Hangover là gì? Hiểu đúng triệu chứng và cách hồi phục nhanh nhất

Sau khi uống rượu bia, nhiều người thường gặp tình trạng đau đầu, mệt mỏi, buồn nôn và khát nước vào sáng hôm sau. Đây chính là hangover, thuật ngữ y học mô tả phản ứng của cơ thể khi nồng độ cồn trong máu giảm về mức bình thường. Hiểu rõ hangover là gì, cơ chế hình thành và cách xử trí đúng giúp bạn bảo vệ gan, hệ thần kinh và hạn chế những tác động tiêu cực của rượu bia đối với sức khỏe.

Hangover là gì? Triệu chứng nhận biết và cơ chế gây ra

Hangover là gì? Hangover (hội chứng sau say) là tình trạng cơ thể xuất hiện hàng loạt biểu hiện khó chịu về thể chất và tinh thần sau khi uống rượu bia quá mức. Các triệu chứng thường khởi phát khi nồng độ cồn trong máu giảm dần về mức bình thường, thường từ vài giờ sau khi uống. Mức độ nặng nhẹ của hangover tùy thuộc lượng cồn tiêu thụ, giới tính, thể trạng và tốc độ chuyển hóa của mỗi người.

Các triệu chứng nhận biết điển hình của hangover:

• Đau đầu kèm choáng váng, giảm khả năng tập trung vào buổi sáng hôm sau.
• Cơ thể mệt lả, thiếu sức, cảm giác uể oải kéo dài nhiều giờ.
• Khát nước và khô miệng rõ rệt, do mất nước sau khi uống rượu.
• Buồn nôn hoặc nôn ói, đặc biệt khi dạ dày bị kích thích bởi cồn.
• Tim đập nhanh, bồn chồn, khó kiểm soát cảm giác trong người.
• Nhạy cảm hơn với ánh sáng và tiếng ồn, dễ đau đầu hoặc khó chịu.
• Giấc ngủ bị gián đoạn, dù ngủ đủ nhưng vẫn thức dậy trong trạng thái thiếu tỉnh táo.
• Giảm cảm giác thèm ăn, kèm đầy bụng hoặc khó chịu vùng dạ dày.

Nguyên nhân gây hangover và yếu tố nguy cơ

Hiện tượng hangover là kết quả của nhiều tác động sinh học phức tạp khi rượu đi vào cơ thể. Vậy những nguyên nhân chính gây hangover là gì?

• Mất nước và rối loạn điện giải: Rượu làm ức chế hormone chống bài niệu (vasopressin), khiến cơ thể bài tiết nhiều nước hơn qua nước tiểu. Khi mất nước, người uống sẽ cảm thấy khát, yếu sức, chóng mặt và khô miệng - các dấu hiệu điển hình của hangover.
• Tích tụ acetaldehyde - độc chất trong quá trình chuyển hóa rượu: Gan chuyển hóa ethanol thành acetaldehyde, một chất độc có thể gây đau đầu, đỏ da và buồn nôn. Khi uống quá nhiều, acetaldehyde không được chuyển hóa hết sẽ tích tụ trong máu, gây tổn thương tế bào và phản ứng viêm tạm thời.
• Rối loạn đường huyết và chuyển hóa năng lượng: Rượu làm giảm khả năng sản xuất glucose của gan, dẫn đến hạ đường huyết. Đây là nguyên nhân khiến nhiều người cảm thấy run tay, mệt mỏi, chóng mặt hoặc thay đổi tâm trạng sau khi say.
• Kích ứng dạ dày và hệ tiêu hóa: Ethanol làm tăng tiết acid và giảm tốc độ làm rỗng dạ dày, gây đau bụng, buồn nôn, nôn ói. Ở người có tiền sử viêm loét dạ dày, hiện tượng này có thể nghiêm trọng hơn.
• Gián đoạn giấc ngủ và tác động thần kinh: Dù rượu có thể giúp dễ ngủ, nhưng nó làm giảm giai đoạn ngủ sâu (REM sleep), khiến người uống thường thức giấc sớm, khó tập trung, và có cảm giác mệt lả vào sáng hôm sau.

Các yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng bị hangover:

• Uống khi bụng đói: Khiến rượu hấp thu nhanh vào máu, nồng độ cồn tăng đột ngột.
• Sử dụng thuốc lá hoặc caffeine: Phối hợp với rượu làm tăng mất nước và kích thích thần kinh.
• Uống rượu sẫm màu: Rượu mạnh, whisky, cognac chứa nhiều “congener” (chất phụ gia, tạp chất sinh ra trong quá trình lên men) dễ gây đau đầu và mệt mỏi hơn so với vodka hoặc gin.
• Thiếu ngủ hoặc căng thẳng: Làm giảm khả năng gan chuyển hóa ethanol.
• Cơ địa và di truyền: Một số người có đột biến gen ALDH2 khiến việc chuyển hóa acetaldehyde chậm hơn, dẫn đến dễ bị đỏ mặt và nôn nao chỉ sau lượng rượu nhỏ.
• Giới tính và khối lượng cơ thể: Phụ nữ và người có trọng lượng thấp thường chịu ảnh hưởng mạnh hơn do tỉ lệ nước trong cơ thể ít hơn nam giới.

Cách giảm và điều trị triệu chứng hangover an toàn

Phần lớn các triệu chứng của hangover có xu hướng thuyên giảm tự nhiên trong vòng 12 - 24 giờ, khi cơ thể hoàn tất quá trình chuyển hóa và đào thải cồn. Tuy nhiên, việc áp dụng đúng các biện pháp hỗ trợ có thể giúp người bệnh hồi phục nhanh hơn và giảm mức độ khó chịu một cách an toàn.

• Bổ sung nước và điện giải: Uống nhiều nước lọc hoặc dung dịch bù điện giải (như nước dừa, oresol) giúp cơ thể phục hồi cân bằng nội môi, giảm khô miệng, chóng mặt và mệt mỏi. Tránh dùng nước có gas hoặc chứa caffeine vì có thể làm tình trạng mất nước trầm trọng hơn.
• Bổ sung dinh dưỡng nhẹ và đường tự nhiên: Các thực phẩm dễ tiêu như cháo, bánh mì, súp rau củ hoặc trái cây tươi (chuối, táo, cam) cung cấp glucose và kali giúp ổn định đường huyết, giảm cảm giác yếu sức. Chuối và nước cam còn giúp phục hồi điện giải tự nhiên, đặc biệt là kali - chất thường bị mất sau khi uống rượu.
• Nghỉ ngơi và phục hồi giấc ngủ: Việc ngủ bù đủ giấc là yếu tố quan trọng giúp hệ thần kinh trung ương hồi phục. Nếu có thể, nên nghỉ ngơi trong không gian yên tĩnh, tránh ánh sáng mạnh và hạn chế sử dụng thiết bị điện tử để não được thư giãn hoàn toàn.
• Dùng thuốc giảm đau đúng cách: Nếu đau đầu hoặc nhức mỏi cơ, có thể sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn như ibuprofen hoặc aspirin với liều thấp, sau khi đã ăn nhẹ. Tuyệt đối không dùng paracetamol (acetaminophen) vì khi kết hợp với rượu có thể làm tăng độc tính cho gan. Người có tiền sử loét dạ dày hoặc bệnh lý gan cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc giảm đau.
• Khi nào cần đến cơ sở y tế: Người bị hangover cần được thăm khám nếu có các biểu hiện như nôn liên tục, co giật, khó thở, thân nhiệt giảm, da xanh tái hoặc mất ý thức tạm thời. Đây có thể là dấu hiệu ngộ độc rượu cấp (alcohol poisoning) - một tình trạng khẩn cấp cần xử trí y tế ngay lập tức để tránh nguy cơ tổn thương não hoặc tử vong.

Cách phòng tránh hangover hiệu quả

Khi đã hiểu rõ hangover là gì và cơ chế hình thành của tình trạng này, bạn có thể chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa phù hợp. Dưới đây là những khuyến cáo giúp giảm thiểu tối đa nguy cơ xuất hiện các triệu chứng khó chịu sau khi uống rượu bia.

• Ăn trước khi uống rượu: Thức ăn, đặc biệt là nhóm giàu protein và chất béo lành mạnh (như thịt nạc, trứng, phô mai, bơ, hạt), giúp làm chậm quá trình hấp thu rượu vào máu. Không nên uống khi bụng đói vì nồng độ cồn trong máu sẽ tăng nhanh, khiến cơ thể dễ rơi vào tình trạng say và nôn nao sớm.
• Uống chậm và xen kẽ với nước lọc: Cơ thể trung bình chỉ có thể chuyển hóa khoảng 10 - 12 g ethanol mỗi giờ (tương đương một ly nhỏ rượu vang hoặc 330 ml bia). Vì vậy, uống chậm, nghỉ giữa các lần và xen kẽ bằng nước lọc hoặc nước trái cây giúp giảm nồng độ cồn trong máu, đồng thời ngăn mất nước.
• Lựa chọn đồ uống ít tạp chất (congener): Các nghiên cứu cho thấy rượu có màu sẫm như whisky, cognac, rum chứa nhiều “congener” - sản phẩm phụ của quá trình lên men - có thể làm tăng mức độ nặng của hangover. Trong khi đó, rượu trong như vodka, gin có hàm lượng thấp hơn, ít gây phản ứng khó chịu hơn.
• Giới hạn lượng rượu theo khuyến cáo y khoa: Theo khuyến cáo của WHO, lượng rượu tiêu thụ an toàn nên được giới hạn ở mức không quá 2 đơn vị cồn mỗi ngày đối với nam giới và 1 đơn vị cồn mỗi ngày đối với nữ giới. Mỗi đơn vị cồn tương đương khoảng 10 g ethanol, tương đương 100 ml rượu vang nhẹ hoặc 250 ml bia. Việc uống vượt quá giới hạn này có thể làm tăng nguy cơ tổn thương gan, tim mạch và hệ thần kinh trung ương, đồng thời khiến các triệu chứng hangover trở nên nghiêm trọng hơn.
• Nghỉ ngơi và bù nước sau khi uống: Sau khi uống rượu, nên uống thêm nước lọc hoặc dung dịch điện giải trước khi đi ngủ để giảm mất nước. Ngủ đủ giấc giúp gan có thời gian chuyển hóa ethanol và ổn định chức năng thần kinh.
• Tránh kết hợp rượu với thuốc hoặc các chất kích thích khác: Một số loại thuốc như thuốc an thần, thuốc chống dị ứng (kháng histamin), thuốc giảm đau hoặc thuốc tiểu đường có thể tương tác nguy hiểm với rượu, gây tụt huyết áp, ức chế hô hấp hoặc hôn mê. Người đang điều trị thuốc cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi uống rượu bia.

Bài viết trên của Tiêm chủng Long Châu đã giúp bạn hiểu rõ hangover là gì, nguyên nhân và cách xử lý giúp bạn chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe sau mỗi buổi tiệc. Việc bổ sung nước, nghỉ ngơi đầy đủ và hạn chế uống khi đói là những cách đơn giản nhưng hiệu quả để giảm nguy cơ bị hangover. Nếu các triệu chứng như nôn nhiều, đau đầu dữ dội hoặc lẫn lộn kéo dài, bạn nên đến cơ sở y tế để được thăm khám kịp thời.