Những biến chứng tay chân miệng nguy hiểm cần cảnh giác ở trẻ em

Bệnh tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt dưới 5 tuổi, với nguy cơ lây lan nhanh chóng trong cộng đồng. Mặc dù phần lớn các trường hợp nhẹ và tự khỏi, một số trẻ có thể đối mặt với các biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Những biến chứng này có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe, thậm chí đe dọa tính mạng. Bài viết dưới đây sẽ chỉ ra 5 biến chứng tay chân miệng nguy hiểm nhất, từ viêm não, viêm cơ tim đến suy hô hấp, cùng với các dấu hiệu nhận biết và biện pháp phòng ngừa.

Viêm não - Biến chứng tay chân miệng nguy hiểm nhất

Trong số các biến chứng tay chân miệng được ghi nhận, viêm não là tình trạng nghiêm trọng nhất, có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Viêm não thường xảy ra ở những ca nhiễm virus EV71 - một chủng Enterovirus có độc lực cao, phổ biến ở các đợt dịch lớn tại Việt Nam.

Viêm não do tay chân miệng thường diễn tiến rất nhanh, chỉ trong vòng 24 - 48 giờ sau khi xuất hiện các triệu chứng thần kinh đầu tiên. Trẻ có thể biểu hiện lơ mơ, giật mình bất thường, sốt cao liên tục, run tay chân, co giật, hoặc yếu liệt vận động. Các dấu hiệu này là cảnh báo khẩn cấp cần được theo dõi chặt chẽ tại bệnh viện.

Theo thống kê từ Bệnh viện Nhi Trung ương, khoảng 30% các ca tay chân miệng nặng có nguy cơ tiến triển thành viêm não, với tỷ lệ tử vong hoặc di chứng thần kinh vĩnh viễn cao nếu không điều trị kịp thời. Việc chẩn đoán sớm, kết hợp chăm sóc tại đơn vị hồi sức nhi, đóng vai trò then chốt trong việc cứu sống và hạn chế di chứng lâu dài.

Viêm màng não - Biến chứng dễ nhầm lẫn với sốt siêu vi

Viêm màng não là một biến chứng tay chân miệng thường bị bỏ qua hoặc chẩn đoán nhầm trong giai đoạn đầu do có biểu hiện tương tự các bệnh lý nhiễm trùng thông thường. Trẻ mắc tay chân miệng biến chứng viêm màng não thường có biểu hiện sốt cao kéo dài, đau đầu, buồn nôn, cứng gáy, thậm chí nôn vọt. Biến chứng này xảy ra khi virus xâm nhập vào màng bao quanh não và tủy sống, gây viêm và tăng áp lực nội sọ.

Điểm nguy hiểm của biến chứng này là dễ bị chẩn đoán nhầm là sốt siêu vi, cảm cúm hoặc rối loạn tiêu hóa. Điều này khiến quá trình điều trị bị chậm trễ, tăng nguy cơ để lại di chứng thần kinh như giảm trí nhớ, co giật mạn tính hoặc rối loạn hành vi.

Các chuyên gia khuyến cáo, khi trẻ mắc tay chân miệng có dấu hiệu thần kinh hoặc sốt kéo dài không đáp ứng thuốc hạ sốt thông thường, cần xét nghiệm dịch não tủy để loại trừ biến chứng viêm màng não. Việc can thiệp sớm sẽ giúp trẻ hồi phục nhanh và giảm thiểu tối đa nguy cơ tổn thương lâu dài.

Biến chứng tim mạch - Rối loạn nhịp tim, tăng huyết áp

Không chỉ ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương, biến chứng tay chân miệng còn có thể tác động tiêu cực đến tim mạch - một yếu tố sống còn trong việc duy trì sự sống. Trong các ca nặng, virus EV71 có khả năng tấn công trực tiếp vào cơ tim, gây ra tình trạng viêm cơ tim, rối loạn nhịp tim hoặc tăng huyết áp đột ngột.

Trẻ có biểu hiện tim mạch bất thường thường rơi vào trạng thái kích thích, thở nhanh, mạch yếu, tay chân lạnh, da nổi vân tím. Một số trường hợp tiến triển đến sốc tim, cần được cấp cứu hồi sức tích cực. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đây là một trong những nguyên nhân góp phần làm tăng tỷ lệ tử vong do tay chân miệng trong các đợt dịch lớn tại châu Á.

Việc theo dõi các chỉ số sinh tồn như mạch, huyết áp, nhịp thở trong suốt quá trình mắc bệnh là điều bắt buộc với những ca có nguy cơ cao. Bác sĩ chuyên khoa tim mạch cần được tham vấn ngay khi nghi ngờ có dấu hiệu rối loạn nhịp hoặc suy tuần hoàn.

Phù phổi cấp

Phù phổi cấp là một biến chứng tay chân miệng rất nặng, thường xảy ra sau khi trẻ đã có các biểu hiện thần kinh rõ rệt như viêm não hoặc rối loạn tri giác. Đây là tình trạng dịch tràn vào các phế nang làm cản trở quá trình trao đổi khí, khiến trẻ khó thở cấp, tím tái và suy hô hấp nhanh chóng.

Dấu hiệu lâm sàng điển hình bao gồm thở rít, thở nhanh nông, vã mồ hôi lạnh, môi tím, phổi có ran ẩm và SpO₂ giảm dưới ngưỡng bình thường. Tình trạng này đòi hỏi phải đặt nội khí quản, thở máy và chăm sóc đặc biệt trong phòng hồi sức tích cực. Nếu không xử trí trong “thời gian vàng”, tỷ lệ tử vong là rất cao.

Phù phổi cấp thường không có dấu hiệu báo trước rõ ràng, nhưng nguy cơ tăng cao ở trẻ mắc tay chân miệng do EV71 trong ngày thứ 3 - 5. Do đó, phụ huynh và nhân viên y tế cần nâng cao cảnh giác, tránh tự ý điều trị tại nhà hoặc dùng thuốc không theo chỉ định bác sĩ.

Liệt chi, yếu cơ

Một trong những biến chứng tay chân miệng ít gặp nhưng gây ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng sống của trẻ là liệt chi và yếu cơ. Tình trạng này thường xuất hiện sau giai đoạn sốt cao và triệu chứng thần kinh, do virus tấn công vào sừng trước tủy sống hoặc dây thần kinh vận động.

Trẻ có thể xuất hiện biểu hiện yếu một bên tay hoặc chân, đi đứng loạng choạng, mất phản xạ gân xương, hoặc không thể cầm nắm, vận động như trước. Trong một số trường hợp nặng, trẻ cần tập vật lý trị liệu kéo dài để phục hồi chức năng vận động, thậm chí có thể phải sử dụng dụng cụ hỗ trợ lâu dài.

Biến chứng liệt chi thường dễ bị nhầm lẫn với hội chứng Guillain-Barré hoặc các bệnh lý thần kinh cơ khác. Vì vậy, việc chẩn đoán chính xác và điều trị đúng hướng từ giai đoạn sớm đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tổn thương lâu dài cho trẻ.

Việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường cùng các biến chứng tay chân miệng và đưa trẻ đến cơ sở y tế kịp thời là yếu tố then chốt để giảm thiểu rủi ro. Hiện nay, dù chưa có vắc xin phòng bệnh tay chân miệng tại Việt Nam, các biện pháp phòng ngừa như vệ sinh cá nhân, khử khuẩn môi trường và theo dõi sức khỏe trẻ là vô cùng quan trọng. 

Để được tư vấn thêm về cách bảo vệ trẻ trước các bệnh truyền nhiễm, phụ huynh có thể liên hệ các trung tâm tiêm chủng uy tín như Trung tâm Tiêm chủng Long Châu, nơi cung cấp dịch vụ tiêm vắc xin an toàn và chuyên nghiệp.