Chỉ số AST và ALT: Khái niệm và mối liên hệ với sức khỏe gan

Chỉ số AST và ALT là những chỉ số men gan dùng để đánh giá mức độ tổn thương của gan. Tùy theo từng bệnh lý, các thông số này có thể tăng lên ở những mức khác nhau. Nếu nguyên nhân khiến men gan tăng không được xử lý kịp thời, các chỉ số này có thể giảm đột ngột do tế bào gan đã bị hủy hoại hoàn toàn, không còn khả năng hoạt động.

Chỉ số AST và ALT là gì?

Chỉ số AST và ALT là hai loại men gan quan trọng, được sử dụng để đánh giá tình trạng tổn thương gan. Về bản chất, AST và ALT là các enzyme có mặt ở nhiều cơ quan trong cơ thể, nhưng tập trung nhiều nhất trong tế bào nhu mô gan. Tỷ lệ giữa hai men trong huyết thanh có thể phản ánh nguyên nhân cụ thể gây tổn thương tế bào gan. Nhờ đó, việc xác định mức AST và ALT thông qua xét nghiệm máu trở nên đơn giản và chính xác.

Khi gan bị tổn thương, AST và ALT sẽ giải phóng vào máu, dẫn đến mức men gan tăng cao. Sự thay đổi này giúp bác sĩ chẩn đoán và đánh giá mức độ tổn thương gan một cách hiệu quả.

Chỉ số AST (SGOT)

AST, hay còn gọi là SGOT, có mức bình thường dao động từ 20 - 40 U/L. Cùng với AST, ALT là hai loại men gan đặc trưng. Khi có nhiều tế bào gan bị tổn thương hoặc hoại tử, cả AST và ALT sẽ được phóng thích vào máu với lượng lớn.

AST thường tồn tại ở nhiều cơ quan như gan, tim, cơ xương, thận và não. Nó sẽ tăng trong máu khi bất kỳ cơ quan nào trong số này bị tổn thương, ví dụ như trong nhồi máu cơ tim hoặc các bệnh lý cơ khác. Do đó, AST không hoàn toàn đặc hiệu cho tổn thương gan. Giới hạn bình thường của AST (SGOT) nằm trong khoảng 5 - 40 đơn vị trên lít huyết thanh.

Chỉ số ALT (SGPT)

Khác với AST, ALT (hay SGPT) là một men đặc hiệu hơn, phản ánh rõ ràng tình trạng tổn thương gan vì chủ yếu tồn tại trong bào tương tế bào gan, chỉ một phần nhỏ có mặt trong cơ vân và tim.

ALT tập trung chủ yếu ở gan và được phóng thích vào máu khi gan bị tổn thương, vì vậy ALT được xem là chỉ số tương đối đặc hiệu cho chức năng gan.

Giới hạn bình thường của ALT (SGPT) là 7 - 56 U/L. Giá trị trung bình của ALT thường nằm gần khoảng 20 - 40 U/L, nhưng vẫn có thể thay đổi tùy cá thể.

Chỉ số ALT và AST liên quan đến bệnh gan như thế nào?

Tăng cao >3000 U/L

Mức ALT và AST tăng mạnh, thường trên 3000 U/L, thường gặp trong các trường hợp tế bào gan bị hoại tử, chẳng hạn như viêm gan cấp do virus, viêm gan mạn tính, tổn thương gan do thuốc, nhiễm độc hoặc trụy mạch kéo dài.

Tuy nhiên, sự tăng nhanh của ALT và AST không hoàn toàn phản ánh chính xác mức độ tổn thương gan và cũng không có ý nghĩa nhiều trong việc tiên lượng bệnh. Ví dụ, khi tế bào gan bị hoại tử nặng, men gan có thể tăng đột ngột trong vài ngày đầu, nhưng sau 3 - 5 ngày, mức ALT và AST lại giảm nhanh chóng, dù tình trạng gan vẫn có thể nghiêm trọng.

Tăng vừa (<300 U/L)

Mức ALT và AST tăng vừa, thường dưới 300 U/L, hay gặp ở những người viêm gan do lạm dụng rượu. Sự gia tăng men gan chủ yếu liên quan đến AST, với trị số chỉ cao hơn mức bình thường khoảng 2 - 10 lần. Trong khi đó, ALT có thể vẫn nằm trong giới hạn bình thường hoặc thậm chí thấp, do thiếu vitamin B6, một yếu tố cần thiết cho quá trình tổng hợp ALT trong gan.

Tăng nhẹ (<100 U/L)

Tăng nhẹ men gan thường xảy ra trong các trường hợp như viêm gan cấp do virus, xơ gan, di căn gan, viêm gan mạn tính hoặc tắc mật.

Ngoài ra, hiện nay người ta còn ghi nhận men gan tăng nhẹ ở những bệnh nhân gan nhiễm mỡ. Trong các trường hợp vàng da do tắc mật, đặc biệt khi có sỏi ống mật, ALT thường tăng không quá 500 U/L. Chỉ một số rất ít trường hợp ALT tăng tới 3000 U/L, và hầu hết các trường hợp sau đó đều giảm nhanh về mức bình thường.

Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm ALT và AST

Một số yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm ALT và AST:

• Mẫu hồng cầu bị vỡ: Tình trạng này có thể làm sai lệch kết quả xét nghiệm men gan.
• Thuốc làm tăng ALT: Một số loại thuốc có thể gây tăng nồng độ ALT trong máu, bao gồm: thuốc ức chế men chuyển angiotensin, thuốc chống co giật, acetaminophen, thuốc lợi tiểu nhóm thiazid, thuốc tâm thần hoặc một số loại kháng sinh.
• Thuốc làm tăng AST: Các loại thuốc như allopurinol, acetaminophen, một số kháng sinh và thuốc tránh thai có thể khiến nồng độ AST tăng cao.
• Thuốc làm giảm AST: Một số thuốc như trifluoperazine hoặc metronidazol có thể làm giảm hoạt độ AST trong máu, ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.

Một số biện pháp phòng ngừa các bệnh về gan

Để bảo vệ gan và giảm nguy cơ mắc các bệnh lý về gan, bạn có thể áp dụng những biện pháp sau:

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ưu tiên ăn nhiều trái cây, rau xanh và ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế tiêu thụ đường, chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa.
• Hạn chế uống rượu: Nếu có uống rượu, nên đúng mức vừa phải: với phụ nữ không quá một ly mỗi ngày, với nam giới không quá hai ly mỗi ngày.
• Tập thể dục đều đặn: Hoạt động thể chất giúp bảo vệ gan khỏi tổn thương. Mục tiêu khuyến nghị là ít nhất 30 phút tập với cường độ vừa phải, hầu hết các ngày trong tuần.
• Tránh tiếp xúc với chất độc hại: Bao gồm thuốc lá, ô nhiễm không khí và các hóa chất độc hại.
• Kiểm soát cân nặng: Thừa cân và béo phì là yếu tố nguy cơ chính gây bệnh gan nhiễm mỡ.
• Tiêm phòng viêm gan A và B: Hai loại viêm gan này có thể gây tổn thương gan nếu không được phòng ngừa.
• Khám sức khỏe định kỳ: Giúp phát hiện sớm các vấn đề về gan và có phương án điều trị kịp thời.

Gan là cơ quan lớn nhất trong cơ thể, đóng vai trò như một “nhà máy chuyển hóa” và “bộ lọc tự nhiên” của cơ thể, chịu trách nhiệm chuyển hóa chất dinh dưỡng, sản xuất hormone và đào thải độc tố.

Đặc biệt, gan là cơ quan nội tạng duy nhất có khả năng tái tạo sau tổn thương. Tuy nhiên, nếu bị tổn thương quá mức, gan sẽ không thể tự hồi phục và có thể dẫn đến nguy cơ tử vong. Nói cách khác, cơ thể không thể sống thiếu gan, vì vậy việc phát hiện và điều trị kịp thời các bệnh lý gan là rất quan trọng.

Tóm lại, chỉ số AST và ALT đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi và đánh giá sức khỏe gan. Việc xét nghiệm định kỳ, kết hợp với chế độ ăn uống lành mạnh, hạn chế rượu bia và duy trì lối sống khoa học sẽ giúp giữ các chỉ số này ở mức ổn định, đồng thời phòng ngừa hiệu quả các bệnh lý về gan. Phát hiện sớm và xử lý kịp thời bất thường của AST, ALT chính là chìa khóa để bảo vệ và duy trì chức năng gan khỏe mạnh lâu dài.