Nhiễm giun sán ở trẻ em: Nguyên nhân, dấu hiệu và biện pháp phòng ngừa

Giun sán ở trẻ em là một trong những vấn đề sức khỏe phổ biến nhưng thường bị xem nhẹ trong cuộc sống hằng ngày. Dù được xem là bệnh lý đơn giản, song nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, tình trạng nhiễm giun sán có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển thể chất, tinh thần và khả năng hấp thu dinh dưỡng của trẻ.

Các con đường lây nhiễm giun sán

Giun sán, còn được biết đến với nhiều tên gọi như ký sinh trùng, sán dây,... là những sinh vật đa bào có thể quan sát được bằng mắt thường khi đã trưởng thành. Chúng sống ký sinh trong cơ thể người và động vật, có khả năng xâm nhập và gây hại ở nhiều cơ quan quan trọng, đặc biệt là hệ tiêu hóa. Mỗi loại giun sán có mức độ nhạy cảm khác nhau với các loại thuốc tẩy giun. Do đó, để có phương pháp điều trị hiệu quả, người bệnh cần xác định chính xác loại ký sinh trùng đang nhiễm phải.

Giun sán thường lây truyền qua đất, trứng hoặc nang bào và phân của người bị nhiễm. Khi trưởng thành, giun sống trong ruột người và có thể sinh sản hàng ngàn trứng mỗi ngày. Trong điều kiện vệ sinh kém, những trứng này dễ dàng làm ô nhiễm đất và lan truyền theo nhiều con đường khác nhau, tiêu biểu như:

• Trứng có thể bám vào rau củ chưa được nấu chín, chưa rửa sạch hoặc chưa được gọt vỏ kỹ lưỡng. Khi ăn vào, trứng theo đường tiêu hóa đi vào cơ thể và phát triển thành giun trưởng thành.
• Trứng cũng có thể theo nước uống bị nhiễm bẩn xâm nhập vào cơ thể qua đường miệng.
• Trẻ em khi chơi đùa trên đất nhiễm bẩn, nếu vô tình cho tay dính đất vào miệng mà chưa rửa sạch, cũng có nguy cơ bị nhiễm giun sán.

Nguyên nhân gây nhiễm giun sán ở trẻ em

Trẻ em tại các quốc gia đang phát triển, đặc biệt là những nước có khí hậu nhiệt đới như Việt Nam, thường có nguy cơ cao mắc phải các loại ký sinh trùng đường ruột như giun đũa (ascariasis), giun kim (pinworm), giun móc (hookworm), giun tóc (trichuris) cùng một số loại giun sán khác. Khi trẻ bị nhiễm các loại ký sinh trùng này, biểu hiện triệu chứng sẽ thay đổi tùy theo loại giun. Trên thực tế, nhiều trẻ có thể đồng thời mắc hai đến ba loại giun sán cùng lúc.

Trẻ em là đối tượng dễ bị nhiễm giun sán do chưa có ý thức phòng ngừa và bảo vệ bản thân một cách chủ động. Những nguyên nhân phổ biến khiến trẻ dễ mắc bệnh giun sán bao gồm:

• Thói quen ăn uống không đảm bảo an toàn thực phẩm: Việc tiêu thụ hải sản, thịt chưa nấu chín kỹ, rau sống, trái cây và rau củ chưa được rửa sạch, sử dụng thực phẩm không hợp vệ sinh hoặc uống nước chưa đun sôi là những yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm giun sán.
• Môi trường sống ô nhiễm: Trẻ em tiếp xúc hằng ngày với nguồn nước bẩn, không khí ô nhiễm hoặc môi trường sinh hoạt không đảm bảo vệ sinh dễ dẫn đến nhiễm ký sinh trùng.
• Tiếp xúc với động vật mang mầm bệnh: Một số loại gia súc có thể mang ấu trùng giun sán và truyền sang người thông qua việc tiếp xúc trực tiếp.
• Thiếu vệ sinh cá nhân: Việc không giữ gìn vệ sinh đúng cách cho trẻ, để trẻ ngậm đồ chơi dơ, đưa tay hoặc thức ăn bẩn vào miệng, không rửa tay sau khi đi vệ sinh… là những thói quen tạo điều kiện thuận lợi cho giun sán xâm nhập.

Ngoài ra, tùy theo vùng miền, mức độ phổ biến của các loại giun sán cũng khác nhau. Ví dụ, giun đũa lợn thường xuất hiện ở khu vực miền Bắc do tập quán ăn tiết canh, gỏi lợn sống hoặc chưa chế biến kỹ.

Những dấu hiệu cho thấy trẻ có thể bị nhiễm giun sán

Giun sán là các loại sinh vật ký sinh, có khả năng sống và phát triển trong cơ thể người hoặc động vật.

Ở độ tuổi nhỏ, trẻ thường chưa có ý thức tự bảo vệ sức khỏe, lại thích khám phá môi trường xung quanh bằng cách tiếp xúc và đưa tay lên miệng. Chính vì vậy, nguy cơ mắc các bệnh do giun sán gây ra ở trẻ em là rất cao. Dưới đây là những biểu hiện dễ nhận biết khi trẻ có thể đã bị nhiễm giun sán:

• Rối loạn tiêu hóa: Giun sán sau khi xâm nhập sẽ cư trú tại đường ruột và gây tổn thương lớp niêm mạc ruột, dẫn đến tình trạng rối loạn tiêu hóa. Trẻ có thể bị tiêu chảy kéo dài, bụng chướng hoặc có biểu hiện đầy hơi, nôn ói, táo bón do các độc tố mà ký sinh trùng tiết ra.
• Tiêu chảy dù ăn sạch: Nếu trẻ vẫn bị tiêu chảy dù đã sử dụng thực phẩm hợp vệ sinh, bố mẹ nên cân nhắc khả năng trẻ bị nhiễm giun.
• Đau bụng kéo dài: Giun thường sống tại ruột non hoặc ruột già và có thể gây viêm tại các vị trí này. Trẻ có thể xuất hiện cơn đau âm ỉ vùng bụng, kèm theo đi ngoài phân lỏng – đây là dấu hiệu phổ biến khi nhiễm giun kim hoặc giun tròn.
• Ngứa hậu môn về đêm: Trẻ bị giun kim thường cảm thấy ngứa hậu môn vào ban đêm, do giun di chuyển ra vùng hậu môn để đẻ trứng. Nếu trẻ gãi nhiều mà không kèm theo dấu hiệu phát ban ngoài da, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám.
• Mệt mỏi, suy nhược: Khi bị nhiễm giun, trẻ dễ bị thiếu hụt chất dinh dưỡng do ký sinh trùng hút hết dưỡng chất trong thức ăn. Hậu quả là trẻ có thể trở nên mệt mỏi, kém tập trung, da xanh xao và kém phát triển.
• Biểu hiện trên da: Trẻ có thể nổi mẩn, phát ban, viêm da hoặc dị ứng không rõ nguyên nhân. Những phản ứng này xảy ra do độc tố do ký sinh trùng tiết ra, khiến cơ thể tăng bạch cầu, dẫn đến viêm nhiễm và tổn thương da.
• Ăn khỏe nhưng không tăng cân: Dù ăn uống tốt và có cảm giác thèm ăn, nhưng cân nặng của trẻ không tăng – đây cũng là một dấu hiệu cho thấy khả năng nhiễm giun.
• Nghiến răng khi ngủ: Các chất độc do giun tiết ra có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh, gây ra hiện tượng nghiến răng về đêm.
• Đau cơ và khớp: Trong một số trường hợp, ký sinh trùng có thể di chuyển đến các mô cơ hoặc khớp, khiến trẻ bị đau nhức. Triệu chứng này dễ bị nhầm với bệnh lý cơ xương khớp thông thường nên cần được theo dõi kỹ.

Biện pháp phòng ngừa giun sán ở trẻ nhỏ

Để ngăn chặn nguy cơ trẻ em bị nhiễm giun sán, cha mẹ cần thực hiện các biện pháp dự phòng sau:

• Duy trì môi trường sống vệ sinh: Sử dụng nhà vệ sinh đạt tiêu chuẩn, không đi vệ sinh bừa bãi ngoài thiên nhiên nhằm hạn chế sự phát tán của trứng giun ra môi trường. Không dùng phân tươi hoặc phân chưa qua xử lý để bón cây trồng nhằm tránh lây lan mầm bệnh từ đất sang người.
• Đảm bảo vệ sinh thực phẩm: Cho trẻ ăn thức ăn đã được nấu chín kỹ và uống nước đun sôi. Hạn chế ăn rau sống; trái cây và rau củ nên được rửa sạch kỹ và gọt vỏ trước khi sử dụng.
• Vệ sinh cá nhân: Cắt ngắn móng tay cho trẻ thường xuyên để tránh tích tụ vi khuẩn và trứng giun.
• Rèn luyện thói quen rửa tay: Hướng dẫn trẻ rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Mang giày dép thường xuyên: Đặc biệt khi đi lại trên cát, trong vườn hoặc những nơi có nguy cơ ô nhiễm đất.
• Tẩy giun định kỳ: Cho trẻ uống 1 viên Mebendazole 500 mg hoặc Albendazole 400 mg mỗi 6 tháng/lần. Trường hợp trẻ dưới 2 tuổi, đang mắc bệnh cấp tính hoặc có tiền sử dị ứng với thuốc, cần tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi sử dụng.

Hiện nay, tình trạng nhiễm giun sán tại Việt Nam vẫn đang ở mức đáng báo động. Vì vậy, việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa không chỉ cần thiết đối với trẻ nhỏ mà còn nên thực hiện cho cả người lớn trong gia đình.

Trước tiên, cha mẹ cần loại bỏ các thói quen không hợp vệ sinh khiến trẻ dễ mắc bệnh, đồng thời xây dựng nếp sống lành mạnh và an toàn cho con. Để bảo vệ trẻ khỏi các yếu tố gây hại, cha mẹ cần chủ động quan sát và đưa trẻ đi khám bác sĩ nếu xuất hiện những dấu hiệu bất thường. Bên cạnh đó, việc tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ cũng đóng vai trò quan trọng trong phòng bệnh. Hãy chú trọng bổ sung dinh dưỡng cân đối, giàu dưỡng chất, kết hợp thêm các thực phẩm chức năng chứa lysine, kẽm, selen, crom và các vitamin nhóm B để nâng cao sức đề kháng, giảm nguy cơ mắc bệnh cũng như các rối loạn tiêu hóa.

Việc tẩy giun định kỳ cho trẻ góp phần làm giảm mức độ và tần suất nhiễm giun sán, đồng thời bảo vệ những đối tượng dễ bị tổn thương trong cộng đồng. Hoạt động này có thể tích hợp vào các chương trình chăm sóc sức khỏe học đường, chương trình y tế mầm non hoặc các chiến dịch cộng đồng. Ngoài ra, nhà trường cũng cần tăng cường giáo dục trẻ về vệ sinh cá nhân, đặc biệt là thói quen rửa tay đúng cách và giữ gìn môi trường học sạch sẽ.

Tóm lại, giun sán ở trẻ em là một vấn đề sức khỏe không thể xem thường. Việc chủ động phòng ngừa bằng cách giữ vệ sinh cá nhân, ăn chín uống sôi và tẩy giun định kỳ sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ nhiễm bệnh. Đồng thời, cha mẹ cũng cần quan sát sát sao những biểu hiện bất thường ở trẻ để có thể phát hiện sớm và đưa trẻ đi khám kịp thời. Bảo vệ bé khỏi giun sán chính là bảo vệ sự phát triển toàn diện của con cả về thể chất lẫn tinh thần.