End Polio: Every Child, Every Vaccine, Everywhere - Vì sao mỗi trẻ đều cần vắc xin bại liệt?

Bại liệt là bệnh truyền nhiễm có thể để lại di chứng liệt vĩnh viễn và tử vong, hiện nay không có thuốc điều trị bệnh nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa bằng vắc xin. Khi virus vẫn có thể âm thầm lưu hành trong môi trường và băng qua biên giới, bảo vệ mỗi trẻ, bằng mỗi mũi vắc xin, ở mọi nơi là điều kiện bắt buộc để khép lại cánh cửa lây truyền.

Vắc xin bại liệt là lá chắn chủ động giúp phòng ngừa căn bệnh bại liệt có thể gây liệt suốt đời. Tại Việt Nam đang sử dụng các loại vắc xin bại liệt riêng lẻ (OPV và IPV) và các vắc xin phối hợp đa bệnh (trong tiêm dịch vụ) có bổ sung thành phần bại liệt.

Vắc xin bại liệt riêng lẻ

Vắc xin bại liệt OPV (dạng uống) - Oral Poliovirus Vaccine: Là vắc xin sống giảm độc lực, chứa virus đã được làm yếu. Khi trẻ uống OPV, hệ miễn dịch được kích hoạt tại niêm mạc ruột, giúp tạo kháng thể và ngăn virus xâm nhập vào cơ thể.

OPV được sử dụng chủ yếu trong TCMR, với lịch uống gồm 3 mũi, khi trẻ tròn 2, 3, 4 tháng tuổi.

Vắc xin bại liệt IPV (dạng tiêm) - Inactivated Poliovirus Vaccine: Là vắc xin chứa virus bại liệt bất hoạt, giúp tạo miễn dịch toàn thân, bảo vệ hệ thần kinh khỏi virus mà không có nguy cơ gây bệnh. 

IPV được đưa vào TCMR từ năm 2018, với lịch tiêm:

• Mũi 1: Khi trẻ 5 tháng tuổi;
• Mũi 2: Khi trẻ từ 9 - 12 tháng tuổi.

Vắc xin phối hợp phòng bệnh bại liệt

Ngoài các loại vắc xin đơn phòng, hiện nay có nhiều vắc xin phối hợp giúp bảo vệ trẻ cùng lúc trước nhiều bệnh truyền nhiễm. Các vắc xin này thuộc nhóm tiêm dịch vụ, không nằm trong TCMR nhưng được WHO tiền thẩm định và Bộ Y tế cho phép lưu hành.

Một số loại vắc xin phối hợp phổ biến:

• Infanrix Hexa (6 trong 1): Do GSK sản xuất, giúp phòng 6 bệnh (ho gà, bạch hầu, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và bệnh do Haemophilus influenzae tuýp B (Hib)).
• Hexaxim (6 trong 1): Của Sanofi Pasteur, có thành phần và lịch tiêm tương tự Infanrix Hexa, áp dụng cho trẻ từ 2 tháng đến 2 tuổi.
• Tetraxim (4 trong 1): Cũng của Sanofi Pasteur, phòng 4 bệnh (ho gà, bạch hầu, uốn ván và bại liệt), thường dùng tiêm nhắc.

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (US CDC), việc tiêm các vắc xin kết hợp không làm giảm hiệu quả phòng bệnh, mà còn hỗ trợ duy trì miễn dịch cộng đồng tốt hơn - yếu tố then chốt trong chấm dứt bại liệt toàn cầu.

Nguyên tắc này tóm gọn ba yếu tố nền tảng: Every Child (mọi trẻ), Every Vaccine (đủ liều), Everywhere (mọi nơi). Chỉ khi ba yếu tố được đảm bảo đồng thời, virus bại liệt mới thực sự bị xóa sổ.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đa số người nhiễm bại liệt không có triệu chứng rõ rệt, nhưng vẫn có thể đào thải virus qua phân, làm lây nhiễm trong cộng đồng. Việc giám sát nước thải đã phát hiện poliovirus tại một số quốc gia từng được xem là “sạch” - minh chứng rằng dịch có thể quay lại nếu lơ là tiêm chủng.

WHO cũng ghi nhận năm 2024 vẫn còn 190 ca bại liệt do virus biến thể từ vắc xin (cVDPV). Điều này cho thấy khi tỷ lệ tiêm chủng thấp, virus bại liệt có thể tồn tại và biến đổi. Ngược lại, nếu mọi trẻ đều được tiêm đủ liều, virus sẽ không có điều kiện tồn tại.

Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) nhấn mạnh: Một đứa trẻ bỏ sót nghĩa là cả cộng đồng vẫn còn nguy cơ. Ở nhiều quốc gia, đội ngũ y tế phải đi đến từng nhà, từng bản làng xa xôi để bảo đảm “Everywhere” thực sự được hiện thực hóa.

Việt Nam đã được WHO công nhận đã thanh toán bệnh bại liệt từ năm 2000, nhờ nỗ lực đồng bộ của Chương trình Tiêm chủng Mở rộng (TCMR) và hệ thống giám sát liệt mềm cấp tính (AFP surveillance).

Tuy nhiên, sau đại dịch COVID-19, một số địa phương ghi nhận tỷ lệ tiêm chủng giảm do giãn cách, nguồn cung vắc xin gián đoạn, hoặc phụ huynh trì hoãn lịch tiêm. Chính vì vậy, Việt Nam hiện được WHO đánh giá ở mức “nguy cơ trung bình đến cao” nếu không duy trì bao phủ tiêm chủng đầy đủ.

Cục Y tế Dự phòng khẳng định: Các loại vắc xin phối hợp như Hexaxim, Infanrix Hexa, hoặc Tetraxim đều được WHO tiền thẩm định về an toàn và hiệu quả. Phụ huynh có thể lựa chọn tiêm dịch vụ để bổ sung và đồng bộ lịch tiêm, miễn đảm bảo trẻ được tiêm đủ liều theo khuyến cáo.

Việc kiểm tra sổ tiêm chủng của con, tham gia chiến dịch tiêm bổ sung, và cập nhật lịch tiêm định kỳ không chỉ giúp bảo vệ từng đứa trẻ, mà còn góp phần giữ vững lá chắn miễn dịch cộng đồng, đúng tinh thần Every Child, Every Vaccine, Everywhere.

Ở quy mô toàn cầu, theo WHO, 84% trẻ sơ sinh năm 2024 đã nhận đủ 3 liều vắc xin bại liệt, nhưng khoảng trống tiêm chủng vẫn còn, đặc biệt tại các quốc gia xung đột hoặc khó tiếp cận y tế. US CDC và Liên minh Toàn cầu về Tiêm chủng (GPEI) đang phối hợp nhằm đạt mục tiêu xóa sổ hoàn toàn virus bại liệt trước năm 2030.

Ở Việt Nam, hành động đơn giản nhưng quan trọng nhất là:

• Đưa trẻ đi tiêm đúng lịch, đủ liều (OPV, IPV hoặc vắc xin phối hợp);
• Tham gia chiến dịch tiêm bổ sung do địa phương phát động;
• Theo dõi và chia sẻ thông tin chính thống từ Bộ Y tế, WHO, CDC - thay vì tin đồn thất thiệt về vắc xin.

“End Polio: Every Child, Every Vaccine, Everywhere” không chỉ là khẩu hiệu toàn cầu, mà là cam kết của mỗi gia đình, mỗi cộng đồng. Khi từng phụ huynh đảm bảo con mình được tiêm đầy đủ, chúng ta đang góp phần vào sứ mệnh chung: chấm dứt hoàn toàn bệnh bại liệt, để mọi trẻ em - dù ở bất cứ đâu - đều được lớn lên khỏe mạnh, an toàn và bình đẳng trong cơ hội được bảo vệ.