Chàm sữa ở trẻ sơ sinh là gì? Những vấn đề cần biết về chàm sữa sơ sinh

Chàm sữa hay còn gọi là viêm da cơ địa (atopic dermatitis - AD) hoặc chàm (eczema) là một tình trạng da viêm mạn tính. Đây là bệnh da phổ biến nhất ở trẻ em trên toàn cầu, đặc biệt là ở các quốc gia phát triển. Chàm sữa ở trẻ sơ sinh là bệnh viêm da phổ biến nhất ở trẻ em và thường xuất hiện ở giai đoạn đầu thời thơ ấu, điển hình là ở trẻ dễ có cơ địa dị ứng trong khoảng từ 3-6 tháng tuổi. Một tỷ lệ nhỏ trường hợp chàm ở trẻ em kéo dài đến tuổi trưởng thành và một số trong đó biểu hiện ở dạng nặng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của chàm sữa ở trẻ sơ sinh

Chàm sữa đặc trưng bởi các tổn thương da dạng chàm và ngứa dữ dội. Ban đỏ, ngứa thường xuất hiện ở mặt và các nếp gấp da. Cơn ngứa dữ dội có thể dẫn đến rối loạn giấc ngủ, đặc biệt ở trẻ nhỏ và trẻ mới biết đi. Các triệu chứng khác có thể kể đến như:

• Da khô và ngứa: Làn da của bé trở nên khô ráp, dễ bong tróc và gây ngứa ngáy, khiến bé khó chịu và có thể quấy khóc.

• Phát ban dạng sần: Xuất hiện các vùng da đỏ hoặc sẫm màu hơn so với màu da bình thường, có thể kèm theo các nốt sần nhỏ.

• Vị trí thường gặp: Chàm sữa thường xuất hiện ở má, trán, da đầu, tay, chân và thân mình của bé.

• Biến đổi màu da: Ở trẻ có làn da sáng, vùng da bị chàm thường có màu đỏ; trong khi ở trẻ có làn da tối hơn, các vùng này có thể xuất hiện màu nâu, tím hoặc xám.

• Ngứa dữ dội: Cơn ngứa có thể khiến bé gãi nhiều, dẫn đến trầy xước, chảy dịch hoặc thậm chí nhiễm trùng da.

• Dày da: Nếu tình trạng kéo dài, vùng da bị ảnh hưởng có thể trở nên dày hơn, thô ráp và sẫm màu hơn bình thường.

Tác động của chàm sữa ở trẻ sơ sinh với sức khỏe 

Viêm da cơ địa ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều mặt của cuộc sống, gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của cả bệnh nhân và gia đình. Nó cũng tạo ra gánh nặng kinh tế và các vấn đề tâm lý xã hội. Bệnh tác động đến cuộc sống hàng ngày của trẻ em và người chăm sóc, bao gồm:

• Ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân và gia đình;
• Gây gánh nặng kinh tế;
• Gây ra các vấn đề tâm lý xã hội;
• Có mối liên hệ với trầm cảm ở trẻ em;
• Chức năng hàng rào da bị suy yếu dẫn đến kích hoạt miễn dịch bởi các chất kích ứng và vi khuẩn;
• Ngứa dữ dội dẫn đến việc cào gãi làm tổn thương da và kích hoạt miễn dịch trầm trọng hơn, do đó làm bệnh nặng thêm.

Biến chứng có thể gặp khi mắc chàm sữa ở trẻ sơ sinh

Nhiễm trùng da thứ phát: Do trẻ thường xuyên gãi ngứa, da bị tổn thương tạo điều kiện cho vi khuẩn như tụ cầu và liên cầu xâm nhập gây ra các tình trạng như:

• Các tổn thương mưng mủ, đau đớn và có thể lan rộng như viêm nang lông, mụn nhọt, áp xe,...
• Xuất hiện các mụn nước hoặc mụn mủ dễ vỡ, tạo thành vết loét có vảy vàng còn được gọi là chốc lở.
• Tăng nguy cơ nhiễm trùng toàn thân, nếu vi khuẩn xâm nhập vào máu có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết đe dọa tính mạng.
• Trẻ bị chàm sữa có nguy cơ cao mắc nhiễm herpes dẫn đến tình trạng nặng với sốt cao, mụn nước lan rộng và có thể gây biến chứng nguy hiểm.
• Nhiễm nấm Candida gây viêm da, đặc biệt ở các vùng nếp gấp như cổ, nách, bẹn, với biểu hiện đỏ da, mụn nước và vết nứt.

Viêm da toàn thân: Đây là biến chứng nghiêm trọng khi viêm da lan rộng khắp cơ thể, da đỏ rực, bong tróc và mất chức năng bảo vệ, dễ dẫn đến mất nước, rối loạn điện giải và nhiễm trùng nặng.

Biến chứng nội tạng: Trong trường hợp nặng, chàm sữa có thể dẫn đến các biến chứng như:

• Viêm tai giữa, viêm phổi, viêm màng não,... do nhiễm trùng lan rộng từ da vào các cơ quan nội tạng.
• Viêm cơ tim khi tình trạng viêm nhiễm ảnh hưởng đến tim, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.

Ảnh hưởng tâm lý và phát triển: Chàm sữa kéo dài gây ngứa ngáy, khó chịu, ảnh hưởng đến giấc ngủ và tâm trạng của trẻ và có thể dẫn đến:

• Rối loạn giấc ngủ với biểu hiện trẻ khó ngủ, ngủ không sâu giấc.
• Chậm phát triển do thiếu ngủ và khó chịu kéo dài, ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và tinh thần.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Việc chẩn đoán và điều trị chàm sữa chủ yếu phụ thuộc vào các bác sĩ chăm sóc ban đầu. Tuy nhiên, việc điều trị chàm sữa vẫn còn nhiều thách thức và hầu hết các bác sĩ nhi khoa gửi bệnh nhân chàm nhẹ đến bác sĩ da liễu để quản lý. Nếu nhận thấy các dấu hiệu sau, hãy đưa bé đến bác sĩ để được thăm khám và điều trị kịp thời:

• Da bị phồng rộp, rỉ dịch hoặc có mụn mủ.
• Vùng da bị chàm trở nên đau, sưng hoặc ấm khi chạm vào.
• Bé có biểu hiện sốt hoặc cảm thấy không khỏe.

Nguyên nhân gây chàm sữa vẫn chưa rõ ràng nhưng có khả năng là do sự kết hợp của nhiều yếu tố:

• Các yếu tố môi trường hoặc tương tác gen-môi trường dường như đóng vai trò chính trong sự tiến triển của bệnh.
• Sự phát triển của chàm sữa bị ảnh hưởng bởi các yếu tố miễn dịch, môi trường và di truyền.
• Đột biến gen filaggrin (FLG) và tiền sử gia đình có bệnh atopy được coi là những yếu tố nguy cơ gây bệnh vì Filaggrin rất quan trọng đối với tính toàn vẹn và độ ẩm của hàng rào da.
• Giảm filaggrin do đột biến hoặc viêm qua trung gian Th2 dẫn đến khô da, pH da thay đổi, giảm khả năng bảo vệ da.
• Chức năng hàng rào da bị lỗi dẫn đến kích hoạt miễn dịch bởi các chất kích ứng và vi khuẩn.
• Viêm qua trung gian Th2 được thúc đẩy bởi IL-25, IL-33 và TSLP.
• IL-4 và IL-13 gây ra sự chuyển đổi đẳng cấp sang IgE và làm suy giảm thêm chức năng hàng rào bảo vệ da.

Những ai có nguy cơ mắc phải chàm sữa ở trẻ sơ sinh?

Những em bé có nguy cơ mắc chàm sữa ở trẻ sơ sinh bao gồm:

• Những trẻ có đột biến gen filaggrin;
• Những trẻ có tiền sử gia đình mắc bệnh atopy (xu hướng di truyền để phát triển các phản ứng dị ứng);
• Trẻ sơ sinh có nguy cơ cao mắc bệnh dị ứng nói chung.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải chàm sữa ở trẻ sơ sinh

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc chàm sữa ở trẻ sơ sinh bao gồm:

• Yếu tố di truyền đặc biệt là đột biến gen filaggrin;
• Yếu tố môi trường và tương tác gen-môi trường.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán chàm sữa ở trẻ sơ sinh

Chẩn đoán chủ yếu dựa vào quan sát các triệu chứng lâm sàng và tiền sử bệnh:

• Ngứa da là triệu chứng bắt buộc để chẩn đoán.
• Hình thái và vị trí tổn thương đặc hiệu như ở má, trán, da đầu, tay, chân và thân mình.
• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình về các bệnh dị ứng như hen suyễn, viêm mũi dị ứng hoặc chàm.
• Diễn tiến mãn tính và tái phát vì bệnh thường kéo dài và có các đợt bùng phát.

Để chẩn đoán, cần có ít nhất 3 tiêu chí lớn và 3 tiêu chí nhỏ theo tiêu chuẩn Hanifin và Rajka:

Tiêu chuẩn chính (bắt buộc có ≥ 3/4 tiêu chuẩn):

• Ngứa luôn luôn hiện diện và là triệu chứng quan trọng nhất.
• Viêm da mạn tính và tái phát.
• Hình thái và vị trí tổn thương điển hình và thay đổi theo tuổi như ở trẻ sơ sinh chàm thường xuất hiện mặt, da đầu, mặt duỗi chi. Ở trẻ lớn và người lớn chàm thường xuất hiện vùng gấp như khuỷu tay, khoeo chân, cổ, quanh mắt.
• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình có bệnh dị ứng như viêm da cơ địa, hen phế quản, viêm mũi dị ứng.

Tiêu chuẩn phụ (có ≥ 3 tiêu chuẩn phụ hỗ trợ chẩn đoán) – có tổng cộng 23 tiêu chuẩn phụ, một số triệu chứng như:

• Khô da;
• IgE huyết thanh tăng;
• Phản ứng quá mức với test da (dương tính với dị nguyên);
• Vùng da gấp bị viêm;
• Nếp Dennie-Morgan dưới mí mắt;
• Dày da, lichen hóa;
• Ngứa khi ra mồ hôi hoặc sau tắm;
• Vảy trắng dạng vết hằn ở mặt;
• Viêm kết mạc mắt tái phát;
• Nhạy cảm với len, chất kích thích;
• Nhiễm trùng da tái diễn,...

Mặc dù không có xét nghiệm đặc hiệu cho chàm sữa, nhưng một số xét nghiệm có thể hỗ trợ chẩn đoán và loại trừ các bệnh khác:

• Xét nghiệm máu: Đo tổng lượng IgE và IgE đặc hiệu để xác định phản ứng dị ứng.

• Xét nghiệm da (Prick test): Để xác định các dị nguyên cụ thể gây phản ứng.

• Xét nghiệm phân và nước tiểu: Để loại trừ các nguyên nhân khác và đánh giá tình trạng chung của trẻ.

Phương pháp điều trị chàm sữa ở trẻ sơ sinh

Phương pháp điều trị phổ biến cho tình trạng chàm sữa ở trẻ sơ sinh là:

• Đối với viêm da cơ địa ở trẻ nhỏ (dưới 2 tuổi), điều trị quan trọng là các liệu pháp tại chỗ vì việc sử dụng các tác nhân điều hòa miễn dịch toàn thân hiếm khi được khuyến cáo. Các tác nhân tại chỗ bao gồm Steroid tại chỗ bôi ngoài da, thuốc ức chế calcineurin tại chỗ, thuốc ức chế PPDE4,...
• Dưỡng ẩm là một biện pháp điều trị cơ bản giúp cải thiện chức năng hàng rào da và giảm ngứa. Dưỡng ẩm da có thể giúp giảm nhu cầu sử dụng steroid bôi ngoài da và nên được sử dụng như một điều trị cơ bản.
• Tránh các yếu tố làm nặng thêm như thức ăn gây dị ứng, thời tiết nóng,... là một điều trị cơ bản của chàm sữa.
• Điều trị y tế tiêu chuẩn bằng phương pháp dùng thuốc có thể cần thiết nếu điều trị cơ bản không kiểm soát được triệu chứng một cách thỏa đáng.
• Nhiều thuốc sinh học nhắm mục tiêu khác nhau đang được giới thiệu để kiểm soát chàm sữa.
• Các phương pháp điều trị khác được đề cập bao gồm kem dưỡng ẩm, sản phẩm chăm sóc da chứa ceramide, các công thức không chứa steroid, thuốc ức chế Janus Kinase đường uống (JAK inhibitors) và Dupilumab (một loại thuốc sinh học nhắm trúng đích).

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn nặng của chàm sữa ở trẻ sơ sinh

Chế độ sinh hoạt:

Chăm sóc da hàng ngày:

• Tắm cho trẻ trong khoảng 5–10 phút với nước ấm (35–37°C). Đồng thời sử dụng các sản phẩm tắm không chứa xà phòng, có pH trung tính và không có hương liệu.
• Sau khi tắm, lau khô da nhẹ nhàng tránh tổn thương da bằng cách vỗ nhẹ bằng khăn mềm, không chà xát mạnh.
• Thoa kem dưỡng ẩm không mùi và không chứa chất gây dị ứng ít nhất 2 lần mỗi ngày, đặc biệt sau khi tắm.

Quần áo và giặt giũ:

• Sử dụng quần áo làm từ cotton mềm mại, tránh các chất liệu như len, lông thú và sợi tổng hợp.
• Giặt quần áo và ga giường bằng chất tẩy rửa không chứa phosphat và không có hương liệu, xả kỹ để loại bỏ hoàn toàn chất tẩy rửa.

Môi trường sống:

• Bạn có thể sử dụng máy tạo ẩm nếu cần thiết để giữ nhiệt độ phòng ở mức 20–22°C và độ ẩm từ 50–70%.
• Tránh các chất gây kích ứng như khói thuốc, bụi, phấn hoa và lông động vật.

Hoạt động thể chất và vệ sinh:

• Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể chất nhẹ nhàng như đi bộ hoặc bơi lội. Sau khi hoạt động, tắm nhanh bằng nước ấm và thoa kem dưỡng ẩm.
• Cắt móng tay cho trẻ thường xuyên để tránh việc gãi làm tổn thương da.

Chế độ dinh dưỡng:

• Trong số trẻ sơ sinh có nguy cơ cao mắc bệnh dị ứng, một nghiên cứu quan sát thấy rằng cho con bú sữa mẹ hoàn toàn trong ít nhất sáu tháng có thể giảm tỷ lệ mắc chàm sữa.
• Prebiotics cũng có thể làm giảm tỷ lệ mắc bệnh ở nhóm trẻ sơ sinh có nguy cơ cao này. Tuy nhiên, không có bằng chứng rõ ràng rằng các biện pháp can thiệp dinh dưỡng khác (như sữa công thức thủy phân, sữa đậu nành, tránh kháng nguyên từ mẹ, bổ sung dầu omega) ngăn ngừa được bệnh chàm trong nhóm dân số chung.
• Việc tránh các yếu tố làm bệnh nặng thêm có thể bao gồm các loại thực phẩm nếu chúng được xác định là tác nhân gây bùng phát ở trẻ.
• Nếu trẻ đang bú mẹ, mẹ nên tuân thủ chế độ ăn ít gây dị ứng. Khi bắt đầu cho trẻ ăn dặm, cho trẻ tiếp xúc với từng loại thực phẩm mới một cách từ từ và theo dõi phản ứng của trẻ.
• Ghi lại các yếu tố có thể gây kích ứng như thực phẩm, môi trường và sản phẩm chăm sóc da để dễ dàng xác định nguyên nhân khi có phản ứng.

Phương pháp phòng ngừa chàm sữa ở trẻ sơ sinh hiệu quả

Các phương pháp phòng ngừa chàm sữa đơn giản có thể thực hiện ngay gồm:

• Các biện pháp phòng ngừa được xem xét bao gồm cho con bú sữa mẹ hoàn toàn, sữa công thức protein thủy phân, sữa đậu nành, tránh kháng nguyên từ mẹ (trong thai kỳ/cho con bú), bổ sung dầu omega, prebiotics và probiotics.
• Con bú sữa mẹ hoàn toàn trong ít nhất sáu tháng và prebiotics có thể giảm tỷ lệ mắc bệnh chàm ở trẻ sơ sinh có nguy cơ cao. Tuy nhiên, các kết luận này dựa trên bằng chứng hạn chế với những thiếu sót về phương pháp luận.
• Cải thiện hàng rào da được đề xuất như một phương pháp mới cho nghiên cứu phòng ngừa trong tương lai.
• Sử dụng kem làm mềm da hàng ngày ngay từ khi sinh cho thấy hiệu quả trong việc phòng ngừa viêm da cơ địa trong một số nghiên cứu. Sử dụng kem dưỡng ẩm hàng ngày từ khi sinh có thể mang lại lợi ích trong việc cải thiện chức năng hàng rào da và có thể phòng ngừa chàm sữa, đặc biệt ở trẻ sơ sinh có nguy cơ cao, dễ mắc cơ địa dị ứng. Các loại kem dưỡng ẩm từ thực vật đã được chứng minh là an toàn và hiệu quả khi áp dụng cho bệnh nhi bị chàm và có thể mang lại hiệu quả giảm liều TCS (steroid tại chỗ), đồng thời cải thiện tình trạng da.