Huyết áp tâm trương là gì? Ý nghĩa của chỉ số huyết áp tâm trương

Huyết áp là một trong những chỉ số sinh tồn quan trọng, phản ánh trực tiếp hoạt động của tim và hệ mạch máu. Khi nói đến huyết áp, nhiều người thường chỉ quan tâm đến “huyết áp tối đa” hay “huyết áp tâm thu”, mà quên rằng huyết áp tâm trương cũng giữ vai trò không kém phần quan trọng. Đây là chỉ số cho biết áp lực máu tác động lên thành động mạch khi tim đang nghỉ giữa hai nhịp đập. 

Huyết áp tâm trương là gì? 

Huyết áp không chỉ có một con số duy nhất. Ngoài “huyết áp tâm thu”, chỉ số “huyết áp tâm trương” cũng đóng vai trò then chốt trong việc đánh giá nguy cơ bệnh tim, đột quỵ và các rối loạn tuần hoàn. Tuy nhiên, nhiều người thường bỏ qua hoặc hiểu sai về chỉ số này, dẫn đến việc chẩn đoán muộn các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Huyết áp tâm trương là áp lực máu tác động lên thành động mạch khi tim đang thư giãn giữa hai nhịp đập. Chỉ số này phản ánh độ đàn hồi của mạch máu và sức cản của hệ tuần hoàn.

Khi mạch máu co cứng hoặc mất tính đàn hồi, áp lực máu lên thành mạch sẽ tăng lên, dẫn đến huyết áp tâm trương cao. Ngược lại, khi cơ thể thiếu máu, mất nước hoặc tim bơm yếu, huyết áp tâm trương có thể giảm xuống dưới mức bình thường.

Khi đo huyết áp, kết quả thường hiển thị bằng hai con số theo đơn vị mmHg. Ví dụ, huyết áp 120/80 mmHg có nghĩa là:

• 120 là huyết áp tâm thu (áp lực khi tim co bóp).
• 80 là huyết áp tâm trương (áp lực khi tim giãn nghỉ).

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hội Tim mạch Việt Nam, chỉ số huyết áp tâm trương bình thường nằm trong khoảng 60 - 80mmHg. Mức này thể hiện hệ tuần hoàn hoạt động ổn định, mạch máu đàn hồi tốt và lưu thông máu hiệu quả.

Ý nghĩa của chỉ số huyết áp tâm trương

Huyết áp tâm trương là một trong hai thành phần cấu tạo nên chỉ số huyết áp toàn phần. Việc hiểu rõ ý nghĩa của từng mức giúp người bệnh chủ động kiểm soát và phòng ngừa các biến chứng tim mạch. Cụ thể: 

Huyết áp tâm trương bình thường

Khi chỉ số dao động từ 60 - 80mmHg, cơ thể được xem là đang ở trạng thái huyết áp ổn định.
Điều này cho thấy tim hoạt động tốt, thành mạch máu đàn hồi và máu lưu thông dễ dàng tới các cơ quan.

Duy trì huyết áp tâm trương bình thường giúp giảm nguy cơ bệnh mạch vành, đột quỵ và suy tim. Người trưởng thành khỏe mạnh nên kiểm tra huyết áp định kỳ ít nhất 6 tháng một lần để theo dõi chỉ số này.

Huyết áp tâm trương thấp

Khi huyết áp tâm trương < 60 mmHg, được gọi là huyết áp tâm trương thấp. Nguyên nhân có thể do mất nước, thiếu máu, suy dinh dưỡng, bệnh tim mạch hoặc rối loạn nội tiết.

Triệu chứng thường gặp gồm hoa mắt, chóng mặt, mệt mỏi, choáng váng khi thay đổi tư thế. Huyết áp tâm trương thấp làm tăng nguy cơ ngất xỉu và thiếu máu não tạm thời ở người cao tuổi.

Tình trạng này nếu kéo dài có thể ảnh hưởng đến việc cung cấp máu cho não, thận và các cơ quan khác.

Huyết áp tâm trương cao

Khi chỉ số > 90 mmHg, được xem là huyết áp tâm trương cao. Tình trạng này thường gặp ở người ít vận động, căng thẳng kéo dài, thừa cân, hút thuốc lá hoặc có chế độ ăn mặn.

Huyết áp tâm trương cao là dấu hiệu cảnh báo tăng huyết áp mạn tính, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch, đột quỵ và suy tim nếu không kiểm soát kịp thời. Việc theo dõi huyết áp thường xuyên và điều chỉnh lối sống là yếu tố quan trọng để phòng ngừa biến chứng.

Nguyên nhân khiến huyết áp tâm trương bất thường

Nhiều yếu tố có thể tác động đến chỉ số huyết áp tâm trương, bao gồm chế độ ăn, thói quen sinh hoạt, thuốc điều trị và bệnh lý nền. Việc xác định đúng nguyên nhân giúp bác sĩ có hướng điều trị phù hợp. Cụ thể:

Nguyên nhân gây huyết áp tâm trương cao

Một số nguyên nhân phổ biến gồm:

• Ăn nhiều muối và thực phẩm chế biến sẵn.
• Hút thuốc lá, uống rượu bia thường xuyên.
• Căng thẳng kéo dài hoặc thiếu ngủ.
• Thừa cân, béo phì, hội chứng chuyển hóa.
• Bệnh lý mạch máu, thận hoặc nội tiết.

Khi thành mạch bị xơ cứng do tích tụ cholesterol hoặc mất độ đàn hồi, máu lưu thông khó hơn, dẫn đến tăng áp lực lên thành mạch. Đây là nguyên nhân chính gây huyết áp tâm trương cao mạn tính.

Nguyên nhân gây huyết áp tâm trương thấp

Trái lại, huyết áp tâm trương thấp có thể xuất phát từ:

• Mất máu, mất nước hoặc chế độ ăn nghèo dinh dưỡng.
• Sử dụng thuốc lợi tiểu, thuốc điều trị tim mạch quá liều.
• Bệnh lý tuyến giáp, suy thượng thận.
• Giảm thể tích tuần hoàn do bệnh cấp tính hoặc chấn thương.

Tình trạng này thường khiến cơ thể mệt mỏi, hoa mắt, đặc biệt khi thay đổi tư thế đột ngột. Nếu không được bù nước và điều trị nguyên nhân, có thể dẫn tới giảm tưới máu não và suy các cơ quan.

Cách kiểm soát và duy trì huyết áp tâm trương ổn định

Huyết áp tâm trương ổn định là nền tảng quan trọng giúp tim mạch khỏe mạnh. Người bệnh có thể kiểm soát chỉ số này thông qua chế độ ăn uống, sinh hoạt và theo dõi định kỳ. Cụ thể:

Chế độ dinh dưỡng hợp lý

Chế độ ăn khoa học góp phần quan trọng trong việc duy trì huyết áp tâm trương bình thường.
Các khuyến nghị gồm:

• Giảm lượng muối trong khẩu phần, tối đa 5g/ngày.
• Tăng cường rau xanh, trái cây tươi, cá béo, ngũ cốc nguyên hạt.
• Hạn chế thực phẩm chiên rán, chứa nhiều chất béo bão hòa hoặc cholesterol.
• Uống đủ 1,5 - 2 lít nước mỗi ngày.
• Tránh rượu, bia và đồ uống chứa caffeine.

Những thay đổi nhỏ trong chế độ ăn có thể giúp cải thiện huyết áp tâm trương đáng kể, đặc biệt ở người trung niên hoặc có yếu tố nguy cơ tim mạch.

Thói quen sinh hoạt lành mạnh

Song song với dinh dưỡng, duy trì lối sống tích cực là cách tự nhiên giúp kiểm soát huyết áp hiệu quả:

• Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày với các bài tập vừa sức như đi bộ, bơi, đạp xe.
• Ngủ đủ giấc (7 - 8 giờ/ngày) và tránh thức khuya.
• Hạn chế căng thẳng bằng thiền, yoga hoặc hít thở sâu.
• Không hút thuốc và tránh môi trường có khói thuốc.
• Theo dõi huyết áp tâm trương tại nhà bằng máy đo tự động, ghi lại kết quả để bác sĩ đánh giá xu hướng.

Lối sống lành mạnh không chỉ giúp ổn định huyết áp mà còn hỗ trợ tim và mạch máu hoạt động hiệu quả lâu dài.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Nếu chỉ số huyết áp tâm trương liên tục cao hoặc thấp trong nhiều ngày, người bệnh cần đi khám sớm để tìm nguyên nhân. Một số dấu hiệu cảnh báo gồm:

• Chóng mặt;
• Đau đầu;
• Khó thở;
• Mệt mỏi hoặc hồi hộp kéo dài.

Bác sĩ có thể chỉ định điện tâm đồ, siêu âm tim, xét nghiệm máu và kiểm tra chức năng thận để xác định nguyên nhân chính xác. Việc phát hiện sớm giúp kiểm soát bệnh hiệu quả, ngăn ngừa biến chứng tim mạch nguy hiểm.

Huyết áp tâm trương và mối liên hệ với sức khỏe tim mạch

Giữ huyết áp tâm trương ổn định là chìa khóa bảo vệ tim mạch. Khi chỉ số này tăng cao, thành mạch mất đàn hồi, khiến tim phải hoạt động mạnh hơn để bơm máu. Lâu ngày có thể dẫn tới xơ vữa động mạch, phình mạch hoặc đột quỵ. Ngược lại, huyết áp tâm trương thấp khiến lượng máu đến não và thận giảm, gây choáng váng, suy giảm trí nhớ, thậm chí tổn thương cơ quan lâu dài.

Người có huyết áp tâm trương ≥90 mmHg có nguy cơ biến chứng tim mạch cao gấp 2 - 3 lần so với người có huyết áp bình thường. Do đó, việc kiểm soát chỉ số này có vai trò quyết định trong phòng ngừa bệnh tim, đột quỵ và suy thận.

Huyết áp tâm trương là yếu tố phản ánh trực tiếp sức khỏe của tim và mạch máu. Khi chỉ số này nằm trong khoảng 60 - 80 mmHg, hệ tuần hoàn hoạt động ổn định, đảm bảo máu lưu thông tốt đến các cơ quan. Ngược lại, huyết áp tâm trương quá cao hoặc quá thấp đều tiềm ẩn nguy cơ gây tổn thương tim, não và thận. Vì vậy, mỗi người nên kiểm tra huyết áp định kỳ, duy trì chế độ ăn uống, sinh hoạt lành mạnh và thăm khám bác sĩ khi có dấu hiệu bất thường để bảo vệ sức khỏe tim mạch lâu dài.