U đại tràng lành tính: Triệu chứng, nguyên nhân, cách điều trị và phòng ngừa

U đại tràng lành tính là sự phát triển bất thường của mô trong lòng hoặc thành đại tràng nhưng không mang đặc tính ác tính như xâm lấn mô lân cận hay di căn đến cơ quan khác. 

Các nhóm thường gặp gồm polyp tuyến (adenomatous polyps), polyp tăng sản (hyperplastic polyps), polyp răng cưa (sessile serrated lesions), u cơ trơn và u mỡ. Trong đó, polyp tuyến quan trọng vì khả năng tiến triển theo chuỗi, đặc biệt khi kích thước lớn, số lượng nhiều, hoặc có cấu trúc nhung mao.

Đa số u lành tính phát triển chậm, có thể nằm âm thầm trong nhiều năm trước khi gây biểu hiện lâm sàng. Polyp tăng sản thường nhỏ và ít nguy cơ ác tính, nhưng các tổn thương răng cưa ở đoạn phải của đại tràng có thể mang nguy cơ cao nếu không được phát hiện. 

U mỡ dưới niêm mạc thường không gây triệu chứng, trong khi u cơ trơn có thể gây hẹp lòng ruột hoặc chảy máu nếu kích thước lớn. Hiểu sự đa dạng này giúp bác sĩ lựa chọn chiến lược phát hiện, theo dõi và can thiệp phù hợp cho từng người bệnh.

Những dấu hiệu và triệu chứng của u đại tràng lành tính 

U đại tràng lành tính thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Khi khối u lớn dần hoặc gây thay đổi niêm mạc, người bệnh có thể xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo, bao gồm:

• Rối loạn tiêu hóa: Người bệnh có thể đi ngoài nhiều lần, táo bón kéo dài hoặc xen kẽ tiêu chảy và táo bón.
• Máu trong phân: Người bệnh có thể thấy máu đỏ tươi khi đi ngoài hoặc phân đen do chảy máu ở đoạn trên đại tràng.
• Đau bụng: Người bệnh có thể đau âm ỉ vùng bụng, căng tức, chướng hơi, nhất là sau ăn.
• Thiếu máu: Người bệnh có thể mệt mỏi, chóng mặt do chảy máu vi thể kéo dài làm giảm hemoglobin.
• Giảm cân: Người bệnh có thể sụt cân dù không thay đổi chế độ ăn, gợi ý tình trạng kéo dài gây ảnh hưởng hấp thu. 

Biến chứng có thể gặp khi mắc u đại tràng lành tính 

Nếu không phát hiện và xử trí kịp thời, u đại tràng lành tính có thể dẫn đến nhiều biến chứng ảnh hưởng chất lượng sống và an toàn sức khỏe như:

• Tiến triển ác tính: Polyp tuyến có nguy cơ bước vào chuỗi biến đổi tiền ung thư hoặc ung thư nếu để kéo dài mà không cắt bỏ.
• Xuất huyết tiêu hóa: Khối u bề mặt dễ loét, gây chảy máu mạn tính dẫn đến thiếu máu và mệt mỏi.
• Tắc ruột: U lớn hoặc nhiều u có thể gây hẹp lòng, dẫn đến tắc ruột bán cấp hoặc cấp tính.
• Lồng ruột hoặc xoắn: Một số khối u tạo điểm tựa bất thường trong lòng ruột, gây biến chứng cơ học.
• Nhiễm trùng: Tổn thương niêm mạc kéo dài làm tăng nguy cơ viêm thứ phát, đau và rối loạn nhu động.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Thăm khám sớm giúp chẩn đoán chính xác và can thiệp kịp thời, hạn chế biến chứng. Trước khi liệt kê, cần lưu ý: Nếu bạn có yếu tố nguy cơ cao, việc sàng lọc theo lịch khuyến cáo nên thực hiện ngay cả khi không có triệu chứng.

• Có máu trong phân: Người bệnh có máu đỏ tươi, phân đen hoặc kết quả dương tính với xét nghiệm máu ẩn trong phân.
• Rối loạn tiêu hóa kéo dài: Người bệnh có táo bón hoặc tiêu chảy kéo dài trên hai tuần mà không cải thiện.
• Đau bụng dai dẳng: Người bệnh có đau âm ỉ, đầy hơi, căng tức không rõ nguyên nhân.
• Sụt cân nhanh: Người bệnh có giảm cân không chủ ý trong thời gian ngắn.
• Thiếu máu: Người bệnh có xét nghiệm thiếu máu không rõ nguyên nhân, đặc biệt kèm theo thay đổi phân.
• Tiền sử gia đình: Người bệnh có người thân mắc polyp nhiều, ung thư đại trực tràng, hoặc các hội chứng đa polyp. 

Nguyên nhân của u đại tràng lành tính đa dạng, gồm cơ chế tăng sinh niêm mạc, biến đổi gen, viêm mạn tính và ảnh hưởng môi trường, bao gồm:

• Biến đổi gen và tín hiệu tăng sinh: Các con đường tín hiệu như Wnt/β-catenin có thể hoạt hóa bất thường, thúc đẩy tăng sinh tế bào niêm mạc.
• Tổn thương niêm mạc kéo dài: Viêm loét đại tràng và bệnh Crohn gây viêm mạn tính, tạo môi trường thuận lợi cho polyp phát triển.
• Mất cân bằng vi sinh đường ruột: Suy giảm đa dạng hệ vi khuẩn đường ruột có thể ảnh hưởng miễn dịch tại chỗ và quá trình sửa chữa niêm mạc.
• Chế độ ăn uống: Ăn nhiều thịt đỏ, ít chất xơ, tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn làm tăng sản sinh các chất gây oxy hóa và nitrosamine.
• Yếu tố chuyển hóa: Béo phì, kháng insulin và viêm thấp độ có thể thúc đẩy tăng sinh niêm mạc.

Những ai có nguy cơ mắc phải u đại tràng lành tính? 

Một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao cần được quan tâm sàng lọc định kỳ, cụ thể:

• Người từ 50 tuổi trở lên: Người lớn tuổi có tỷ lệ polyp cao hơn do tích lũy thay đổi tế bào theo thời gian.
• Người có tiền sử gia đình: Người có cha mẹ, anh chị em mắc polyp tuyến, ung thư đại trực tràng hoặc hội chứng đa polyp.
• Người mắc bệnh viêm ruột mạn tính: Người có viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn kéo dài.
• Người béo phì hoặc có hội chứng chuyển hóa: Người có vòng eo lớn, tăng đường máu, rối loạn lipid.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải u đại tràng lành tính 

Một số yếu tố có thể làm tăng khả năng xuất hiện và tái phát u, bao gồm:

• Chế độ ăn nhiều thịt đỏ: Người thường xuyên ăn thịt đỏ, nội tạng, thực phẩm nướng cháy có nguy cơ cao hơn.
• Ít chất xơ: Người ăn ít rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt làm giảm nhu động, tăng thời gian tiếp xúc của chất độc với niêm mạc.
• Béo phì và ít vận động: Người ít hoạt động thể lực và tăng mỡ nội tạng làm tăng tình trạng viêm thấp độ.
• Hút thuốc và rượu: Người hút thuốc lá và uống rượu bia thường xuyên có nguy cơ cao hơn.
• Thiếu ngủ và căng thẳng: Người ngủ không đủ, căng thẳng kéo dài có thể ảnh hưởng miễn dịch và nội tiết.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán u đại tràng lành tính 

Chẩn đoán chính xác dựa trên phối hợp lâm sàng, xét nghiệm và hình ảnh học như sau:

• Nội soi đại tràng toàn bộ: Bác sĩ quan sát trực tiếp niêm mạc, phát hiện polyp nhỏ vài milimet, đồng thời cắt bỏ và lấy mẫu sinh thiết.
• Xét nghiệm máu ẩn trong phân: Kiểm tra chảy máu vi thể lặp lại, hữu ích trong sàng lọc cộng đồng.
• Siêu âm nội soi (với tổn thương đặc biệt): Đánh giá độ sâu tổn thương dưới niêm mạc, hỗ trợ quyết định kỹ thuật cắt.
• Sinh thiết mô: Xác định bản chất mô học, phân loại nguy cơ, định hướng khoảng cách theo dõi.

Phương pháp điều trị u đại tràng lành tính

Mục tiêu điều trị là loại bỏ tổn thương nguy cơ, giảm tái phát và bảo tồn chức năng ruột với các kỹ thuật như sau:

• Cắt polyp qua nội soi: Người bệnh được cắt bằng thòng lọng điện, cắt niêm mạc (EMR) hoặc bóc tách dưới niêm mạc (ESD) đối với tổn thương phẳng, lớn.
• Phẫu thuật cắt đoạn đại tràng: Người bệnh có u lớn, khó cắt nội soi, nghi ngờ ác tính hoặc có biến chứng tắc ruột.
• Theo dõi nội soi định kỳ: Người bệnh sau cắt polyp cần nội soi lại theo khoảng cách dựa trên nguy cơ (ví dụ số lượng, kích thước, mô học).
• Kiểm soát viêm ruột mạn: Người bệnh có bệnh nền viêm loét đại tràng hoặc bệnh Crohn cần điều trị ổn định để giảm nguy cơ xuất hiện u mới.
• Điều chỉnh lối sống: Người bệnh thay đổi chế độ ăn, tăng vận động, ngủ đủ, giảm căng thẳng để hỗ trợ dự phòng tái phát.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của u đại tràng lành tính 

Chế độ sinh hoạt: 

Một số thói quen hàng ngày người bệnh có thể áp dụng giúp hạn chế tiến triển của bệnh như:

• Tập luyện đều đặn: Người bệnh nên vận động ít nhất 150 phút mỗi tuần với các hoạt động như đi bộ nhanh, đạp xe hoặc bơi.
• Quản lý căng thẳng: Người bệnh nên thực hành hít thở sâu, thiền hoặc yoga để giảm đáp ứng viêm thấp độ.
• Bỏ thuốc lá và hạn chế rượu: Người bệnh nên ngừng hút thuốc, hạn chế rượu bia để bảo vệ niêm mạc đường ruột.
• Theo dõi dấu hiệu cơ thể: Người bệnh nên ghi nhật ký triệu chứng và thói quen đi tiêu để phát hiện bất thường sớm.

Chế độ dinh dưỡng:

Bên cạnh thói quen sinh hoạt, chế độ dinh dưỡng khoa học có thể tác động tích cực tới quá trình điều trị bệnh, cụ thể:

• Tăng chất xơ tự nhiên: Người bệnh nên ăn nhiều rau xanh, trái cây, đậu, hạt và ngũ cốc nguyên hạt để cải thiện nhu động và nuôi lợi khuẩn.
• Giảm thịt đỏ và đồ chế biến sẵn: Người bệnh nên ưu tiên thịt trắng, cá, đậu phụ, hạn chế đồ nướng cháy, hun khói.
• Chọn chất béo lành mạnh: Người bệnh nên dùng dầu ô liu, dầu hạt, bổ sung cá giàu omega-3.
• Uống đủ nước: Người bệnh nên uống nước đều trong ngày để hỗ trợ tiêu hóa và làm mềm phân.
• Chia nhỏ bữa ăn: Người bệnh nên ăn đủ bữa, tránh quá no, giảm gánh nặng cho đường ruột.

Phương pháp phòng ngừa u đại tràng lành tính

Hiện tại, không có biện pháp đặc hiệu phòng ngừa u đại tràng lành tính. Phòng ngừa tập trung vào sàng lọc, lối sống và kiểm soát bệnh nền, cụ thể:

• Nội soi sàng lọc định kỳ: Người từ 45 - 50 tuổi nên bắt đầu nội soi sàng lọc, lặp lại theo khuyến cáo cá nhân hóa dựa trên nguy cơ.
• Chế độ ăn lành mạnh: Người bệnh duy trì khẩu phần giàu chất xơ, ít thịt đỏ, đa dạng thực phẩm toàn phần.
• Vận động thể lực: Người bệnh duy trì tập luyện thường xuyên để giảm viêm thấp độ và cải thiện chuyển hóa.
• Kiểm soát cân nặng: Người bệnh đặt mục tiêu vòng eo lành mạnh, giảm mỡ nội tạng.

U đại tràng lành tính không phải ung thư, nhưng vẫn có thể gây triệu chứng, biến chứng và mang nguy cơ tiến triển ác tính nếu bỏ sót. Chủ động sàng lọc bằng nội soi, xử trí tổn thương nguy cơ và duy trì lối sống lành mạnh là nền tảng bảo vệ đại tràng lâu dài. Khi nhận thấy dấu hiệu bất thường hoặc có yếu tố nguy cơ, hãy gặp bác sĩ để được đánh giá và tư vấn cá nhân hóa.