Vì sao trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt và những điều ba mẹ cần lưu ý

Phần lớn trẻ sơ sinh sẽ xuất hiện tình trạng vàng da trong những ngày đầu sau sinh. Mặc dù các trường hợp này được đánh giá là vô hại tuy nhiên, một số trường hợp cần can thiệp y tế sớm để tránh biến chứng nghiêm trọng. Chính vì vậy, việc nắm rõ nguyên nhân, triệu chứng cảnh báo và cách phòng ngừa trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt là vô cùng quan trọng. 

Nguyên nhân trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt 

Trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt là tình trạng da hoặc lòng trắng mắt của trẻ chuyển sang màu vàng do sự tích tụ bilirubin - một sắc tố vàng được tạo ra trong quá trình phá hủy hồng cầu. Ở giai đoạn sơ sinh, gan của trẻ còn non nớt, chức năng chuyển hóa và đào thải bilirubin chưa hoàn thiện, khiến sắc tố này tồn đọng trong máu và lắng đọng ở da, mắt gây ra tình trạng trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt.

Theo số liệu y khoa, hiện tượng vàng da sinh lý xảy ra ở khoảng 60% trẻ đủ tháng và 85% trẻ sinh non. Đây là phản ứng bình thường của cơ thể, trẻ vẫn bú tốt, tỉnh táo và không có dấu hiệu bất thường. Vàng da sinh lý thường khởi phát vào ngày thứ 2 - 3 sau sinh, tình trạng này giảm dần và biến mất trong vòng 1 - 2 tuần mà không cần điều trị đặc biệt.

Ngược lại, vàng da bệnh lý là tình trạng cần đặc biệt lưu ý. Vàng da bệnh lý thường xuất hiện trong 24 giờ đầu sau sinh, kéo dài nhiều tuần hoặc kèm theo nồng độ bilirubin tăng nhanh vượt ngưỡng an toàn. Trẻ có thể bú kém, lờ đờ, ngủ nhiều bất thường hoặc mất phản xạ bú. Nếu không được can thiệp sớm, bilirubin tăng quá cao có thể xâm nhập vào não, gây bệnh não do tăng bilirubin (kernicterus), hậu quả là tổn thương thần kinh vĩnh viễn, chậm phát triển, co giật hoặc mất thính lực.

Một số dấu hiệu nhận biết vàng da vàng mắt ở trẻ sơ sinh bao gồm:

• Vàng da rõ rệt: Vàng da lan từ mặt xuống ngực, bụng, tay chân tuy nhiên nếu vàng đậm toàn thân là dấu hiệu nặng.
• Nước tiểu sẫm, phân nhạt màu: Nước tiểu vàng đậm hoặc nâu, phân bạc màu (gần trắng) cảnh báo bệnh lý đường mật.
• Bú kém, ngủ nhiều: Trẻ mệt mỏi, khó đánh thức để bú, thời gian ngủ kéo dài bất thường.
• Triệu chứng nghiêm trọng: Sốt, quấy khóc dai dẳng, co giật hoặc lơ mơ thì ba mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay.

Cách theo dõi và phương pháp điều trị khi trẻ bị vàng da vàng mắt

Việc theo dõi và điều trị trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng và nguyên nhân gây ra. Dưới đây là các cách theo dõi và phương pháp điều trị khi trẻ bị vàng da vàng mắt:

Theo dõi tại nhà

Ba mẹ cần theo dõi tình trạng vàng da của trẻ ít nhất mỗi 12 giờ bằng cách kiểm tra màu sắc da và lòng trắng mắt dưới ánh sáng tự nhiên. Nếu nghi ngờ trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt ở mức bất thường (vàng xuất hiện sớm, lan nhanh hoặc trẻ có biểu hiện bất thường), cần đưa trẻ đến bác sĩ để đo nồng độ bilirubin qua máu hoặc qua da. Thường xuyên theo dõi tình trạng của trẻ giúp phát hiện sớm vàng da bệnh lý và có phương hướng can thiệp kịp thời, tránh các biến chứng nghiêm trọng. 

Can thiệp y tế

Tùy thuộc vào mức độ bilirubin và tình trạng sức khỏe của trẻ, bác sĩ có thể áp dụng các phương pháp sau:

• Phototherapy (chiếu ánh sáng xanh): Đây là phương pháp phổ biến và an toàn nhất để điều trị trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt. Ánh sáng xanh giúp chuyển hóa bilirubin thành dạng dễ hòa tan, được thải qua phân và nước tiểu. Phương pháp này thường được thực hiện tại bệnh viện bằng cách cho trẻ nằm dưới đèn đặc biệt trong vài ngày.
• Chiếu đèn vàng da tại nhà (biliblanket): Có một số trường hợp trẻ bị vàng da vàng mắt đã được sử dụng đèn phát ánh sáng xanh để điều trị vàng da nhẹ tại nhà. Phương pháp này tiện lợi nhưng chỉ được sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ và nồng độ bilirubin của trẻ ở mức an toàn.
• Thay máu (exchange transfusion): Trong trường hợp hiếm gặp, khi bilirubin tăng rất cao và có nguy cơ gây tổn thương não, bác sĩ sẽ chỉ định thay máu. Đây là phương pháp phức tạp, chỉ thực hiện tại bệnh viện với đội ngũ y tế chuyên môn cao.

Việc điều trị cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, đặc biệt với các trường hợp vàng da bệnh lý.

Biện pháp phòng ngừa trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt

Phòng ngừa trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt không chỉ giúp giảm nguy cơ bệnh lý mà còn hỗ trợ trẻ phát triển khỏe mạnh. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt mà ba mẹ có thể tham khảo:

Cho trẻ bú đầy đủ

Cho trẻ bú sữa mẹ hoặc sữa công thức đầy đủ, ít nhất 8 - 12 lần/ngày trong tuần đầu. Cho trẻ bú đầy đủ là cách hiệu quả để phòng ngừa và giảm tình trạng trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt. Sữa giúp kích thích nhu động ruột, tăng bài tiết bilirubin qua phân và lợi tiểu, từ đó giảm nồng độ bilirubin trong máu. 

Phòng ngừa từ trước khi sinh 

Viêm gan là một trong những nguyên nhân bệnh lý khiến trẻ sơ sinh bị vàng mắt vàng da. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tiêm vắc xin viêm gan B là biện pháp an toàn và hiệu quả giúp bảo vệ trẻ khỏi các vấn đề về gan từ sớm. Vì vậy ba mẹ hãy chủ động tiêm ngừa vaccine viêm gan B cho mẹ trong thai kỳ và cho trẻ ngay sau sinh trong vòng 24 giờ để hạn chế trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt cũng như phòng ngừa bệnh viêm gan. 

Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ

Ba mẹ nên đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ ngay sau sinh, đặc biệt là trước khi xuất viện. Kiểm tra sức khỏe định kỳ để đo nồng độ bilirubin và kiểm tra các dấu hiệu bất thường của trẻ sau sinh. Việc theo dõi định kỳ giúp phát hiện sớm vàng da bệnh lý và từ đó có các biện pháp can thiệp kịp thời, đảm bảo sức khỏe của trẻ.

Ba mẹ không nên chủ quan khi trẻ sơ sinh bị vàng da vàng mắt vì đây có thể là dấu hiệu của nhiều nguyên nhân khác nhau. Dù vàng da sinh lý xuất hiện phổ biến và tự khỏi sau vài ngày nhưng nếu kèm theo các biểu hiện bất thường khác thì có thể là dấu hiệu của vàng da bệnh lý. Việc nhận biết và phân biệt sớm giữa vàng da sinh lý và bệnh lý có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe trẻ sơ sinh. Ngoài ra, ba mẹ cũng nên chủ động đưa trẻ đi tiêm ngừa đầy đủ các loại vaccine theo khuyến cáo để phòng tránh nhiều bệnh lý nguy hiểm nhé.