Triệu chứng quai bị: Dấu hiệu nhận biết sớm và chăm sóc hiệu quả

Quai bị là một bệnh truyền nhiễm phổ biến ở trẻ em và người trưởng thành chưa được tiêm phòng. Bệnh lây lan nhanh qua đường hô hấp, việc nhận biết sớm triệu chứng quai bị đóng vai trò quan trọng để bảo vệ sức khỏe và phòng ngừa lây nhiễm cho cộng đồng.

Triệu chứng quai bị: Từ khởi phát đến khi lui bệnh

Giai đoạn khởi phát

Trong 1 - 2 ngày đầu, người bệnh thường có những dấu hiệu giống cảm cúm thông thường, bao gồm:

• Sốt nhẹ (37,5 - 38,5°C);
• Mệt mỏi, đau đầu, chán ăn;
• Đau cơ, đặc biệt là vùng cổ hoặc quanh tai;
• Cảm giác khô miệng, khó nhai hoặc nuốt.

Do các biểu hiện này khá mơ hồ, nhiều người thường không nhận ra mình đã mắc quai bị cho đến khi tuyến mang tai bắt đầu sưng to.

Giai đoạn toàn phát

Khoảng 1 - 2 ngày sau khi khởi phát, tuyến mang tai một bên bắt đầu sưng, sau đó có thể lan sang cả hai bên trong vòng 1 - 2 ngày.

Một số đặc điểm điển hình:

• Sưng mặt, làm mất đường viền hàm.
• Đau vùng mang tai, lan lên tai hoặc xuống cổ, nhất là khi nhai hoặc nuốt.
• Da vùng sưng căng bóng, nhưng không đỏ và không có mủ.
• Khó há miệng, cảm giác đau tăng khi ăn đồ chua do tuyến nước bọt bị kích thích.

Ngoài tuyến mang tai, bệnh có thể khiến tuyến nước bọt dưới hàm hoặc dưới lưỡi cũng sưng lên, gây đau lan rộng toàn bộ vùng mặt.

Giai đoạn lui bệnh

Sau khoảng 7 - 10 ngày, các triệu chứng sưng đau giảm dần, thân nhiệt trở lại bình thường và người bệnh bắt đầu hồi phục. Tuy nhiên, nếu virus đã lan đến các cơ quan khác, biến chứng có thể xuất hiện dù triệu chứng ở tuyến mang tai đã hết.

Biến chứng nguy hiểm của bệnh quai bị

Phần lớn người mắc quai bị sẽ khỏi hoàn toàn sau 7 - 10 ngày mà không để lại di chứng. Tuy nhiên, nếu không được nghỉ ngơi đúng cách hoặc chăm sóc y tế kịp thời, bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản và hệ thần kinh.

Viêm tinh hoàn

Khoảng 20 - 30% nam giới sau tuổi dậy thì mắc quai bị có thể gặp biến chứng viêm tinh hoàn. Bệnh thường xuất hiện sau 4 - 7 ngày kể từ khi tuyến mang tai sưng. Tinh hoàn sưng to, đỏ, đau dữ dội, có thể sưng một hoặc hai bên. Nếu không điều trị đúng, mô tinh hoàn bị tổn thương, teo nhỏ và giảm khả năng sinh tinh, thậm chí dẫn đến vô sinh.

Viêm buồng trứng

Dù ít gặp hơn nhưng phụ nữ bị quai bị cũng có thể bị viêm buồng trứng, gây đau bụng dưới, rối loạn kinh nguyệt hoặc sốt nhẹ. Biến chứng này hiếm khi dẫn đến vô sinh, nhưng nếu virus gây tổn thương mô buồng trứng nặng, khả năng thụ thai có thể bị ảnh hưởng. 

Viêm màng não và viêm não

Đây là biến chứng nặng nhất của quai bị. Người bệnh có thể đau đầu dữ dội, nôn, cứng gáy, co giật hoặc giảm ý thức. Nếu không can thiệp kịp thời, có thể để lại di chứng thần kinh hoặc mất thính lực vĩnh viễn.

Viêm tụy cấp

Virus quai bị đôi khi tấn công tuyến tụy, gây đau bụng vùng thượng vị, buồn nôn, nôn ói và chướng bụng. Mặc dù hiếm gặp, biến chứng này có thể dẫn đến rối loạn men tụy, cần nhập viện điều trị và theo dõi.

Ảnh hưởng đến thai kỳ

Phụ nữ mang thai mắc quai bị, đặc biệt trong 3 tháng đầu, có nguy cơ sảy thai hoặc thai lưu cao hơn bình thường. Vì vậy, phụ nữ có thai cần thăm khám và theo dõi chặt chẽ tại cơ sở y tế khi xuất hiện triệu chứng.

Cách chăm sóc và phòng ngừa bệnh quai bị

Cách chăm sóc người mắc quai bị

Người bệnh quai bị nên:

• Cách ly ít nhất 10 ngày kể từ khi xuất hiện sưng tuyến mang tai để tránh lây lan.
• Nghỉ ngơi tại giường, tránh hoạt động mạnh.
• Chườm ấm vùng sưng để giảm đau và sưng.
• Ăn thức ăn mềm, dễ nuốt, tránh đồ chua, cay hoặc quá nóng.
• Uống nhiều nước, có thể bổ sung nước ép trái cây hoặc oresol để cân bằng điện giải.
• Dùng thuốc giảm đau, hạ sốt (paracetamol) theo hướng dẫn bác sĩ.
• Tuyệt đối không tự ý dùng kháng sinh vì quai bị do virus gây ra.

Nếu người bệnh có biểu hiện đau tinh hoàn, đau bụng dữ dội hoặc sốt cao kéo dài, cần đến bệnh viện ngay để được kiểm tra biến chứng.

Phòng ngừa bệnh quai bị

Cách hiệu quả và an toàn nhất để phòng ngừa quai bị là tiêm vắc xin MMR II (phòng sởi - quai bị - rubella), được khuyến cáo tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên và người lớn chưa có miễn dịch. Vắc xin giúp cơ thể tạo kháng thể bền vững, giảm nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nặng.

Bên cạnh tiêm chủng, việc duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh cũng đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa bệnh quai bị:

• Giữ vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn.
• Tránh tiếp xúc gần với người đang mắc bệnh, đặc biệt trong 5 ngày đầu kể từ khi tuyến mang tai sưng to.
• Đeo khẩu trang, che miệng khi ho hoặc hắt hơi để hạn chế lây lan virus.
• Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, ngủ đủ giấc, vận động hợp lý, giúp tăng cường sức đề kháng, bảo vệ cơ thể trước nguy cơ nhiễm bệnh.

Phụ nữ chuẩn bị mang thai nên tiêm phòng quai bị ít nhất 3 tháng trước khi có thai để bảo vệ mẹ và bé khỏi biến chứng. Hiện nay, bạn có thể tiêm vắc xin phòng sởi - quai bị - rubella tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu, nơi cung cấp dịch vụ tiêm chủng an toàn, uy tín với đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm.

Hy vọng qua bài viết này bạn đã nắm rõ các triệu chứng quai bị, từ đó phát hiện bệnh sớm, nghỉ ngơi và chăm sóc hiệu quả. Bệnh quai bị tuy lành tính trong đa số trường hợp nhưng có thể để lại biến chứng nặng nếu không được phát hiện và chăm sóc đúng cách. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ quai bị, hãy đến cơ sở y tế gần nhất để được chẩn đoán và hướng dẫn điều trị kịp thời.