Cơ chế hoạt động của vắc xin là gì? Phân loại vắc xin hiện nay

Vậy cơ chế hoạt động của vắc xin là gì và vắc xin khác với những thước thông thường như thế nào? Mời quý vị độc giả cùng tìm hiểu về vắc xin và cơ chế của vắc xin qua bài viết dưới đây?

Vắc xin là gì và vắc xin khác thuốc như thế nào?

Vắc xin là một chế phẩm sinh học có tính kháng nguyên, có nguồn gốc từ vi sinh vật gây bệnh hoặc vi sinh vật có cấu trúc kháng nguyên giống vi sinh vật gây bệnh đã được bào chế đảm bảo độ an toàn cần thiết, làm cho cơ thể tạo ra tình trạng miễn dịch chống lại tác nhân gây bệnh cụ thể.

So với các loại thuốc, vắc xin có hai điểm khác biệt quan trọng:

Thứ nhất, vắc xin được thiết kế để phòng ngừa bệnh tật chứ không phải để chữa bệnh. Điều này là do vắc xin có khả năng kích hoạt hệ miễn dịch, giúp cơ thể nhận diện và chống lại vi khuẩn hoặc virus gây bệnh. Sau khi được tiêm vào cơ thể, tác dụng của vắc xin có thể kéo dài nhiều năm hoặc thậm chí suốt đời đối với một số người, giúp phòng bệnh hiệu quả hơn.

Thứ hai, vắc xin chủ yếu là các sản phẩm sinh học, khác với thuốc thường là các hợp chất hóa học. Do đó, quy trình sản xuất vắc xin phức tạp hơn, chi phí cao hơn và chúng dễ bị hư hỏng hơn dưới tác động của nhiệt độ. Vắc xin cần được bảo quản trong điều kiện lạnh, với nhiệt độ bảo quản khác nhau tùy từng loại. Hiện nay, vắc xin dạng xịt qua mũi đang được nghiên cứu phát triển nhằm có thể bảo quản ở nhiệt độ phòng.

Cơ chế hoạt động của vắc xin

Khi vào cơ thể, cơ chế hoạt động của vắc xin sẽ theo từng giai đoạn khi vào cơ thể như sau:

Vắc xin vào cơ thể

Vắc xin có thể được đưa vào cơ thể qua nhiều con đường khác nhau, bao gồm đường tiêm, đường uống và đường hô hấp (hiện tại Việt Nam chưa có vắc xin được sử dụng qua đường hô hấp).

Đối với vắc xin đường tiêm, có 3 kỹ thuật chính là tiêm bắp, tiêm dưới da và tiêm trong da. Tiêm bắp là phương pháp tiêm sâu vào lớp cơ, với kim tiêm xuyên qua da và mô dưới da. Các vị trí thường được chọn để tiêm bắp là bắp tay và bắp đùi, nơi có lớp cơ dày và nhiều mạch máu, giúp vắc xin phân tán nhanh chóng.

Khi tiêm dưới da, vắc xin được đưa vào lớp mỡ dưới da (hạ bì), nơi có ít mạch máu hơn, do đó quá trình phân tán vắc xin diễn ra chậm hơn so với tiêm bắp. Còn tiêm trong da là phương pháp giúp tiết kiệm vắc xin nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả miễn dịch như mong đợi.

Vắc xin đường uống được đưa vào cơ thể qua đường miệng, phương pháp này đơn giản hơn so với tiêm và có khả năng kích hoạt các tế bào miễn dịch trên niêm mạc hệ tiêu hóa. Vắc xin đường uống đặc biệt hiệu quả trong phòng ngừa các bệnh do virus hoặc vi khuẩn gây ra như bại liệt và tiêu chảy, vì các tác nhân này thường xâm nhập qua niêm mạc đường tiêu hóa.

Vắc xin đường hô hấp được đưa vào cơ thể qua mũi hoặc họng, nhằm kích hoạt phản ứng miễn dịch tại niêm mạc của các cơ quan này. Điều này giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh đường hô hấp ngay từ khi chúng chưa có cơ hội tấn công các bộ phận khác.

Hệ thống miễn dịch xác định kháng nguyên

Vắc xin hoạt động bằng cách kích thích hệ thống miễn dịch nhận diện vắc xin như một “vật thể lạ”, sau đó tiêu diệt và ghi nhớ nó. Quá trình này giúp tạo ra trí nhớ miễn dịch, làm nền tảng để hệ miễn dịch có thể phản ứng nhanh và hiệu quả hơn khi gặp các tác nhân gây bệnh tương tự có thể xuất hiện trong tương lai.

Tế bào B sản xuất kháng thể để tiêu diệt kháng nguyên

Tế bào lympho, đặc biệt là lympho B, đóng vai trò quan trọng trong hệ miễn dịch. Được sản sinh từ tủy xương, một số tế bào lympho B sẽ ở lại tủy và phát triển hoàn chỉnh. Khi gặp kháng nguyên, lympho B sẽ tiết ra kháng thể - các protein đặc biệt nhằm vô hiệu hóa kháng nguyên. Mỗi tế bào lympho B tạo ra một loại kháng thể duy nhất. Kháng thể thuộc nhóm immunoglobulin, mỗi loại có vai trò khác nhau trong phản ứng miễn dịch:

• Immunoglobulin G (IgG): Đánh dấu vi khuẩn, giúp các tế bào khác nhận diện và tiêu diệt chúng.

• IgM: Tiêu diệt vi khuẩn.

• IgA: Bảo vệ các vị trí dễ bị mầm bệnh xâm nhập, có nhiều trong nước mắt và nước bọt.

• IgE: Chống lại ký sinh trùng.

• IgD: Kết hợp với lympho B để khởi động phản ứng miễn dịch.

Kháng thể chỉ có khả năng vô hiệu hóa kháng nguyên, còn việc tiêu diệt kháng nguyên sẽ do các thực bào đảm nhiệm.

Tế bào T ghi nhớ và bảo vệ cơ thể

Tế bào lympho T có nhiệm vụ tiêu diệt tế bào tổn thương và cảnh báo các bạch cầu khác. Mỗi loại tế bào T đảm nhiệm một vai trò riêng:

• Tế bào Th (Helper T): Phối hợp phản ứng miễn dịch, kích thích tế bào lympho B tạo ra nhiều kháng thể, đồng thời thu hút các tế bào T và thực bào.

• Tế bào Killer T: Tấn công các tế bào nhiễm bệnh, đặc biệt hiệu quả trong việc tiêu diệt virus bằng cách nhận diện và phá hủy các tế bào nhiễm virus.

Phân loại vắc xin

Có 5 loại vắc xin chính:

• Vắc xin giải độc tố: Sử dụng độc tố của vi khuẩn để tạo miễn dịch, nhắm vào chất độc thay vì toàn bộ mầm bệnh. Ví dụ như vắc xin uốn ván.

• Vắc xin bất hoạt: Được làm từ vi sinh vật đã chết, không gây hại, nhưng cần tiêm nhắc lại để duy trì miễn dịch. Ví dụ như vắc xin ho gà, thương hàn, viêm gan A.

• Vắc xin tách chiết: Sử dụng một phần của vi khuẩn, như vỏ chứa polysaccharide, để kích thích miễn dịch. Ví dụ như vắc xin Pneumovax 23.

• Vắc xin sống giảm độc lực: Được làm từ vi sinh vật gây bệnh đã giảm độc lực, giúp tạo miễn dịch mạnh và lâu dài. Ví dụ như vắc xin sởi, Sabin (phòng bại liệt).

• Vắc xin tái tổ hợp: Tạo ra bằng cách chèn gen của vi sinh vật khác vào vi khuẩn hoặc virus đã giảm độc lực để kích thích miễn dịch. Ví dụ như vắc xin viêm gan B Gene-HBvax.

Việc hiểu rõ cơ chế hoạt động của vắc xin không chỉ giúp chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của việc tiêm phòng mà còn góp phần nâng cao ý thức bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Vắc xin hoạt động bằng cách kích thích hệ miễn dịch, giúp cơ thể nhận diện và phản ứng nhanh chóng khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh. Nhờ vào cơ chế này, chúng ta có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe cho bản thân và những người xung quanh.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu là địa chỉ uy tín, được trang bị cơ sở vật chất hiện đại, quy trình tiêm chủng khép kín và đội ngũ y bác sĩ chuyên nghiệp. Vắc xin tại đây được đảm bảo về nguồn gốc, bảo quản theo tiêu chuẩn quốc tế và tuân thủ nghiêm ngặt quy trình an toàn tiêm chủng. Ngoài ra, khách hàng sẽ được tư vấn chi tiết về lịch tiêm và theo dõi sau tiêm, mang lại sự an tâm tuyệt đối. Hãy liên hệ ngay hotline miễn phí 1800 6928 để đặt lịch hẹn tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu!