Tiểu đường có lây không? Cơ chế gây bệnh và hướng phòng ngừa

Câu hỏi “tiểu đường có lây không?” xuất phát từ thực tế nhiều gia đình có nhiều người mắc bệnh cùng lúc, khiến không ít người nhầm lẫn rằng đây là bệnh truyền nhiễm. Hiểu đúng bản chất tiểu đường sẽ giúp mọi người biết cách phòng tránh, đồng thời tránh kỳ thị hay gây áp lực tâm lý cho người bệnh. Bài viết sẽ làm rõ lý do bệnh không lây, giải thích nguyên nhân gây hiểu nhầm và đưa ra giải pháp phòng ngừa từ gốc thông qua thay đổi lối sống.

Bệnh tiểu đường có lây không?

Câu hỏi “tiểu đường có lây không” thường xuất hiện khi nhiều người trong gia đình cùng mắc bệnh hoặc khi thấy người bệnh phải kiểm soát chế độ ăn uống nghiêm ngặt. Thực tế, tiểu đường không phải bệnh truyền nhiễm và hoàn toàn không lây qua bất kỳ con đường nào như ăn uống chung, tiếp xúc trực tiếp, dùng chung đồ cá nhân, truyền máu, quan hệ tình dục hay hít thở chung không khí.

Nguyên nhân gây bệnh bắt nguồn từ sự rối loạn chuyển hóa đường trong cơ thể, khi insulin (hormone điều hòa đường huyết) không được sản xuất đủ hoặc hoạt động kém hiệu quả. Đây là quá trình diễn ra bên trong cơ thể mỗi người, liên quan đến di truyền, lối sống hoặc phản ứng tự miễn, hoàn toàn không có sự tham gia của virus, vi khuẩn hay bất kỳ tác nhân lây nhiễm nào.

Vì sao nhiều người vẫn nghĩ tiểu đường có thể lây?

Không ít người tin rằng tiểu đường có thể “truyền” từ người này sang người khác, đặc biệt khi chứng kiến nhiều thành viên trong gia đình hoặc bạn bè thân thiết cùng mắc bệnh. Sự nhầm lẫn này không chỉ gây lo lắng không cần thiết mà còn dẫn đến tâm lý e dè, kỳ thị đối với người bệnh. 

Thực tế, những yếu tố dưới đây mới là nguyên nhân tạo ra “hiệu ứng cùng mắc” khiến nhiều người hiểu nhầm tiểu đường là bệnh truyền nhiễm:

• Cùng sinh hoạt, chế độ ăn tương tự: Thói quen ăn uống giàu đường, nhiều tinh bột tinh chế và chất béo xấu, kết hợp ít vận động, dễ dẫn đến tăng cân và kháng insulin. Khi cả gia đình hoặc nhóm người có cùng lối sống này, khả năng mắc tiểu đường ở nhiều người cùng lúc là rất cao, khiến người ngoài tưởng rằng bệnh “lây” qua ăn uống hoặc tiếp xúc.
• Yếu tố di truyền: Tiểu đường type 1 và type 2 đều chịu ảnh hưởng từ gen. Nếu cha, mẹ hoặc anh chị em ruột mắc bệnh, nguy cơ mắc của bạn có thể cao hơn từ 2 - 6 lần so với người không có tiền sử gia đình. Điều này lý giải vì sao trong một gia đình lại có nhiều người cùng bị, nhưng bản chất là di truyền, không phải lây nhiễm.
• Lối sống gia đình giống nhau: Ngoài gen, các thành viên trong gia đình thường chia sẻ những thói quen sinh hoạt giống nhau như ít vận động, ngủ không đủ giấc, ăn nhiều đồ chế biến sẵn. Các yếu tố này phối hợp với nhau tạo thành môi trường thuận lợi cho bệnh tiểu đường phát triển, khiến người ngoài dễ nhầm đây là bệnh lây.

Cơ chế gây bệnh tiểu đường

Hiểu rõ cơ chế gây bệnh sẽ giúp bạn nhận ra vì sao tiểu đường không thể lây từ người này sang người khác. Bản chất của bệnh nằm ở sự rối loạn điều hòa đường huyết bên trong cơ thể, liên quan đến miễn dịch, di truyền và lối sống, chứ không xuất phát từ tác nhân lây nhiễm như vi khuẩn hay virus. Dưới đây là cơ chế của từng loại tiểu đường:

• Tiểu đường type 1: Bệnh xảy ra khi hệ miễn dịch của cơ thể nhầm lẫn và tấn công chính các tế bào beta trong tuyến tụy - nơi sản xuất insulin. Khi tế bào beta bị phá hủy, cơ thể không còn khả năng tạo insulin, khiến đường huyết tăng cao. Cơ chế này hoàn toàn không liên quan đến sự lây truyền từ người khác.
• Tiểu đường type 2: Bệnh hình thành chủ yếu do kháng insulin - khi cơ thể vẫn tạo ra insulin nhưng các tế bào không phản ứng hiệu quả. Yếu tố nguy cơ gồm thừa cân, ít vận động, chế độ ăn không lành mạnh và di truyền. Không có bất kỳ vi khuẩn hay virus nào gây ra tình trạng này, vì vậy không thể “lây” qua tiếp xúc hay ăn uống chung.

Làm gì để phòng ngừa bệnh tiểu đường?

Mặc dù tiểu đường không phải bệnh lây nhiễm, nhưng nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt là tiểu đường type 2, vẫn rất cao nếu bạn có lối sống thiếu lành mạnh hoặc trong gia đình đã có người mắc bệnh. Việc phòng ngừa cần bắt đầu từ sớm và duy trì đều đặn, vì khi bệnh đã khởi phát, bạn sẽ phải sống chung với nó suốt đời. Dưới đây là các biện pháp giúp giảm nguy cơ tiểu đường hiệu quả:

Phòng ngừa tiểu đường type 1

Hiện chưa có biện pháp phòng ngừa hiệu quả cho type 1 vì cơ chế gây bệnh liên quan đến rối loạn miễn dịch và yếu tố di truyền. Tuy nhiên, việc duy trì sức khỏe tổng thể, kiểm tra định kỳ và quản lý tốt các bệnh nền vẫn có thể hỗ trợ giảm nguy cơ biến chứng nếu mắc bệnh.

Phòng ngừa tiểu đường type 2

Đây là dạng tiểu đường hoàn toàn có thể phòng ngừa hoặc trì hoãn bằng lối sống khoa học:

• Chế độ ăn cân bằng: Hạn chế đường tinh chế, đồ uống có đường. Vậy tiểu đường ăn gì? Nên tăng cường rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, đạm nạc và chất béo tốt từ các loại hạt, cá.
• Tập thể dục thường xuyên: Ít nhất 150 phút mỗi tuần, kết hợp bài tập aerobic và sức mạnh để tăng nhạy cảm insulin.
• Kiểm soát cân nặng: Giữ chỉ số BMI trong ngưỡng hợp lý, giảm mỡ nội tạng - yếu tố nguy cơ hàng đầu của kháng insulin.
• Tầm soát sớm: Nếu có tiền sử gia đình mắc tiểu đường type 2, hãy xét nghiệm đường huyết định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu rối loạn dung nạp đường.

Qua những phân tích trên, có thể khẳng định rõ ràng rằng tiểu đường có lây không - câu trả lời là hoàn toàn không. Bệnh xuất phát từ rối loạn chuyển hóa bên trong cơ thể, liên quan đến di truyền, miễn dịch và lối sống, chứ không phải do virus hay vi khuẩn. Tuy nhiên, yếu tố di truyền và thói quen sinh hoạt chung có thể khiến nhiều người trong gia đình cùng mắc. Vì vậy, việc duy trì chế độ ăn lành mạnh, tập thể dục thường xuyên và kiểm tra sức khỏe định kỳ chính là cách phòng ngừa hiệu quả nhất.