Trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn: Dấu hiệu, biến chứng và cách phòng ngừa

Trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện nên dễ mắc các bệnh do phế cầu khuẩn, trong đó trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn là tình trạng thường gặp. Việc hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết sớm dấu hiệu bệnh và phòng ngừa đúng cách giúp cha mẹ bảo vệ con trẻ hiệu quả hơn.

Nguyên nhân khiến trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn

Trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn xảy ra khi vi khuẩn Streptococcus pneumoniae (phế cầu khuẩn) xâm nhập và gây viêm nhiễm tại tai giữa. Đây là nguyên nhân hàng đầu gây viêm tai giữa cấp tính ở trẻ em. Vậy điều gì khiến trẻ dễ mắc phải tình trạng này?

Hệ miễn dịch trẻ chưa hoàn thiện

Trẻ nhỏ dễ bị phế cầu khuẩn tấn công do khả năng đề kháng còn yếu. Hệ miễn dịch chưa phát triển đầy đủ, đặc biệt ở trẻ dưới 2 tuổi khiến cơ thể khó chống lại sự xâm nhập của vi khuẩn. Niêm mạc đường hô hấp dễ viêm, tạo điều kiện cho phế cầu khuẩn phát triển và nhân lên nhanh chóng.

Phế cầu khuẩn lây qua đường hô hấp

Vi khuẩn lây khi trẻ tiếp xúc với người ho, hắt hơi hoặc dùng chung đồ dùng. Phế cầu khuẩn tồn tại trong dịch tiết mũi họng của người mang mầm bệnh, dù không có triệu chứng. Môi trường đông đúc như nhà trẻ, lớp mầm non làm tăng nguy cơ lây nhiễm. Chỉ cần một trẻ bị nhiễm, vi khuẩn có thể lây lan nhanh chóng qua không khí hoặc bề mặt tiếp xúc.

Viêm đường hô hấp trên là yếu tố thúc đẩy

Cảm lạnh, viêm họng, viêm mũi khiến ống tai bị ứ dịch. Khi trẻ bị nhiễm virus đường hô hấp (như cúm, RSV), niêm mạc mũi họng sưng phù nề, làm tắc vòi nhĩ - ống nối tai giữa với mũi họng. Dịch ứ đọng tạo môi trường lý tưởng cho phế cầu khuẩn xâm nhập từ mũi họng vào tai giữa qua vòi nhĩ.

Các yếu tố nguy cơ khác

Một số thói quen và môi trường sống cũng góp phần làm tăng nguy cơ:

• Trẻ bú bình nằm: Sữa tràn vào vòi nhĩ, mang theo vi khuẩn.
• Trẻ không bú mẹ hoàn toàn: Thiếu kháng thể từ sữa mẹ.
• Khói thuốc lá thụ động: Làm tổn thương niêm mạc hô hấp, giảm khả năng thanh thải vi khuẩn.
• Tiền sử viêm tai giữa lặp lại: Màng nhĩ yếu, dễ tái nhiễm.

Dấu hiệu nhận biết viêm tai giữa do phế cầu khuẩn ở trẻ

Nhận biết sớm các biểu hiện của trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn là vô cùng quan trọng để điều trị kịp thời và tránh các biến chứng nguy hiểm. Cha mẹ cần lưu ý các biểu hiện sau ở trẻ:

Dấu hiệu điển hình

Các dấu hiệu này thường xuất hiện đột ngột và báo hiệu tình trạng nhiễm trùng đang diễn ra:

• Sốt cao: Trẻ bị sốt cao (38 - 40 độ C) kèm theo quấy khóc và bỏ bú/bỏ ăn.
• Đau tai: Đây là biểu hiện quan trọng nhất. Trẻ nhỏ thường kéo tai, gãi tai, lắc đầu hoặc khóc thét khi nằm nghiêng về bên tai đau. Trẻ lớn hơn có thể tự kêu đau tai rõ ràng.
• Chảy mủ tai: Xảy ra nếu màng nhĩ bị vỡ. Mủ có màu vàng hoặc trắng, đôi khi có lẫn máu.
• Thay đổi hành vi: Trẻ ngủ kém, khó chịu, dễ cáu gắt và chán ăn. Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, cha mẹ cần đặc biệt quan sát những hành vi bất thường này để nghi ngờ viêm tai giữa.

Dấu hiệu cảnh báo nặng

Các dấu hiệu dưới đây cho thấy tình trạng nhiễm trùng đã trở nên nghiêm trọng hoặc có biến chứng. Cha mẹ cần đưa trẻ đi khám ngay lập tức:

• Sốt kéo dài: Sốt cao không có dấu hiệu hạ dù đã dùng thuốc hạ sốt.
• Đau tai dữ dội: Trẻ khóc thét, không ngừng khóc khi chạm vào vùng tai.
• Rối loạn ý thức: Trẻ lơ mơ, li bì, nôn ói nhiều.
• Mủ tai bất thường: Mủ tai có mùi hôi, chảy liên tục hoặc có lẫn máu nhiều.

Biến chứng có thể xảy ra khi trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn

Nếu không được điều trị kịp thời, viêm tai giữa do phế cầu khuẩn có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Các biến chứng trẻ có thể phải đối mặt bao gồm:

• Nghe kém hoặc mất thính lực tạm thời: Dịch ứ đọng trong tai giữa làm giảm khả năng rung động của màng nhĩ, gây giảm thính lực. Tình trạng này kéo dài có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến phát triển ngôn ngữ và giao tiếp của trẻ.
• Viêm tai giữa mạn tính hoặc tái phát: Viêm tai giữa mạn tính ứ mủ (chảy mủ hơn 3 tháng) hoặc ứ dịch mạn tính (giảm thính lực kéo dài).
• Viêm xương chũm: Vi khuẩn lan vào xương sau tai, gây sưng, đau và có thể tạo áp xe.
• Viêm màng não do phế cầu: Biến chứng cực kỳ nguy hiểm, đe dọa tính mạng với tỷ lệ tử vong cao nếu không điều trị khẩn cấp.
• Áp xe não: Tích tụ mủ trong não có thể gây co giật, lơ mơ hoặc hôn mê.
• Liệt dây thần kinh mặt (dây thần kinh số VII): Gây tổn thương dẫn đến tình trạng mặt méo, khó nhắm mắt.

Cách phòng ngừa viêm tai giữa do phế cầu khuẩn ở trẻ nhỏ

Phòng ngừa luôn là ưu tiên hàng đầu. Cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp sau để giảm nguy cơ mắc viêm tai giữa do phế cầu cho con:

Tiêm vắc xin phế cầu

Vắc xin phế cầu giúp phòng ngừa các bệnh do phế cầu khuẩn gây ra như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết và trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn.

Hai nhóm vắc xin phổ biến:

• PCV (vắc xin phế cầu liên hợp): An toàn cho trẻ từ 6 tuần tuổi, khuyến cáo tiêm 4 mũi (2, 4, 6 và 12 - 15 tháng tuổi).
• PPSV (vắc xin phế cầu polysaccharide): Dùng cho trẻ lớn hơn 2 tuổi và người trưởng thành có nguy cơ cao.

Vắc xin giảm đến 70 - 80% nguy cơ viêm màng não và nhiễm trùng huyết do phế cầu đồng thời giảm đáng kể tỷ lệ trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn. Cha mẹ nên cho trẻ tiêm vắc xin phế cầu đúng lịch để giảm nguy cơ mắc viêm tai giữa và các biến chứng nặng do vi khuẩn này gây ra.

Chăm sóc đúng cách

Chế độ dinh dưỡng hợp lý là nền tảng để tăng cường sức đề kháng cho trẻ:

• Bú mẹ: Cho trẻ bú mẹ tối thiểu 6 tháng đầu đời để tận dụng nguồn miễn dịch tự nhiên quý giá từ sữa mẹ.
• Dinh dưỡng đầy đủ: Duy trì chế độ ăn đa dạng, bổ sung đầy đủ các vi chất cần thiết như Vitamin A, C, D và kẽm để tăng cường sức đề kháng.
• Cai sữa: Tránh cai sữa quá sớm và đảm bảo bổ sung thực phẩm đa dạng, giàu dinh dưỡng khi trẻ bắt đầu ăn dặm.

Giữ vệ sinh tai mũi họng cho trẻ

Vệ sinh tai mũi họng thường xuyên cho trẻ giúp giữ thông thoáng đường hô hấp và ngăn ngừa vi khuẩn:

• Vệ sinh mũi: Sử dụng nước muối sinh lý 0,9% để vệ sinh mũi khi trẻ bị nghẹt mũi, 2 - 3 lần/ngày.
• Vệ sinh tai: Lau nhẹ tai ngoài bằng khăn mềm, tuyệt đối không ngoáy tai sâu vì có thể gây tổn thương và tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập.
• Môi trường: Giữ mũi họng trẻ thông thoáng, tránh để trẻ hít phải bụi bẩn hoặc không khí ô nhiễm.

Hạn chế yếu tố nguy cơ

Giảm thiểu tiếp xúc với các yếu tố dễ gây tổn thương niêm mạc hô hấp cũng là biện pháp phòng viêm tai giữa do phế cầu khuẩn hiệu quả. Theo đó, cha mẹ nên:

• Tuyệt đối tránh để trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá vì khói thuốc làm tổn thương niêm mạc hô hấp và làm tăng nguy cơ viêm nhiễm.
• Không cho trẻ bú bình khi nằm ngửa vì dễ gây trào ngược sữa và dịch vào tai giữa.
• Giữ môi trường sống thông thoáng, sạch sẽ, tránh ẩm mốc.
• Hạn chế cho trẻ đến nơi đông người hoặc các khu vực đang có dịch hô hấp (cúm, sởi...) bùng phát.

Viêm tai giữa do phế cầu khuẩn là bệnh lý không hiếm gặp ở trẻ nhỏ và có thể gây biến chứng nghiêm trọng nếu không điều trị kịp thời. Cha mẹ cần nhận biết sớm các dấu hiệu, hiểu rõ nguyên nhân dẫn đến trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn để chủ động phòng ngừa. Trong đó, tiêm vắc xin phế cầu cho trẻ là biện pháp được khuyến cáo hàng đầu giúp giảm nguy cơ trẻ viêm tai giữa do phế cầu khuẩn và nhiều bệnh nguy hiểm liên quan đến vi khuẩn này. Hãy chủ động đăng ký tiêm chủng cho trẻ ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe toàn diện cho trẻ cha mẹ nhé.