liên kết với hệ mạch: Là nơi chứa mạng lưới mạch máu lớn, đóng vai trò trong hấp thu thuốc qua đường tiêm dưới da.

Các tuyến tiết có trong da

Da không chỉ là màng bao phủ mà còn có hệ thống tuyến tiết phong phú. Có ba loại tuyến thường gặp gồm:

• Tuyến mồ hôi (sweat glands) Tuyến mồ hôi có hai loại chính, đó là tuyến mồ hôi eccrine được phân bố khắp cơ thể, tiết mồ hôi loãng giúp điều hòa nhiệt. Thứ hai là tuyến mồ hôi apocrine tập trung ở vùng nách, bẹn, quầng vú, tiết dịch đặc hơn, có thể gây mùi khi vi khuẩn phân hủy.
• Tuyến bã nhờn (sebaceous glands): Liên quan mật thiết đến nang lông, tiết chất bã nhờn có tác dụng bôi trơn, giữ ẩm và bảo vệ da.

Các bệnh lý da liễu thường mắc phải

Do tiếp xúc trực tiếp với môi trường, da dễ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, dẫn đến các bệnh lý phổ biến như sau.

Nhiễm khuẩn da

Các bệnh lý như chốc, nhọt, viêm mô tế bào thường do vi khuẩn Staphylococcus aureus hoặc Streptococcus pyogenes gây ra. Triệu chứng điển hình bao gồm: vùng da sưng đỏ, nóng, đau và có thể xuất hiện mủ. Nếu không được điều trị kịp thời, nhiễm khuẩn da có thể lan rộng, gây biến chứng nặng hơn như nhiễm trùng huyết.

Bệnh da do virus

Một trong những bệnh phổ biến là zona thần kinh (Herpes zoster), hậu quả của sự tái hoạt động virus varicella-zoster - tác nhân gây bệnh thủy đậu. Bệnh thường biểu hiện bằng các mảng mụn nước nhỏ mọc theo dải dọc theo đường đi của dây thần kinh, kèm đau rát dữ dội.

Bệnh do nấm

Nấm da, hắc lào, lang ben là những bệnh thường xuất hiện ở vùng da ẩm ướt, nhiều mồ hôi. Các triệu chứng bao gồm mẩn đỏ, ngứa, bong vảy hoặc các mảng da đổi màu. Phòng ngừa tốt nhất là giữ da luôn khô thoáng, tránh mặc quần áo quá chật và sử dụng thuốc kháng nấm theo chỉ định của bác sĩ.

Bệnh da dị ứng 

Viêm da cơ địa, mề đay hay viêm da tiếp xúc thường do yếu tố cơ địa hoặc do tiếp xúc với dị nguyên như hóa chất, mỹ phẩm, lông thú. Người bệnh thường nổi mẩn đỏ, ngứa ngáy và khó chịu. Cách phòng tránh chủ yếu là hạn chế tiếp xúc dị nguyên, giữ môi trường sống trong lành và chăm sóc da đúng cách.

Cách chăm sóc da hiệu quả

Chăm sóc da không chỉ là vấn đề thẩm mỹ, mà còn là một phần quan trọng của chăm sóc sức khỏe tổng thể. Để duy trì làn da khỏe mạnh và giảm nguy cơ bệnh lý, cần áp dụng các biện pháp chăm sóc khoa học, bao gồm:

• Giữ vệ sinh da hằng ngày bằng tắm rửa và lau khô sạch sẽ.
• Dùng sữa rửa mặt hoặc xà phòng dịu nhẹ, tránh hóa chất tẩy rửa mạnh.
• Duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng, bổ sung vitamin A, C, E và kẽm để tăng cường tái tạo da.
• Uống đủ nước mỗi ngày để đảm bảo độ ẩm tự nhiên của da.
• Sử dụng kem chống nắng phổ rộng với chỉ số SPF phù hợp khi ra ngoài.
• Tránh hút thuốc lá và hạn chế rượu bia, vì chúng làm tổn thương cấu trúc collagen.
• Khám da liễu định kỳ để phát hiện sớm các bệnh lý nguy hiểm như ung thư da.

Da không chỉ là lớp bao bọc bên ngoài, mà còn là cơ quan phức tạp và đa chức năng. Hiểu rõ cấu trúc da giúp chúng ta nhận thức đúng về vai trò sinh học và tầm quan trọng của việc chăm sóc. Bằng việc phòng ngừa bệnh lý, tiêm vắc xin đúng chỉ định và duy trì lối sống lành mạnh, mỗi người đều có thể giữ gìn làn da khỏe mạnh, đồng thời bảo vệ sức khỏe toàn thân.