Sau sinh bị tiêu chảy: Nguyên nhân, cách xử lý và lưu ý an toàn cho mẹ

Giai đoạn sau sinh là thời điểm cơ thể người mẹ trải qua nhiều thay đổi, từ nội tiết tố đến sức khỏe tổng thể. Trong đó, sau sinh bị tiêu chảy không chỉ gây mệt mỏi, mất nước mà còn làm các bà mẹ lo ngại về việc ảnh hưởng đến em bé, đặc biệt khi đang cho con bú. Hiểu rõ nguyên nhân gây tiêu chảy, cách xử lý kịp thời và các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe cho cả mẹ và bé. Vậy tiêu chảy sau sinh đến từ đâu, có nguy hiểm không và cần làm gì để khắc phục? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua nội dung dưới đây.

Sau sinh bị tiêu chảy là dấu hiệu gì và những điều cần lưu ý

Hiện tượng sau sinh bị tiêu chảy là một tình trạng không hiếm gặp ở phụ nữ sau sinh, đặc biệt trong giai đoạn từ vài ngày đến vài tuần đầu sau sinh nở. Trong thời gian này, cơ thể người mẹ trải qua hàng loạt thay đổi về nội tiết tố, hệ miễn dịch và chế độ sinh hoạt, từ đó dễ dẫn đến những rối loạn ở hệ tiêu hóa. Tiêu chảy có thể biểu hiện qua việc đi ngoài phân lỏng, phân nước với tần suất trên 3 lần/ngày, đi kèm cảm giác đau quặn bụng, đầy hơi, chướng bụng hoặc thậm chí mệt mỏi toàn thân. Tùy vào nguyên nhân và cơ địa từng người, tình trạng này có thể tự khỏi trong vài ngày, nhưng nếu kéo dài không dứt thì cần được quan tâm đúng mức để tránh ảnh hưởng sức khỏe tổng thể.

Mức độ nguy hiểm

Không phải mọi trường hợp sau sinh bị tiêu chảy đều nguy hiểm, nhưng một số biểu hiện cụ thể có thể là dấu hiệu cảnh báo những bất thường đáng lưu ý. Việc nhận biết sớm những yếu tố này giúp mẹ chủ động xử lý và phòng ngừa biến chứng:

• Tiêu chảy kéo dài nhiều ngày không cải thiện: Khi tình trạng tiêu chảy tiếp diễn liên tục trong hơn 3 ngày mà không có dấu hiệu thuyên giảm, mẹ có nguy cơ mất nước và chất điện giải nghiêm trọng. Điều này không chỉ khiến cơ thể suy nhược mà còn làm chậm quá trình phục hồi sau sinh.
• Phân lẫn máu hoặc sốt cao: Trường hợp tiêu chảy kèm theo sốt cao trên 38°C hoặc phân có máu tươi, máu đen là dấu hiệu cho thấy có thể đang bị nhiễm trùng đường tiêu hóa, tổn thương niêm mạc ruột. Đây là tình trạng cần được thăm khám và điều trị y tế càng sớm càng tốt.
• Biểu hiện mất nước nặng: Các triệu chứng như khô miệng, khát nước liên tục, tiểu ít, da khô, mệt mỏi quá mức hoặc choáng váng có thể là hậu quả của mất nước mức độ nặng. Nếu không được bù nước đúng cách, tình trạng này có thể tiến triển xấu, thậm chí ảnh hưởng đến chức năng thận và tuần hoàn.

Ảnh hưởng đến mẹ và bé

Khi mẹ bị tiêu chảy trong giai đoạn hậu sản, không chỉ sức khỏe bản thân mà cả quá trình chăm sóc và nuôi dưỡng em bé cũng có thể bị gián đoạn. Dưới đây là những tác động phổ biến:

• Suy nhược cơ thể: Mất nước và chất dinh dưỡng do tiêu chảy kéo dài có thể khiến mẹ cảm thấy mệt mỏi, uể oải, không đủ sức để chăm sóc bé sơ sinh, đặc biệt là trong những ngày đầu cần tiếp xúc gần và cho bú thường xuyên.
• Ảnh hưởng đến sữa mẹ: Khi sau sinh bị tiêu chảy, tình trạng mất nước và căng thẳng kéo dài có thể làm suy giảm hoạt động của tuyến sữa. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến lượng sữa tiết ra mà còn có thể làm giảm giá trị dinh dưỡng của sữa mẹ.
• Nguy cơ lây nhiễm: Nếu tiêu chảy có nguyên nhân từ vi khuẩn hoặc virus đường ruột, mẹ cần đặc biệt chú ý đến vệ sinh cá nhân. Việc rửa tay không đúng cách sau khi đi vệ sinh hoặc trước khi cho bé bú có thể làm tăng nguy cơ lây nhiễm cho trẻ - đối tượng có hệ miễn dịch còn non yếu.

Nguyên nhân phổ biến khiến mẹ sau sinh bị tiêu chảy

Hiểu rõ nguyên nhân gây sau sinh bị tiêu chảy giúp các bà mẹ dễ dàng xử lý và phòng ngừa. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến:

Rối loạn tiêu hóa do chế độ ăn không phù hợp

Sau sinh, cơ thể mẹ còn rất nhạy cảm, nhất là hệ tiêu hóa. Việc thay đổi khẩu phần ăn đột ngột hoặc lựa chọn thực phẩm không phù hợp dễ dẫn đến tiêu chảy:

• Thực phẩm kích ứng: Sau sinh, nhiều mẹ ăn thực phẩm lạ, nhiều dầu mỡ, cay nóng hoặc trái cây có tính nhuận tràng (như mận, xoài) để kích sữa, dẫn đến tiêu chảy.
• Thay đổi khẩu phần: Việc ăn quá nhiều rau xanh hoặc thực phẩm giàu chất xơ ngay sau sinh có thể làm hệ tiêu hóa nhạy cảm, gây đi ngoài phân lỏng.

Nhiễm khuẩn đường tiêu hóa

Đây là nguyên nhân thường gặp, đặc biệt trong giai đoạn hậu sản khi sức đề kháng của mẹ còn yếu. Môi trường và thực phẩm không đảm bảo vệ sinh dễ dẫn đến nhiễm khuẩn đường ruột:

• Thực phẩm/nước nhiễm khuẩn: Thức ăn không đảm bảo vệ sinh, nước uống chưa được xử lý sạch hoặc nội tạng chưa nấu chín kỹ có thể chứa vi khuẩn như E. coli, Salmonella, gây tiêu chảy.
• Lây nhiễm: Môi trường chăm sóc sau sinh không vệ sinh (như tay bẩn khi pha sữa hoặc nấu ăn) làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn đường ruột.

Tác dụng phụ của thuốc hoặc thực phẩm chức năng

Sau sinh, nhiều mẹ phải sử dụng thuốc hoặc thực phẩm hỗ trợ, nhưng một số thành phần có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hệ tiêu hóa:

• Kháng sinh: Một số mẹ sau sinh mổ hoặc nhiễm trùng được kê kháng sinh, có thể làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, dẫn đến sau sinh bị tiêu chảy.

• Thuốc bổ: Sắt, vitamin liều cao hoặc thực phẩm chức năng kích sữa đôi khi gây kích ứng dạ dày, dẫn đến tiêu chảy hoặc táo bón tùy cơ địa.

Căng thẳng, thay đổi nội tiết tố

Sau sinh, mẹ phải đối mặt với nhiều thay đổi cả về thể chất lẫn tinh thần. Những yếu tố này cũng có thể ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa:

• Áp lực tâm lý: Lo lắng chăm sóc con, mất ngủ hoặc căng thẳng kéo dài có thể làm hệ tiêu hóa hoạt động kém, gây tiêu chảy.

• Nội tiết tố: Sự sụt giảm đột ngột estrogen và progesterone sau sinh ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa, làm tăng nguy cơ rối loạn đường ruột.

Theo Journal of Maternal-Fetal & Neonatal Medicine (2020), có đến 10 - 15% phụ nữ gặp phải các vấn đề về tiêu hóa như tiêu chảy trong 6 tuần đầu sau sinh. Đa phần liên quan đến thay đổi nội tiết và sự thích nghi chưa ổn định với chế độ sinh hoạt mới. Do đó, nếu sau sinh bị tiêu chảy, mẹ không nên chủ quan, cần chăm sóc đúng cách và đến gặp bác sĩ khi có dấu hiệu bất thường để tránh ảnh hưởng đến quá trình hồi phục sau sinh.

Cách xử lý tiêu chảy sau sinh an toàn và hiệu quả

Khi gặp trường hợp tiêu chảy sau sinh, việc xử lý đúng cách giúp giảm triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng và đảm bảo sức khỏe cho mẹ và bé. Dưới đây là các bước cụ thể:

Uống đủ nước và bổ sung điện giải

Tiêu chảy sau sinh có thể khiến mẹ mất nhiều nước và khoáng chất, làm tăng nguy cơ kiệt sức và giảm tiết sữa. Do đó, việc bù nước kịp thời là điều rất cần thiết:

• Bù nước: Uống dung dịch oresol (pha đúng tỷ lệ theo hướng dẫn), nước gạo rang hoặc nước ấm pha muối loãng để bù nước và muối khoáng bị mất.
• Cách uống: Uống từng ngụm nhỏ, chia đều trong ngày (1.5-2 lít nước/ngày) để tránh gây áp lực cho dạ dày.
• Lưu ý cho mẹ cho con bú: Bù nước đầy đủ giúp duy trì lượng sữa và tránh tình trạng sữa giảm do mất nước.

Điều chỉnh chế độ ăn phù hợp

Trong những ngày bị tiêu chảy, mẹ nên ưu tiên các thực phẩm nhẹ nhàng, dễ tiêu hóa để giúp đường ruột phục hồi nhanh hơn:

• Thực phẩm dễ tiêu: Ưu tiên cháo loãng, cơm mềm, chuối chín, táo gọt vỏ, khoai tây hấp hoặc súp gà để làm dịu đường ruột.

• Tránh thực phẩm kích ứng: Không ăn đồ chiên rán, thực phẩm nhiều dầu mỡ, sữa chưa tiệt trùng, cà phê, nước đá lạnh hoặc trái cây có tính nhuận tràng.

• Chế độ BRAT: Chế độ ăn BRAT (Banana, Rice, Applesauce, Toast - chuối, cơm, sốt táo, bánh mì nướng) được khuyến nghị cho mẹ bị tiêu chảy để ổn định đường ruột.

Nghỉ ngơi và tránh căng thẳng

Yếu tố tâm lý cũng ảnh hưởng lớn đến hệ tiêu hóa, đặc biệt là trong giai đoạn hậu sản khi hormone thay đổi thất thường. Việc chăm sóc sức khỏe tinh thần cũng quan trọng không kém việc dùng thuốc:

• Tạo không gian nghỉ ngơi: Ngủ đủ giấc, nhờ người thân hỗ trợ chăm bé để giảm áp lực tâm lý.

• Thư giãn tinh thần: Thực hiện các bài tập thở nhẹ nhàng hoặc nghe nhạc thư giãn để cải thiện sức khỏe tiêu hóa.

• Hạn chế thuốc tự ý: Không tự dùng thuốc cầm tiêu chảy hoặc thuốc nhuận tràng nếu chưa có chỉ định từ bác sĩ, vì có thể làm nặng thêm tình trạng.

Sau sinh bị tiêu chảy là tình trạng không hiếm gặp và thường có thể xử lý hiệu quả nếu mẹ áp dụng đúng các biện pháp bù nước, điều chỉnh chế độ ăn và nghỉ ngơi hợp lý. Tuy nhiên, vì cơ thể sau sinh rất nhạy cảm, các bà mẹ không nên chủ quan, đặc biệt khi tiêu chảy kéo dài hoặc kèm theo các triệu chứng bất thường như mất nước, sốt cao hoặc phân có máu. Việc đi khám sớm và tham khảo ý kiến bác sĩ sẽ giúp bảo vệ sức khỏe cho cả mẹ và bé. Hãy lắng nghe cơ thể, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh và vệ sinh an toàn để phòng ngừa tiêu chảy sau sinh, đảm bảo giai đoạn hậu sản được suôn sẻ và khỏe mạnh.