Trẻ sơ sinh bị khò khè: Nguyên nhân và cách phòng bệnh

Trẻ sơ sinh bị khò khè khiến nhiều bậc cha mẹ lo lắng bởi đây có thể là dấu hiệu trẻ đang gặp một số vấn đề về hệ hô hấp, thậm chí đang mắc phải một số bệnh lý nguy hiểm. Vậy thực chất, tình trạng này là gì? Cần làm gì khi phát hiện trẻ sơ sinh bị khò khè? Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu cách nhận biết, nguyên nhân và cách xử lý khi trẻ bị khò khè trong bài viết dưới đây.

Cách nhận biết trẻ sơ sinh bị khò khè

Khò khè ở trẻ sơ sinh thường xuất phát do đường thở hẹp hoặc viêm nhiễm. Dưới đây là một số dấu hiệu giúp cha mẹ nhận biết tình trạng này:

• Có âm thanh rít hoặc huýt sáo khi thở: Khi áp sát tai vào gần miệng trẻ, cha mẹ có thể nghe thấy âm thanh rít hoặc giống tiếng huýt sáo khi trẻ hít vào hoặc thở ra, điều này do các đường thở nhỏ hơn bị hẹp do co thắt phế quản, sưng niêm mạc, tiết dịch quá nhiều hoặc hít phải dị vật. Âm thanh này chủ yếu được nghe thấy khi thở ra do tắc nghẽn đường thở nghiêm trọng.
• Nhịp thở nhanh hoặc nông bất thường: Trẻ sơ sinh khi bị khò khè thường thở nhanh hơn mức bình thường.
• Dấu hiệu thiếu oxy, da đổi màu: Ở những trường hợp khò khè nặng, trẻ có thể tím tái quanh môi, đầu ngón tay hoặc da xanh xao do thiếu oxy. 

Nếu bạn nghe thấy tiếng rít mạnh và thấy màu da bất thường, tuyệt đối cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ khiến trẻ sơ sinh bị khò khè

Khò khè là âm thanh phát ra khi luồng khí qua đường dẫn khí hẹp trong phổi, thường nghe như tiếng huýt sáo. Ở trẻ sơ sinh, đường hô hấp nhỏ hơn và mềm hơn người lớn nên rất dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố gây phù nề, viêm nhiễm hoặc tăng tiết dịch.

Nguyên nhân chính:

• Nhiễm trùng virus: Virus RSV, rhinovirus hoặc metapneumovirus có thể là nguyên nhân khiến trẻ sơ sinh bị khò khè. Viêm tiểu phế quản là nguyên nhân điển hình, thường kèm sốt, chảy mũi, khò khè, đôi khi nhịp thở nhanh. Viêm tiểu phế quản xảy ra chủ yếu ở trẻ sơ sinh, thường gặp nhất ở trẻ từ 2 - 24 tháng tuổi.
• Hen phế quản: Hen tuy ít gặp ở trẻ dưới 1 tuổi, nhưng khò khè tái diễn có thể là dấu hiệu hen, đặc biệt khi có yếu tố di truyền hoặc dị ứng.
• Dị ứng hoặc kích thích môi trường: Bụi, phấn hoa, khói thuốc lá… có thể gây co thắt đường thở, gây khò khè.
• Sặc hoặc dị vật đường hô hấp: Nếu hít phải thức ăn, chất lỏng, dị vật… có thể gây nghẹt một bên, xuất hiện khò khè đột ngột.

Bên cạnh đó, một số yếu tố nguy cơ dưới đây dễ dẫn đến tình trạng khò khè ở trẻ:

• Trẻ sinh non, có bệnh lý phổi bẩm sinh hoặc suy giảm miễn dịch dễ mắc viêm tiểu phế quản nghiêm trọng.
• Trẻ tiếp xúc với khói thuốc (đặc biệt khói thuốc lá thụ động) có nguy cơ viêm đường hô hấp cao hơn.
• Môi trường khô, lạnh, nhiều bụi cũng dễ gây kích ứng dẫn đến khò khè.

Cách xử lý khi trẻ sơ sinh bị khò khè

Khi nhận thấy trẻ sơ sinh thở khò khè, cha mẹ cần chủ động quan sát và đánh giá kỹ triệu chứng. Đầu tiên, hãy mạnh dạn đưa tai gần miệng trẻ để nghe rõ tiếng khò khè, đồng thời để ý nhịp thở và sắc da để phát hiện dấu hiệu thở gắng sức. Đối với các trường hợp nhẹ, bác sĩ sẽ hướng dẫn điều trị và chăm sóc tại nhà bằng các phương pháp như bù nước cho trẻ, rửa mũi và hút dịch mũi cho trẻ.

Tại nhà, cha mẹ có thể sử dụng dung dịch nước muối sinh lý để vệ sinh mũi, giúp thông thoáng mũi và hỗ trợ trẻ thở dễ hơn. Nếu sau khi rửa mũi, trẻ vẫn ăn uống và ngủ bình thường, đó là dấu hiệu tích cực và không cần quá lo lắng. Cha mẹ cần đảm bảo trẻ luôn được cung cấp đủ chất lỏng, đặc biệt qua sữa mẹ hoặc sữa công thức. Việc này giúp trẻ tránh mất nước, hỗ trợ tốt cho chức năng hô hấp. 

Việc hút mũi bằng dụng cụ chuyên dụng kết hợp với nhỏ nước muối sinh lý hỗ trợ làm loãng đờm nhầy, giúp trẻ thở dễ hơn. Thao tác cần thực hiện nhẹ nhàng, đúng kỹ thuật và giữ vệ sinh dụng cụ để tránh tổn thương niêm mạc mũi hoặc lây nhiễm chéo. Bên cạnh đó, cha mẹ tuyệt đối tránh tự ý điều trị bằng kháng sinh, thuốc long đờm hoặc corticoid nếu chưa có chỉ định chuyên khoa. Việc dùng thuốc không đúng cách có thể làm tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.

Ngoài ra, tăng độ ẩm trong môi trường xung quanh trẻ là điều cần thiết. Sử dụng máy phun sương hoặc đặt một bát nước ấm trong phòng sẽ giúp giảm tình trạng khô và cải thiện lưu thông không khí, từ đó giúp giảm nghẹt mũi và dễ thở cho trẻ hơn.

Nếu trẻ sơ sinh thở khò khè kéo dài, kèm theo sốt, ho, thở nhanh hoặc thở mệt, cha mẹ cần đưa trẻ đến bác sĩ thay vì tự điều trị tại nhà. Bác sĩ có thể kê đơn thuốc hoặc chỉ định các xét nghiệm như X-quang phổi, xét nghiệm RSV hoặc công thức máu nhằm chẩn đoán chính xác, từ đó áp dụng phác đồ điều trị phù hợp.

Phòng ngừa khò khè ở trẻ sơ sinh

Giữ môi trường sạch và tránh khói thuốc

Tránh để trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, hóa chất và bụi mịn, vì đây là những tác nhân gây kích thích đường hô hấp khiến trẻ dễ khò khè và gặp vấn đề về phổi. Đảm bảo phòng ngủ thoáng khí, không đặt giày dép hoặc vật dụng dễ gây bụi trong tầm với của trẻ.

Duy trì độ ẩm không khí lý tưởng

Không khí khô có thể khiến dịch nhầy trong mũi và phổi đặc lại, làm tăng nguy cơ khò khè. Dùng máy tạo độ ẩm để giữ độ ẩm trong phòng khoảng 40 - 60% giúp giảm tắc nghẽn đường thở.

Vệ sinh mũi sạch sẽ và hút dịch đúng cách

Sử dụng dung dịch nước muối sinh lý và bóng hút mũi để rửa sạch dịch nhầy còn đọng lại giúp trẻ thở nhẹ nhàng hơn. Cha mẹ có thể nhỏ 1 - 2 giọt nước muối sinh lý mỗi bên mũi, đợi rồi hút nhẹ nhàng.

Duy trì uống đủ nước 

Cho trẻ bú mẹ hoặc uống đủ nước, sữa công thức hơn bình thường khi bị khò khè. Việc này giúp làm loãng dịch nhầy, hỗ trợ dễ dàng hơn cho quá trình bài tiết đường hô hấp.

Tiêm vắc xin phòng bệnh

Đối với trẻ sơ sinh có nguy cơ cao (sinh non, suy giảm miễn dịch, bệnh tim bẩm sinh), cần được tiêm ngừa đầy đủ các loại vắc xin phòng bệnh hô hấp, đặc biệt là vắc xin phế cầu (PCV) để ngăn ngừa nhiễm khuẩn hô hấp nặng do Streptococcus pneumoniae. Ngoài ra, phụ nữ mang thai có thể được khuyến nghị tiêm vắc xin phòng virus hợp bào hô hấp (RSV) hoặc sử dụng kháng thể đơn dòng (như nirsevimab) nhằm bảo vệ trẻ sơ sinh khỏi nguy cơ nhiễm RSV trong những tháng đầu đời.

Vệ sinh tay thường xuyên và giữ khoảng cách

Rửa tay sạch trước khi chăm sóc trẻ giúp giảm nguy cơ nhiễm các loại virus gây khò khè, đặc biệt trong mùa lạnh hoặc khi có người bệnh giúp phòng tránh lây nhiễm hiệu quả.

Tạo không gian ngủ an toàn

Đặt trẻ nằm ngửa để tránh dịch tiết tích tụ, loại bỏ gối mềm, đồ chơi lạ trong nôi để đảm bảo đường thở luôn thông thoáng. Nhiệt độ phòng nên giữ ở mức thoải mái, không để quá lạnh.

Khuyến khích bú mẹ hoàn toàn

Sữa mẹ chứa nhiều kháng thể giúp tăng cường hệ miễn dịch, giảm nguy cơ mắc và nặng do viêm đường hô hấp . Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu để bảo vệ tốt nhất cho trẻ.

Tóm lại, trẻ sơ sinh bị khò khè có thể là dấu hiệu của nhiều vấn đề từ nhẹ đến nặng về đường hô hấp. Cha mẹ cần theo dõi và phối hợp với bác sĩ để xác định nguyên nhân chính xác và điều trị thích hợp. Bên cạnh các biện pháp chăm sóc tại nhà như giữ ẩm không khí, rửa mũi và theo dõi nhịp thở, tiêm vắc xin phế cầu khuẩn theo đúng lịch tiêm chủng đóng vai trò then chốt trong việc phòng bệnh hô hấp.