Biến thể omicron là gì​? Biến thể Omicron có gây bệnh nặng hơn các chủng khác không?

Biến thể Omicron đã nhanh chóng lan rộng ra nhiều quốc gia chỉ trong thời gian ngắn, trở thành biến thể chiếm ưu thế tại nhiều khu vực. Với khả năng lây nhiễm cao hơn các biến thể trước đó, Omicron buộc các quốc gia phải điều chỉnh chiến lược ứng phó với COVID-19. Để hiểu rõ hơn về nguy cơ và cách phòng tránh, điều quan trọng là phải biết biến thể Omicron là gì.

Biến thể Omicron là gì​?

Biến thể Omicron là gì​? Biến thể Omicron là một dòng biến thể của virus SARS-CoV-2, lần đầu tiên được phát hiện tại Nam Phi và Botswana vào tháng 11 năm 2021. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhanh chóng xếp Omicron vào nhóm các biến thể đáng lo ngại do khả năng lây lan nhanh chóng và gây ra làn sóng lây nhiễm mới trên toàn cầu.

Từ khi Omicron xuất hiện, số ca COVID‑19 tăng vọt trên toàn cầu (tỷ lệ nhiễm cao gấp 2–3 lần so với Delta), mặc dù tỷ lệ tử vong trên mỗi ca mắc thấp hơn, nhưng tổng số ca nặng vẫn lớn do số lượng mắc cao. Tỷ lệ lây nhiễm trung bình đã tăng đến 44%, làm bùng phát một làn sóng dịch mới gọi là “làn sóng Omicron.”

Một đặc điểm nổi bật của Omicron là khả năng lây lan nhanh và biến đổi di truyền rất cao. Biến thể này có nhiều đột biến hơn bất kỳ biến thể nào trước đó, đặc biệt ở vùng gen giúp virus liên kết với thụ thể ACE2 của tế bào người. Nhờ các đột biến này, Omicron có thể bám chắc hơn vào tế bào chủ và né tránh phần lớn các kháng thể trung hòa do tiêm vaccine hoặc nhiễm các biến thể trước đó tạo ra, mặc dù không hoàn toàn vô hiệu hóa được tất cả các loại kháng thể.

Theo thời gian, biến thể Omicron đã phát sinh ra nhiều dòng phụ (sublineages) như BA.1, BA.2, BA.3, BA.4, BA.5 và các biến thể tái tổ hợp như XBB. Trong đó, BA.1 là dòng phụ đầu tiên được ghi nhận và chiếm ưu thế toàn cầu vào cuối năm 2021. Tuy nhiên, đến đầu năm 2022, BA.2 với khả năng lây lan cao hơn đã dần thay thế BA.1 tại nhiều khu vực. BA.3 có số lượng ca ghi nhận thấp hơn đáng kể và không trở thành chủng lưu hành chính. Đến khoảng tháng 4 năm 2022, hai dòng phụ mới là BA.4 và BA.5 được phát hiện tại Nam Phi và nhanh chóng trở thành chủng chiếm ưu thế, do có khả năng né tránh miễn dịch tốt hơn. Tại thời điểm giữa năm 2022, BA.5 chiếm tỷ lệ ca mắc cao nhất tại nhiều quốc gia, vượt qua BA.4 và các dòng phụ trước đó.

Những đặc điểm di truyền và sinh học đặc biệt của Omicron khiến biến thể này trở thành một trong những mối đe dọa lớn nhất trong đại dịch COVID-19, không chỉ vì khả năng lây lan mạnh mà còn bởi khả năng né tránh miễn dịch, điều khiến việc kiểm soát dịch bệnh trở nên phức tạp hơn.

Tại sao việc điều chế vắc xin cho biến thể Omicron lại khó khăn?

Việc phát triển vắc xin hiệu quả cho biến thể Omicron gặp nhiều khó khăn do đặc điểm di truyền phức tạp và khả năng biến đổi cao của loại virus này. Một trong những trở ngại lớn nhất là số lượng đột biến vượt trội trong bộ gen của Omicron, đặc biệt là tại vùng mã hóa protein gai, thành phần chủ yếu mà các loại vắc xin hiện nay nhắm đến để kích thích hệ miễn dịch.

Trong khi chủng virus SARS-CoV-2 nguyên thủy có cấu trúc tương đối ổn định, thì Omicron sở hữu hơn 50 đột biến, trong đó có đến 32 đột biến chỉ riêng ở protein gai. Điều này làm thay đổi hình dạng và tính chất kháng nguyên của virus, khiến kháng thể sinh ra từ vắc xin hiện tại hoặc từ lần nhiễm trước khó nhận diện và vô hiệu hóa Omicron một cách hiệu quả.

Hơn nữa, Omicron còn có khả năng "né tránh" hệ miễn dịch nhờ các đột biến gọi là “đột biến thoát miễn dịch” (immune escape mutations). Những thay đổi này khiến virus có thể tiếp tục xâm nhập tế bào mặc dù cơ thể đã có kháng thể. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả của vắc xin mà còn gây khó khăn trong việc phát triển các loại thuốc điều trị.

Ngoài ra, việc thiết kế vắc xin mới để bắt kịp các biến thể phụ của Omicron (như BA.1, BA.2, BA.4, BA.5 và các dòng tái tổ hợp) đòi hỏi nắm bắt chính xác động lực học của protein gai, tức là cách mà protein này thay đổi hình dạng trong quá trình virus xâm nhập tế bào. Nếu kháng thể không gắn đúng vào giai đoạn hoặc vị trí hiệu quả của protein gai, thì khả năng vô hiệu hóa virus sẽ bị giảm mạnh.

Một thách thức khác là tốc độ thay đổi của Omicron. Do có khả năng biến đổi nhanh và xuất hiện các dòng phụ mới liên tục, việc sản xuất vắc xin theo kịp tốc độ biến đổi này giống như chạy đua với thời gian. Dù các công nghệ vắc xin mới, như vắc xin mRNA, cho phép điều chỉnh nhanh hơn, nhưng việc đánh giá tính an toàn và hiệu quả trước khi phân phối rộng rãi vẫn cần thời gian.

Biến thể Omicron có nguy hiểm không? 

Mức độ nguy hiểm của biến thể Omicron 

Biến thể Omicron của virus SARS-CoV-2 được đánh giá là có mức độ nguy hiểm thấp hơn so với một số biến thể trước đó như Alpha hay Delta. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc Omicron là một biến thể an toàn.

Biến thể Omicron có gây bệnh nặng hơn các chủng khác không?

Các dữ liệu từ nhiều quốc gia cho thấy Omicron có xu hướng gây ra các triệu chứng nhẹ hơn, đặc biệt ở những người đã được tiêm vắc xin hoặc từng nhiễm COVID-19 trước đó. Triệu chứng phổ biến nhất bao gồm đau họng, sổ mũi, mệt mỏi, ho khan và sốt nhẹ. Một số người thậm chí hoàn toàn không có triệu chứng, điều này khiến biến thể dễ lây lan hơn vì nhiều ca bệnh không được phát hiện kịp thời.

Tuy vậy, dù gây bệnh nhẹ hơn, Omicron lại có khả năng lây nhiễm rất cao. Ước tính một người nhiễm Omicron có thể lây cho hơn 8 người khác nếu không có biện pháp phòng ngừa. Đặc biệt, các dòng phụ như BA.4 và BA.5 cho thấy khả năng lây nhiễm mạnh hơn và cũng có thể né tránh hệ miễn dịch tốt hơn, kể cả ở những người đã tiêm chủng đầy đủ hoặc từng mắc COVID-19 do biến thể khác.

Do số lượng người mắc tăng vọt, số ca nhập viện tuyệt đối trong làn sóng Omicron vẫn rất lớn, dù tỷ lệ nhập viện trên mỗi ca mắc lại thấp hơn. Tuy nhiên, số ca phải điều trị tại khoa hồi sức tích cực và tỷ lệ tử vong nhìn chung lại thấp hơn so với đợt bùng phát Delta, cho thấy mức độ nghiêm trọng của bệnh do Omicron gây ra nhìn chung là ít hơn.

Một điểm đáng lưu ý là hiệu quả bảo vệ của vắc xin với Omicron bị suy giảm nhanh hơn, đặc biệt với các dòng phụ như BA.4 và BA.5. Người từng tiêm phòng hoặc đã nhiễm chủng trước Omicron chỉ có khoảng 15% khả năng bảo vệ chống lại hai dòng phụ này. Đây là lý do tại sao ngay cả những người đã tiêm đủ liều vẫn có thể tái nhiễm, dù triệu chứng thường nhẹ hơn và hiếm khi diễn tiến nặng.

Bài viết trên đã giải thích biến thể Omicron là gì và các thông tin liên quan. Omicron là một biến thể của virus SARS-CoV-2 với đặc điểm nổi bật là số lượng đột biến lớn trong protein gai, yếu tố giúp virus xâm nhập vào tế bào người. Dù có khả năng lây lan nhanh, phần lớn ca nhiễm Omicron có triệu chứng nhẹ hơn so với biến thể Delta, đặc biệt ở người đã tiêm vắc xin. Tuy nhiên, việc tiêm chủng đầy đủ, duy trì các biện pháp phòng ngừa và theo dõi sát tình hình dịch bệnh vẫn là yếu tố then chốt để kiểm soát sự lây lan của biến thể này.