Ghép tim là gì? Khi nào cần ghép tim và những điều người bệnh cần biết

Trong bối cảnh bệnh tim mạch ngày càng gia tăng do lối sống hiện đại, căng thẳng và các yếu tố nguy cơ khác, ghép tim trở thành hy vọng sống còn cho nhiều bệnh nhân suy tim nặng. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ ghép tim là gì, khi nào cần ghép tim, quy trình diễn ra ra sao cùng những rủi ro tiềm ẩn. Việc nắm bắt thông tin chính xác sẽ giúp bệnh nhân và gia đình chuẩn bị tốt hơn về tâm lý, tài chính và tuân thủ điều trị lâu dài.

Ghép tim là gì?

Ghép tim là phẫu thuật thay thế toàn bộ quả tim bị tổn thương nghiêm trọng bằng một quả tim khỏe mạnh từ người hiến tặng (thường là người chết não). Đây là phương pháp điều trị cuối cùng dành cho suy tim giai đoạn cuối nhằm khôi phục chức năng bơm máu của tim, kéo dài tuổi thọ và giúp bệnh nhân trở lại cuộc sống gần như bình thường.

Mục tiêu chính của ghép tim bao gồm:

• Khôi phục khả năng bơm máu hiệu quả cho cơ thể.
• Cải thiện triệu chứng suy tim như khó thở, mệt mỏi, phù nề.
• Tăng chất lượng cuộc sống, cho phép bệnh nhân vận động và sinh hoạt độc lập hơn.

Ghép tim lần đầu tiên thành công trên thế giới vào năm 1967 và đã phát triển mạnh mẽ nhờ tiến bộ y học. Hiện nay, kỹ thuật này được thực hiện tại nhiều trung tâm tim mạch lớn trên thế giới. Ở Việt Nam, ghép tim cũng đã được triển khai thành công tại một số bệnh viện chuyên sâu, với số ca tăng dần qua các năm mang lại cơ hội sống cho nhiều bệnh nhân.

Khi nào người bệnh được chỉ định ghép tim?

Ghép tim là một lựa chọn điều trị cuối cùng, chỉ được chỉ định, khi các phương pháp điều trị nội khoa, can thiệp hoặc hỗ trợ cơ học khác không còn hiệu quả và bệnh nhân có tiên lượng sống dưới một năm do nguy cơ tử vong cao trong thời gian ngắn. Quyết định phức tạp này luôn được hội đồng chuyên gia tim mạch đánh giá kỹ lưỡng, cân nhắc lợi ích vượt trội hơn rủi ro.

Các bệnh lý chính dẫn đến chỉ định ghép tim

Ghép tim thường được chỉ định cho các bệnh lý tim mạch giai đoạn cuối, bao gồm:

• Suy tim giai đoạn cuối (NYHA lớp III - IV) không đáp ứng với điều trị thuốc tối ưu hoặc thiết bị hỗ trợ.
• Bệnh cơ tim giãn hoặc hạn chế nặng.
• Dị tật tim bẩm sinh phức tạp không thể sửa chữa.
• Bệnh mạch vành nghiêm trọng gây suy tim nặng, không phù hợp với can thiệp khác.

Điều kiện cần thiết để được ghép tim

Để được xem xét ghép tim, bệnh nhân cần đáp ứng các điều kiện nghiêm ngặt, bao gồm:

• Tuổi và thể trạng: Thường dưới 70 tuổi và đủ sức khỏe để chịu đựng phẫu thuật lớn.
• Không mắc bệnh lý nghiêm trọng khác: Không có bệnh ác tính tiến triển, nhiễm trùng toàn thân nặng, suy gan hoặc suy thận không hồi phục (trừ khi ghép đa tạng).
• Tuân thủ điều trị: Bệnh nhân phải có tâm lý ổn định và khả năng tuân thủ nghiêm ngặt chế độ điều trị thuốc chống thải ghép suốt đời và lịch tái khám định kỳ.

Quy trình ghép tim diễn ra như thế nào?

Quy trình ghép tim là một chuỗi hành động phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều chuyên khoa. Bệnh nhân cần duy trì thể trạng tốt nhất trong suốt thời gian chờ đợi nguồn tim hiến.

Trước khi ghép tim

Giai đoạn này tập trung vào đánh giá và chuẩn bị:

• Đánh giá toàn diện: Thực hiện khai thác bệnh sử chi tiết, các xét nghiệm chuyên sâu (máu, siêu âm tim, thông tim) và đặc biệt là kiểm tra tương thích mô (HLA) giữa người cho và người nhận.
• Chuẩn bị tâm lý: Bệnh nhân và gia đình được tư vấn chi tiết về quy trình, rủi ro và những thay đổi trong cuộc sống sau ghép.
• Danh sách chờ: Bệnh nhân được đưa vào danh sách chờ và ưu tiên dựa trên mức độ khẩn cấp cũng như độ tương thích.

Trong phẫu thuật ghép tim

Phẫu thuật tim hở này thường kéo dài từ 4 - 8 giờ với sự hỗ trợ của máy tim phổi nhân tạo:

• Kỹ thuật thường sử dụng là orthotopic (thay thế hoàn toàn tim bệnh).
• Tim bệnh được cắt bỏ sau đó tim hiến sẽ được nối cẩn thận các mạch máu lớn (động mạch chủ, động mạch phổi, tĩnh mạch chủ) và nhĩ trái.
• Quy trình đòi hỏi sự chính xác cao từ đội ngũ phẫu thuật giàu kinh nghiệm để giảm thiểu biến chứng.

Sau ghép tim

Giai đoạn này quyết định sự thành công lâu dài của ca ghép:

• Hồi sức tích cực: Bệnh nhân được theo dõi chặt chẽ tại ICU, hỗ trợ hô hấp và dùng thuốc vận mạch nếu cần.
• Thuốc chống thải ghép: Bệnh nhân phải sử dụng thuốc chống thải ghép suốt đời để ngăn hệ miễn dịch tấn công tim mới.
• Tái khám định kỳ: Thực hiện các kiểm tra thường xuyên như sinh thiết tim (kiểm tra thải ghép), siêu âm và xét nghiệm máu để đảm bảo chức năng tim ghép ổn định.

Ghép tim có nguy hiểm không? 

Ghép tim là một phẫu thuật lớn và phức tạp, do đó luôn tiềm ẩn rủi ro nghiêm trọng. Tuy nhiên, nhờ những tiến bộ y học vượt trội, tỷ lệ thành công của ca phẫu thuật ngày càng cao. Theo dữ liệu quốc tế, tỷ lệ sống sót sau 1 năm đạt khoảng 90% và sau 5 năm là khoảng 80% nhưng bệnh nhân vẫn phải đối mặt với các nguy cơ tiềm ẩn.

Rủi ro trong và ngay sau phẫu thuật

Các rủi ro cấp tính có thể xảy ra ngay lập tức sau ghép tim bao gồm:

• Nhiễm trùng: Nhiễm trùng vết mổ hoặc nhiễm trùng toàn thân nghiêm trọng.
• Chảy máu nặng và rối loạn đông máu.
• Suy chức năng tim ghép ban đầu hoặc rối loạn nhịp tim.

Biến chứng lâu dài

Những thách thức kéo dài đòi hỏi sự theo dõi chặt chẽ:

• Thải ghép: Đây là nguy cơ lớn nhất, xảy ra khi hệ miễn dịch tấn công tim mới (thải ghép cấp hoặc mạn tính), thường phải xử lý bằng cách tăng liều thuốc ức chế miễn dịch.
• Tác dụng phụ của thuốc: Thuốc chống thải ghép là cần thiết nhưng đi kèm với nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng như tăng nguy cơ nhiễm trùng, ung thư, suy thận, loãng xương và tăng huyết áp.
• Bệnh mạch vành tim ghép (CAV): Là tình trạng hẹp các mạch máu của tim mới, có thể dẫn đến nhồi máu hoặc suy tim tái phát về sau.

Người ghép tim cần lưu ý gì để duy trì sức khỏe lâu dài?

Sau ca phẫu thuật, bệnh nhân cần tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn y tế để giảm thiểu rủi ro thải ghép, ngăn ngừa nhiễm trùng và duy trì chức năng tim mới. Với sự chăm sóc tốt, cuộc sống sau ghép tim có thể gần như trở lại bình thường.

Các lưu ý quan trọng bao gồm:

• Tuân thủ dùng thuốc suốt đời: Đây là yếu tố sống còn. Bệnh nhân phải cam kết sử dụng thuốc chống thải ghép và các loại thuốc hỗ trợ khác suốt đời, không được tự ý ngừng hoặc thay đổi liều lượng.
• Tái khám định kỳ: Thực hiện tái khám đúng lịch (thường xuyên hơn trong những tháng đầu) để kiểm tra thải ghép, chức năng tim và điều chỉnh thuốc kịp thời.
• Chế độ sinh hoạt khoa học: Cần xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh (giảm muối, chất béo), kiểm soát cân nặng và thường xuyên tập thể dục nhẹ nhàng (đi bộ, đạp xe) đồng thời tránh gắng sức nặng.
• Phòng ngừa nhiễm trùng: Do sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, bệnh nhân cần chú trọng vệ sinh cá nhân, tiêm chủng đầy đủ (theo chỉ định) và tránh tiếp xúc với nguồn bệnh.
• Theo dõi sức khỏe: Cần theo dõi sát sao các dấu hiệu bất thường như khó thở, mệt mỏi, sốt hoặc phù nề và báo ngay cho bác sĩ khi phát hiện. Hỗ trợ tâm lý cũng là yếu tố cần thiết giúp bệnh nhân thích nghi tốt với cuộc sống mới.

Ghép tim là kỹ thuật y học tiên tiến, mang lại cơ hội sống thứ hai cho bệnh nhân suy tim giai đoạn cuối khi các phương pháp khác thất bại. Dù tồn tại rủi ro và đòi hỏi theo dõi lâu dài nhưng với sự chuẩn bị kỹ lưỡng và tuân thủ điều trị, hầu hết bệnh nhân có thể hồi phục tốt, cải thiện chất lượng cuộc sống đáng kể. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu suy tim nặng, hãy đến cơ sở chuyên khoa tim mạch để được tư vấn sớm. Hiểu đúng về ghép tim sẽ giúp hành trình điều trị suôn sẻ hơn, mang lại hy vọng và sức khỏe bền vững.