Đái tháo đường không phụ thuộc insulin: Triệu chứng, nguyên nhân và hướng xử trí

Trong y văn, đái tháo đường được phân thành hai thể chính: Đái tháo đường phụ thuộc insulin (type 1) và đái tháo đường không phụ thuộc insulin (type 2). Nếu type 1 xảy ra do tuyến tụy mất hoàn toàn khả năng sản xuất insulin thì type 2 lại thường liên quan đến tình trạng kháng insulin và rối loạn tiết insulin từng phần. Do đó, bệnh nhân mắc type 2 thường không cần phải tiêm insulin ngay từ đầu, mà có thể kiểm soát bằng chế độ dinh dưỡng, lối sống lành mạnh và thuốc hạ đường huyết đường uống.

Đái tháo đường không phụ thuộc insulin là gì?

Đái tháo đường không phụ thuộc insulin (type 2) là tình trạng rối loạn chuyển hóa, trong đó cơ thể vẫn còn sản xuất insulin nhưng lại không sử dụng insulin hiệu quả. Các mô như cơ, gan, mô mỡ không đáp ứng tốt với insulin, dẫn đến hiện tượng “kháng insulin”. Hệ quả là đường huyết trong máu tăng cao kéo dài, lâu dần gây tổn thương đến nhiều cơ quan như tim, thận, mắt và thần kinh.

Khác với type 1 thường gặp ở người trẻ tuổi, type 2 chiếm tới hơn 90% các ca đái tháo đường và phổ biến ở người trưởng thành, nhất là sau 40 tuổi. Tuy nhiên, xu hướng hiện nay đang ghi nhận nhiều ca mắc ở người trẻ do thừa cân, béo phì và lối sống ít vận động.

Triệu chứng của đái tháo đường không phụ thuộc insulin

Triệu chứng ban đầu của đái tháo đường không phụ thuộc insulin thường mờ nhạt, dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với tình trạng mệt mỏi thông thường. Người bệnh có thể cảm thấy khát nước nhiều, đi tiểu nhiều, đặc biệt về đêm, sụt cân không rõ nguyên nhân dù ăn uống bình thường.

Ngoài ra, bệnh nhân có thể nhận thấy những biểu hiện như nhìn mờ, vết thương lâu lành, hay nhiễm trùng da và nấm tái phát nhiều lần. Một số trường hợp còn có cảm giác tê bì tay chân hoặc đau nhức cơ thể. Điều đáng lo ngại là khi triệu chứng trở nên rõ ràng thì bệnh đã tiến triển một thời gian, nguy cơ biến chứng cũng cao hơn.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Nguyên nhân chính của đái tháo đường không phụ thuộc insulin là sự kết hợp giữa hai cơ chế: kháng insulin và rối loạn tiết insulin. Ở giai đoạn đầu, tuyến tụy vẫn sản xuất đủ insulin, nhưng các tế bào cơ, gan và mô mỡ lại không sử dụng insulin một cách hiệu quả. Khi tình trạng kháng insulin tiến triển, tuyến tụy phải hoạt động quá mức để bù đắp. Lâu dần, khả năng tiết insulin suy giảm, khiến đường huyết tăng cao kéo dài và hình thành bệnh lý mạn tính.

Bên cạnh yếu tố cơ chế bệnh sinh, nhiều yếu tố nguy cơ trong cuộc sống hàng ngày làm gia tăng khả năng mắc bệnh. Tuổi tác là một trong những yếu tố hàng đầu, với nguy cơ tăng dần sau tuổi 40 khi quá trình lão hóa khiến khả năng chuyển hóa glucose kém đi. Thừa cân, đặc biệt là béo bụng, cũng đóng vai trò quan trọng vì mỡ nội tạng tiết ra các chất gây cản trở hoạt động của insulin.

Ngoài ra, tiền sử gia đình có người mắc đái tháo đường type 2 cũng làm nguy cơ tăng cao do ảnh hưởng của yếu tố di truyền kết hợp với lối sống chung trong gia đình. Thói quen ít vận động, ngồi nhiều giờ liền và không tập thể dục thường xuyên khiến cơ thể tiêu hao ít năng lượng, dẫn đến tăng tích trữ mỡ và tăng kháng insulin.

Chế độ ăn uống không lành mạnh cũng góp phần lớn trong việc khởi phát bệnh. Việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm chứa đường đơn, đồ ăn nhanh, chất béo bão hòa và ít rau xanh khiến cân nặng tăng nhanh và chuyển hóa đường bị rối loạn. Các yếu tố khác như tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu hoặc hội chứng buồng trứng đa nang ở phụ nữ cũng thường đi kèm, tạo thành “hội chứng chuyển hóa” làm nguy cơ mắc đái tháo đường type 2 cao hơn hẳn.

Việc hiểu rõ các nguyên nhân và yếu tố nguy cơ không chỉ giúp lý giải tại sao ngày càng có nhiều người mắc đái tháo đường không phụ thuộc insulin, mà còn mở ra hướng phòng ngừa thông qua thay đổi lối sống và kiểm soát sớm các bệnh lý nền liên quan.

Biến chứng của đái tháo đường không phụ thuộc insulin

Nếu không được kiểm soát, đái tháo đường không phụ thuộc insulin có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Các biến chứng mạn tính bao gồm tổn thương tim mạch (tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ), bệnh thận mạn, biến chứng mắt (võng mạc đái tháo đường gây mù lòa), bệnh thần kinh ngoại biên và loét bàn chân đái tháo đường.

Ngoài ra, người bệnh cũng dễ bị nhiễm trùng tái phát và có nguy cơ sa sút trí tuệ cao hơn. Đây là lý do vì sao việc phát hiện sớm và kiểm soát đường huyết nghiêm ngặt ngay từ đầu có vai trò then chốt trong việc điều trị và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Để giảm nguy cơ mắc đái tháo đường không phụ thuộc insulin, cần duy trì cân nặng hợp lý, tăng cường vận động thể lực và áp dụng chế độ ăn cân đối. Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, nước ngọt có gas, đồng thời bổ sung rau xanh, trái cây ít ngọt, cá và các loại hạt.

Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt khi có yếu tố nguy cơ, giúp phát hiện sớm tình trạng rối loạn đường huyết. Người có tiền sử gia đình hoặc đã từng bị rối loạn dung nạp glucose nên được tầm soát đều đặn để có biện pháp can thiệp kịp thời.

Cách điều trị đái tháo đường không phụ thuộc insulin

Điều trị đái tháo đường không phụ thuộc insulin tập trung vào kiểm soát đường huyết, ngăn biến chứng và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Trước hết, bệnh nhân được khuyến khích thay đổi lối sống: Giảm cân, duy trì chế độ ăn lành mạnh với nhiều rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, hạn chế đường và chất béo bão hòa. Việc tập thể dục thường xuyên, ít nhất 150 phút mỗi tuần, giúp tăng độ nhạy insulin và giảm kháng insulin.

Nếu thay đổi lối sống chưa đủ, bác sĩ sẽ kê thuốc hạ đường huyết đường uống, điển hình là metformin. Một số nhóm thuốc khác như sulfonylurea, ức chế DPP-4, đồng vận GLP-1 hoặc SGLT2 cũng có thể được chỉ định tùy theo tình trạng bệnh. Trong những trường hợp bệnh tiến triển hoặc đường huyết khó kiểm soát, người bệnh có thể cần dùng thêm insulin để đạt mục tiêu điều trị.

Đái tháo đường không phụ thuộc insulin là bệnh lý mạn tính phổ biến nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát tốt nếu phát hiện sớm, thay đổi lối sống tích cực và tuân thủ điều trị. Việc chủ động thăm khám định kỳ, duy trì cân nặng hợp lý và áp dụng chế độ dinh dưỡng khoa học không chỉ giúp hạn chế biến chứng mà còn mang lại chất lượng cuộc sống ổn định cho người bệnh.