Viêm dạ dày HP: Nguyên nhân, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

Viêm dạ dày do Helicobacter pylori là tình trạng viêm niêm mạc dạ dày do vi khuẩn HP gây ra. Đây là loại vi khuẩn gram âm, có khả năng sống trong môi trường acid cao của dạ dày nhờ vào enzyme urease, giúp trung hòa acid xung quanh.

Viêm dạ dày HP có thể được phát hiện thông qua các xét nghiệm chuyên biệt như test ure hơi thở, xét nghiệm phân tìm kháng nguyên HP hoặc nội soi sinh thiết. Việc điều trị cần phối hợp kháng sinh và thuốc giảm tiết acid để loại trừ vi khuẩn và phục hồi niêm mạc.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm dạ dày HP 

Viêm dạ dày do HP thường tiến triển âm thầm, nhưng vẫn có những dấu hiệu đặc trưng giúp nhận diện sớm. Các biểu hiện có thể khác nhau tùy theo mức độ tổn thương niêm mạc và phản ứng viêm của từng người.

Dưới đây là các triệu chứng thường gặp:

• Cảm giác đau âm ỉ vùng thượng vị, đặc biệt sau khi ăn hoặc khi bụng rỗng.
• Buồn nôn kéo dài, đôi khi kèm theo nôn ra dịch vàng hoặc thức ăn chưa tiêu hóa.
• Chướng bụng, đầy hơi, cảm giác khó tiêu sau mỗi bữa ăn dù ăn lượng nhỏ.
• Ợ hơi, ợ chua thường xuyên, nhất là vào buổi tối hoặc sau khi nằm.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm dạ dày HP 

Nếu không được điều trị triệt để, viêm dạ dày do HP có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tiêu hóa và toàn thân. Những tổn thương ban đầu ở lớp niêm mạc có thể tiến triển âm thầm và gây ra các biến chứng nguy hiểm.

Dưới đây là các biến chứng thường gặp:

• Hình thành ổ loét: Vi khuẩn HP làm suy yếu hàng rào bảo vệ niêm mạc, tạo điều kiện cho acid tấn công sâu vào thành dạ dày hoặc tá tràng.
• Xuất huyết tiêu hóa: Tổn thương mạch máu trong ổ loét có thể gây chảy máu, biểu hiện bằng nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen, có thể kèm biểu hiện thiếu máu.
• Hẹp môn vị: Sẹo xơ sau viêm hoặc loét có thể làm hẹp lối ra của dạ dày, gây nôn ói kéo dài và đầy bụng sau ăn.
• Dị sản ruột: Niêm mạc dạ dày bị thay thế bởi tế bào giống ruột non, làm tăng nguy cơ tiến triển thành ung thư.
• Ung thư dạ dày: Nhiễm HP kéo dài là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến ung thư biểu mô tuyến dạ dày, đặc biệt ở người có tiền sử gia đình mắc bệnh.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Viêm dạ dày HP thường diễn tiến âm thầm, nhưng có những thời điểm người bệnh cần được thăm khám chuyên khoa để tránh biến chứng nguy hiểm. Việc trì hoãn kiểm tra có thể khiến tổn thương lan rộng và khó phục hồi.

Dưới đây là các dấu hiệu cảnh báo cần đi khám:

• Đau vùng bụng trên kéo dài nhiều ngày, không thuyên giảm dù đã nghỉ ngơi hoặc dùng thuốc thông thường.
• Buồn nôn hoặc nôn tái diễn, đặc biệt khi kèm theo cảm giác nóng rát hoặc đầy bụng sau ăn.
• Đã từng điều trị HP nhưng không tái khám đúng lịch hoặc có dấu hiệu tái phát.
• Sử dụng thuốc giảm đau, kháng viêm hoặc corticoid kéo dài mà không có hướng dẫn từ bác sĩ.

Viêm dạ dày do HP không phải là bệnh lý xuất hiện ngẫu nhiên, mà là kết quả của quá trình nhiễm khuẩn kéo dài trong môi trường tiêu hóa. Vi khuẩn Helicobacter pylori có khả năng tồn tại dai dẳng trong lớp chất nhầy bảo vệ niêm mạc dạ dày, gây ra phản ứng viêm mạn tính.

Dưới đây là các nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này:

• Nhiễm khuẩn HP qua đường miệng: Vi khuẩn có thể lây từ người sang người thông qua nước bọt, thức ăn hoặc dụng cụ ăn uống không được vệ sinh đúng cách.
• Tiếp xúc với nguồn nước ô nhiễm: HP có thể tồn tại trong nước không đạt chuẩn vệ sinh, đặc biệt ở vùng nông thôn hoặc khu vực thiếu hệ thống xử lý nước.
• Thiếu kiến thức về vệ sinh tiêu hóa: Không rửa tay trước khi ăn hoặc sau khi đi vệ sinh là thói quen dễ dẫn đến nhiễm khuẩn.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh viêm dạ dày HP? 

Viêm dạ dày do HP có thể ảnh hưởng đến nhiều nhóm dân số, nhưng một số đối tượng có nguy cơ nhiễm cao hơn do đặc điểm sinh lý, môi trường sống hoặc thói quen sinh hoạt.

Dưới đây là các nhóm người dễ mắc bệnh:

• Trẻ em sống trong môi trường đông đúc: Việc dùng chung vật dụng và tiếp xúc gần làm tăng khả năng lây truyền vi khuẩn HP.
• Người trưởng thành có thói quen ăn uống không đảm bảo vệ sinh: Ăn ngoài thường xuyên, sử dụng thực phẩm chưa được chế biến kỹ là yếu tố nguy cơ.
• Người có tiền sử bệnh lý tiêu hóa: Những người từng bị loét dạ dày, viêm tá tràng hoặc trào ngược thường có nguy cơ tái nhiễm HP cao hơn.
• Thành viên trong gia đình có người nhiễm HP: Vi khuẩn có thể lây qua tiếp xúc gần hoặc dùng chung đồ dùng.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm dạ dày HP 

Không phải ai tiếp xúc với vi khuẩn HP đều mắc bệnh, nhưng một số yếu tố có thể làm tăng khả năng nhiễm khuẩn hoặc khiến tình trạng viêm trở nên dai dẳng, khó điều trị.

Dưới đây là các yếu tố nguy cơ cần lưu ý:

• Sống trong môi trường có mật độ dân cư cao, điều kiện vệ sinh chưa đảm bảo.
• Thói quen ăn uống không hợp vệ sinh như dùng thực phẩm sống, nước chưa đun sôi hoặc ăn hàng quán không rõ nguồn gốc.
• Dùng chung vật dụng cá nhân như muỗng, ly, bàn chải với người khác, đặc biệt trong gia đình có người nhiễm HP.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm dạ dày HP 

Để xác định chính xác tình trạng viêm dạ dày do HP, bác sĩ cần kết hợp đánh giá lâm sàng với các xét nghiệm chuyên biệt. Việc chẩn đoán đúng giúp xây dựng phác đồ điều trị hiệu quả, ngăn ngừa tái phát và biến chứng.

Dưới đây là các phương pháp thường được sử dụng:

• Nội soi tiêu hóa: Cho phép quan sát trực tiếp niêm mạc dạ dày, phát hiện tổn thương, loét hoặc dị sản.
• Sinh thiết mô: Mẫu niêm mạc được lấy trong quá trình nội soi để nhuộm và kiểm tra sự hiện diện của HP.
• Test ure hơi thở: Người bệnh uống dung dịch chứa ure, nếu có HP, vi khuẩn sẽ phân giải ure tạo ra khí CO₂ được đo qua hơi thở.
• Xét nghiệm phân: Tìm kháng nguyên HP trong mẫu phân, phù hợp với trẻ em hoặc người không thể nội soi.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra kháng thể kháng HP, tuy nhiên không phân biệt được nhiễm hiện tại hay đã từng nhiễm.

Phương pháp điều trị viêm dạ dày HP

Về điều trị, cần phối hợp nhiều loại thuốc để loại trừ vi khuẩn và giảm viêm, cụ thể:

• Kháng sinh: Thường dùng kết hợp Amoxicillin, Clarithromycin hoặc Metronidazole theo phác đồ ba hoặc bốn thuốc.
• Thuốc ức chế bơm proton: Giúp giảm tiết acid, tạo điều kiện cho niêm mạc phục hồi.
• Bismuth: Có tác dụng bảo vệ niêm mạc và hỗ trợ diệt khuẩn.
• Theo dõi sau điều trị: Kiểm tra lại bằng test ure hơi thở hoặc xét nghiệm phân sau 4 - 6 tuần để xác nhận đã loại trừ HP.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của viêm dạ dày HP 

Chế độ sinh hoạt: 

Trong quá trình điều trị viêm dạ dày HP, việc duy trì thói quen sinh hoạt hợp lý đóng vai trò quan trọng giúp tăng hiệu quả điều trị và hạn chế tái nhiễm. Những điều chỉnh nhỏ trong nếp sống hằng ngày có thể hỗ trợ phục hồi niêm mạc và cải thiện chức năng tiêu hóa.

Dưới đây là các nguyên tắc sinh hoạt nên áp dụng:

• Tuân thủ đúng giờ uống thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ, không tự ý thay đổi liều hoặc bỏ liều.
• Tránh thức khuya, ngủ đủ giấc để cơ thể có thời gian tái tạo và phục hồi tổn thương.
• Hạn chế căng thẳng tinh thần, nên dành thời gian thư giãn, tập hít thở sâu hoặc thiền nhẹ nhàng.
• Giữ vệ sinh cá nhân, đặc biệt là rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh để tránh tái nhiễm HP.

Chế độ dinh dưỡng:

Dinh dưỡng đóng vai trò thiết yếu trong việc phục hồi niêm mạc dạ dày và tăng hiệu quả điều trị vi khuẩn HP. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp giúp giảm kích ứng, hỗ trợ tiêu hóa và cải thiện sức đề kháng.

Dưới đây là các nguyên tắc ăn uống nên áp dụng:

• Ưu tiên món mềm, dễ tiêu như cháo, súp, cơm nát, tránh thức ăn cứng hoặc dai.
• Tránh thực phẩm có tính acid cao như cam, chanh, cà chua sống hoặc nước ép trái cây chua.
• Hạn chế đồ ăn chiên xào, nhiều dầu mỡ vì dễ gây đầy bụng và tăng tiết dịch vị.
• Không sử dụng thực phẩm cay nóng như ớt, tiêu, tỏi sống hoặc các loại nước chấm mặn.

Phương pháp phòng ngừa viêm dạ dày HP

Viêm dạ dày do HP là bệnh lý có khả năng lây truyền qua đường tiêu hóa, đặc biệt trong môi trường sinh hoạt chung. Việc chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa giúp giảm nguy cơ nhiễm khuẩn và hạn chế tái phát sau điều trị.

Dưới đây là các cách phòng ngừa cần được áp dụng:

• Rửa tay đúng cách bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc khi chế biến thực phẩm.
• Sử dụng nguồn nước sạch để uống, nấu ăn và vệ sinh cá nhân.
• Tránh ăn sống các loại thực phẩm có nguy cơ nhiễm khuẩn như rau sống, hải sản chưa qua xử lý nhiệt.
• Không dùng chung vật dụng cá nhân như ly, muỗng, bàn chải với người khác.
• Bảo quản thực phẩm đúng cách, tránh để ở nhiệt độ phòng quá lâu hoặc tái sử dụng đồ ăn thừa không được đun sôi lại.
• Hạn chế ăn ngoài, đặc biệt tại các hàng quán không đảm bảo vệ sinh.
• Tăng cường sức đề kháng bằng cách bổ sung vitamin, vận động hợp lý và ngủ đủ giấc.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu có tiền sử bệnh lý tiêu hóa hoặc người thân từng nhiễm HP.

Viêm dạ dày HP là bệnh lý tiêu hóa phổ biến, có thể gây ra nhiều biến chứng nếu không được điều trị đúng cách. Việc phát hiện sớm, tuân thủ phác đồ và duy trì lối sống lành mạnh là yếu tố then chốt giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Chủ động phòng ngừa và tái khám định kỳ sẽ giúp bảo vệ sức khỏe hệ tiêu hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống lâu dài.