Nguy hiểm hơn bạn tưởng: Phế cầu khuẩn âm thầm tấn công cơ thể ra sao?

Trong khi nhiều người còn chưa hiểu rõ về phế cầu khuẩn, loại vi khuẩn này lại đang âm thầm lây lan trong cộng đồng và trở thành mối đe dọa sức khỏe toàn cầu. Với khả năng gây ra các bệnh lý nghiêm trọng và tỷ lệ tử vong cao, phế cầu khuẩn không chỉ là vấn đề của riêng trẻ em hay người già, mà là mối nguy hiểm với mọi lứa tuổi. Việc nâng cao nhận thức về mức độ nguy hiểm, con đường lây nhiễm và biện pháp phòng ngừa là điều cấp thiết để bảo vệ bản thân và gia đình.

Phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae) là một loại vi khuẩn gram dương thường khu trú ở vùng mũi họng trên người, đặc biệt ở trẻ em. Vi khuẩn này có vỏ polysaccharide bao quanh, giúp nó kháng lại hệ miễn dịch và là yếu tố chính quyết định độc lực. Trong điều kiện bình thường, vi khuẩn này có thể tồn tại mà không gây hại, được gọi là trạng thái “mang khuẩn” (carrier state). Tuy nhiên, khi hệ miễn dịch suy yếu do các nguyên nhân như nhiễm virus, bệnh mãn tính, hoặc các yếu tố như căng thẳng, thiếu ngủ,... phế cầu khuẩn có thể nhanh chóng trở thành “kẻ thù” nguy hiểm, tấn công các cơ quan quan trọng như phổi, máu hoặc màng não.

Cơ chế lây của phế cầu khuẩn chủ yếu qua đường hô hấp, thông qua các giọt bắn khi người mang khuẩn ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Tiếp xúc gần, đặc biệt trong môi trường đông người có thể làm tăng nguy cơ lây lan. Điều đáng lo ngại nhất là một người có thể mang vi khuẩn mà không hề có triệu chứng và vô tình trở thành nguồn lây cho người khác.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phế cầu khuẩn là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh nhiễm khuẩn nghiêm trọng trên toàn cầu, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (USCDC) cũng nhấn mạnh rằng vi khuẩn này có thể lây lan dễ dàng trong cộng đồng nếu không có biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Phế cầu khuẩn là thủ phạm gây ra hàng loạt bệnh lý từ nhẹ đến đe dọa tính mạng như:

Viêm màng não mủ

Phế cầu khuẩn có thể xâm nhập vào màng não, gây viêm màng não với các triệu chứng như đau đầu dữ dội, cứng cổ, sốt cao. Bệnh diễn tiến nhanh, có thể dẫn đến tổn thương thần kinh vĩnh viễn hoặc tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Viêm phổi do phế cầu

Đây là bệnh lý phổ biến nhất, chiếm tỷ lệ cao trong các ca tử vong do nhiễm khuẩn hô hấp. Trẻ em dưới 5 tuổi là đối tượng có nguy cơ bị ảnh hưởng nặng với các triệu chứng như sốt cao, khó thở, đau ngực. Theo UNICEF, cứ mỗi 39 giây lại có một trẻ em bị cướp đi sinh mạng vì viêm phổi, trong đó phế cầu khuẩn là nguyên nhân chính.

Nhiễm trùng huyết

Khi phế cầu khuẩn xâm nhập vào máu, chúng gây nhiễm trùng toàn cơ thể, dẫn đến sốc nhiễm trùng và suy đa cơ quan.

Viêm tai giữa và viêm xoang

Dù ít nguy hiểm hơn, các bệnh này gây đau đớn, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, đặc biệt ở trẻ em. Viêm tai giữa do phế cầu khuẩn là nguyên nhân phổ biến khiến trẻ bị giảm thính lực nếu không được điều trị đúng cách.

Không phải ai cũng có nguy cơ mắc bệnh do phế cầu khuẩn như nhau. Một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc các bệnh do phế cầu khuẩn gồm:

• Trẻ em dưới 5 tuổi: Hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn thiện, đặc biệt ở trẻ sinh non, suy dinh dưỡng hoặc không được tiêm vắc xin đầy đủ. Nhà trẻ và trường mẫu giáo là môi trường lý tưởng để vi khuẩn lây lan.
• Người trên 50 tuổi: Tuổi tác làm suy giảm khả năng miễn dịch, đặc biệt ở những người có bệnh nền như bệnh tim, đái tháo đường, hoặc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).
• Người có hệ miễn dịch yếu: Bao gồm bệnh nhân ung thư, HIV/AIDS, hoặc những người đang điều trị hóa trị, cấy ghép tạng. Những người này có nguy cơ cao bị biến chứng nặng.
• Người sống hoặc sinh hoạt ở môi trường tập trung đông người: Ký túc xá, bệnh viện,... có nguy cơ cao bị lây nhiễm phế cầu khuẩn do tiếp xúc gần và qua đường hô hấp.

Để giảm thiểu nguy cơ tiêu cực từ phế cầu khuẩn, các biện pháp phòng ngừa cần được thực hiện đồng bộ và triệt để, trong đó tiêm vắc xin là biện pháp hiệu quả nhất. Vắc xin phế cầu là giải pháp quan trọng trong việc ngăn ngừa các bệnh nghiêm trọng do Streptococcus pneumoniae. Hiện nay, có các loại vắc xin chính như:

• Vắc xin phế cầu 10: Phù hợp cho trẻ từ 6 tuần đến dưới 6 tuổi để bảo vệ cơ thể trước 10 chủng phế cầu phổ biến gồm 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F và 23F. Hiệu quả bảo vệ khoảng 70 - 80% đối với bệnh xâm lấn (Theo WHO).
• Vắc xin phế cầu 13: Phù hợp cho trẻ em từ 6 tuần tuổi trở lên và người lớn để bảo vệ cơ thể trước 13 chủng phế cầu phổ biến gồm 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F và 23F. Hiệu quả bảo vệ lên đến 90% đối với bệnh xâm lấn ở trẻ em (Theo USCDC).
• Vắc xin phế cầu 23: Dành cho trẻ em từ 2 tuổi trở lên, thanh thiếu niên và người lớn, bảo vệ bản thân trước 23 chủng phế cầu gồm 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19F, 19A, 20, 22F, 23F, 33F. Hiệu quả bảo vệ khoảng 50 - 70% (theo USCDC).

Bên cạnh chủ động tiêm vắc xin, cần lưu ý:

• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống: Rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang ở nơi đông người, và vệ sinh nhà cửa giúp giảm nguy cơ lây nhiễm.
• Tăng cường miễn dịch: Một chế độ dinh dưỡng cân bằng, giàu vitamin C và kẽm, kết hợp với ngủ đủ giấc và tập thể dục đều đặn, giúp cơ thể chống lại vi khuẩn hiệu quả hơn.
• Khám sức khỏe định kỳ: Đặc biệt cần thiết với trẻ nhỏ và người cao tuổi để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.

Dù nguy hiểm, phế cầu khuẩn vẫn chưa được nhiều người quan tâm đúng mức do những quan niệm sai lầm:

• Chỉ trẻ em mới bị: Thực tế, người lớn, đặc biệt người cao tuổi hoặc có bệnh nền, cũng có nguy cơ cao mắc bệnh và gặp biến chứng nặng. Theo USCDC, tỷ lệ mắc bệnh xâm lấn ở người ≥ 65 tuổi là 36/100.000 dân, cao hơn nhiều so với người trẻ.
• Nhầm lẫn với cảm cúm thông thường: Các triệu chứng ban đầu như sốt, ho, mệt mỏi dễ bị bỏ qua, khiến bệnh tiến triển nghiêm trọng hơn.
• Chủ quan vì chưa có triệu chứng: Nhiều người mang vi khuẩn nhưng không biết, vô tình lây lan cho người khác.
• Thiếu hiểu biết về vắc xin: Một số người cho rằng vắc xin không cần thiết hoặc không hiệu quả, trong khi thực tế, vắc xin phế cầu đã được chứng minh giảm đáng kể tỷ lệ mắc bệnh và tử vong. Ngoài ra, vắc xin phế cầu còn có thể giảm 75 - 90% bệnh xâm lấn ở trẻ em, theo dữ liệu từ WHO.

Phế cầu khuẩn là mối nguy hiểm “ẩn hình” đang rình rập sức khỏe mỗi người, từ trẻ nhỏ đến người cao tuổi. Với khả năng gây ra các bệnh lý nghiêm trọng như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết, vi khuẩn này không thể bị xem nhẹ. Nhận thức đúng, phòng ngừa sớm là chìa khóa để bảo vệ bản thân và cộng đồng. Đừng đợi đến khi bệnh mới bắt đầu hành động, hãy chủ động tìm hiểu và bảo vệ sức khỏe ngay hôm nay.