Xét nghiệm máu có phát hiện HIV không? Nên xét nghiệm vào thời điểm nào?

HIV là virus gây suy giảm hệ miễn dịch của người, làm cơ thể dễ bị nhiễm trùng và mắc các bệnh cơ hội. Phát hiện HIV càng sớm, khả năng kiểm soát bệnh và ngăn ngừa lây lan trong cộng đồng càng cao. Tuy nhiên, nhiều người vẫn băn khoăn không biết xét nghiệm máu có phát hiện HIV hay không hoặc cần thực hiện loại xét nghiệm nào để cho kết quả chính xác? Thông qua bài viết này, bạn sẽ có câu trả lời cho những băn khoăn của mình cũng như kiến thức để tự bảo vệ bản thân và những người xung quanh.

Xét nghiệm máu có phát hiện HIV hay không?

Câu trả lời cho câu hỏi “Xét nghiệm máu có phát hiện HIV hay không?” chính là “Có”. Xét nghiệm máu có thể phát hiện HIV nếu thực hiện đúng phương pháp và vào thời điểm phù hợp.

Các xét nghiệm máu thông thường nhằm đánh giá sức khỏe tổng quát như công thức máu, đường huyết, mỡ máu hay men gan không có khả năng phát hiện HIV. Để phát hiện HIV chính xác, cần áp dụng các kỹ thuật xét nghiệm chuyên biệt như:

• Tìm kháng thể kháng HIV;
• Phát hiện kháng nguyên p24;
• Tìm vật liệu di truyền (ARN) của HIV trong máu.

Các xét nghiệm này sẽ được bác sĩ chỉ định dựa trên thời điểm nghi ngờ phơi nhiễm, nhằm tránh sai lệch kết quả. Chẳng hạn trong giai đoạn cửa sổ, là khoảng thời gian virus chưa đủ nồng độ để phát hiện bằng xét nghiệm, sẽ cho kết quả âm tính giả. Vì vậy, nếu nghi ngờ lây nhiễm HIV, bạn cần xét nghiệm chuyên sâu tại cơ sở y tế uy tín thay vì chỉ làm xét nghiệm máu định kỳ thông thường.

Có phương pháp xét nghiệm HIV nào?

Hiện nay, có bốn nhóm xét nghiệm HIV chính được sử dụng phổ biến. Việc lựa chọn loại xét nghiệm phù hợp sẽ tùy thuộc vào thời điểm nghi ngờ phơi nhiễm, tình trạng sức khỏe hiện tại và mục đích xét nghiệm. Mỗi phương pháp có cách phát hiện virus khác nhau, từ đó có thể trả lời cho câu hỏi xét nghiệm máu có phát hiện HIV hay không trong từng trường hợp cụ thể.

Xét nghiệm tìm kháng thể HIV (Anti-HIV Antibody Test)

Đây là phương pháp phổ biến nhất, nhằm phát hiện kháng thể do cơ thể sinh ra để chống lại virus HIV. Mẫu bệnh phẩm thường là máu hoặc dịch cơ thể. Xét nghiệm có thể thực hiện bằng phương pháp ELISA.

• Ưu điểm: Đơn giản, chi phí thấp, dễ triển khai tại các cơ sở y tế. Kết quả thường có sau vài tiếng.
• Hạn chế: Hiệu quả thấp trong giai đoạn cửa sổ HIV (thường từ 2 - 12 tuần sau phơi nhiễm), khi kháng thể chưa đủ nồng độ để phát hiện. 

Xét nghiệm tìm kháng thể HIV cho kết quả chính xác nhất là từ 2 - 3 tháng sau khi phơi nhiễm. Nếu thực hiện quá sớm, kết quả có thể bị âm tính giả.

Xét nghiệm tìm kháng nguyên p24 và xét nghiệm kết hợp (Combo Test)

Xét nghiệm kháng nguyên p24 giúp phát hiện sớm HIV, vì p24 là cấu trúc đặc trưng của virus, xuất hiện chỉ sau vài ngày đến vài tuần từ khi nhiễm. Hiện nay, xét nghiệm combo (kháng nguyên/ kháng thể) được khuyến cáo để rút ngắn thời gian phát hiện.

• Ưu điểm: Phát hiện HIV sớm hơn so với chỉ xét nghiệm kháng thể, cho phép can thiệp điều trị kịp thời.
• Hạn chế: Độ nhạy giảm dần khi cơ thể bắt đầu sản sinh kháng thể; có thể cho kết quả dương tính giả nếu nhận diện nhầm các cấu trúc tương đồng với cấu trúc của virus, cần kết hợp xét nghiệm kháng thể để cho kết quả chính xác nhất. 

Xét nghiệm axit nucleic (NAT - PCR HIV)

Là phương pháp tiên tiến, có thể phát hiện trực tiếp vật liệu di truyền (ARN/ ADN) của virus, với độ nhạy và độ chính xác cao.

• Định tính: Xác định sự hiện diện của HIV.
• Định lượng: Đo tải lượng virus HIV trong máu, phục vụ theo dõi điều trị.
• Ưu điểm: Phát hiện HIV sớm nhất (sau 7 - 14 ngày); không bị ảnh hưởng bởi phản ứng miễn dịch, nên không phụ thuộc giai đoạn cửa sổ.
• Hạn chế: Chi phí cao, kỹ thuật phức tạp, chỉ định trong trường hợp đặc biệt như chẩn đoán sơ sinh, phơi nhiễm gần đây hoặc nghiên cứu khoa học.

Xét nghiệm nhanh HIV (Rapid Test)

Là dạng test đơn giản, thường dùng trong sàng lọc. Có thể thực hiện tại cơ sở y tế hoặc tại nhà (kit test). Bệnh phẩm là máu đầu ngón tay, huyết thanh hoặc nước bọt.

• Ưu điểm: Cho kết quả trong vòng 10 - 30 phút; tiện lợi, dễ thực hiện, ít xâm lấn và chi phí thấp.
• Hạn chế: Có nguy cơ âm tính giả nếu xét nghiệm trong giai đoạn cửa sổ; cần làm thêm xét nghiệm xác nhận khác để khẳng định.

Thời điểm nên đi xét nghiệm HIV nếu nghi ngờ phơi nhiễm

Thời điểm thực hiện xét nghiệm quyết định rất lớn đến độ chính xác của kết quả. Khi nghi ngờ phơi nhiễm, để tránh kết quả sai sót, người bệnh nên đến cơ sở y tế uy tín để được tư vấn loại xét nghiệm và thời điểm phù hợp. Các khoảng thời gian gợi ý như:

• Từ 2 tuần sau phơi nhiễm: Có thể thực hiện xét nghiệm PCR hoặc xét nghiệm tìm kháng nguyên p24 để phát hiện sớm HIV.
• Từ 3 - 4 tuần: Có thể bắt đầu xét nghiệm kháng thể, cho độ chính xác cao hơn.
• Sau 3 tháng: Nếu kết quả âm tính, gần như có thể loại trừ nguy cơ lây nhiễm HIV.

Những người có nguy cơ cao như quan hệ tình dục không an toàn, dùng chung kim tiêm hoặc tiếp xúc với máu, dịch tiết từ người nhiễm, nên chủ động xét nghiệm định kỳ hoặc theo chỉ định của bác sĩ. 

Ngoài ra, người có nguy cơ cao như có người thân nhiễm HIV, trẻ sơ sinh có mẹ nhiễm HIV, phụ nữ có thai cần sàng lọc HIV,... cần được xét nghiệm định kỳ theo hướng dẫn chuyên môn.

Xét nghiệm máu có phát hiện HIV nếu được thực hiện bằng phương pháp xét nghiệm chuyên biệt và đúng thời điểm. Việc nhầm lẫn giữa xét nghiệm máu thông thường và xét nghiệm HIV có thể dẫn đến hiểu lầm về kết quả, làm chậm trễ quá trình phát hiện và can thiệp y tế. Chủ động xét nghiệm không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần ngăn chặn lây truyền virus trong cộng đồng.

Bên cạnh xét nghiệm HIV, tiêm vắc xin đầy đủ để phòng các bệnh truyền nhiễm như vắc xin viêm gan B, vắc xin HPV,... là biện pháp cần thiết để phòng ngừa biến chứng nặng khi đồng nhiễm. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu luôn đồng hành cùng bạn trong việc hỗ trợ tư vấn về các loại vắc xin và tiêm chủng an toàn, góp phần xây dựng một cộng đồng khỏe mạnh và chủ động phòng bệnh.