Các loại xét nghiệm thiếu máu và chỉ số cần biết để phát hiện bệnh

Thiếu máu là một vấn đề sức khỏe phổ biến, gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng nếu không được xử lý kịp thời. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của xét nghiệm thiếu máu cũng như không biết cần thực hiện xét nghiệm nào, khi nào nên xét nghiệm và cách đọc các chỉ số kết quả.

Xét nghiệm thiếu máu là gì? 

Xét nghiệm thiếu máu là tập hợp các xét nghiệm máu được thiết kế để đánh giá số lượng, chất lượng hồng cầu, nồng độ hemoglobin và các thành phần liên quan đến quá trình tạo máu trong cơ thể. Đây là công cụ quan trọng giúp bác sĩ xác định xem bạn có đang mắc thiếu máu hay không đồng thời xác định nguyên nhân cũng như mức độ nghiêm trọng của tình trạng này. 

Việc thực hiện xét nghiệm thiếu máu là cần thiết trong các trường hợp sau để phát hiện sớm và can thiệp kịp thời:

• Có triệu chứng nghi ngờ thiếu máu: Các dấu hiệu như mệt mỏi kéo dài, chóng mặt, da xanh xao, khó thở, tim đập nhanh hoặc cảm giác yếu ớt thường xuyên là lý do để bạn cân nhắc xét nghiệm. Những triệu chứng này có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi và không nên bị bỏ qua.
• Kiểm tra định kỳ cho các đối tượng nguy cơ cao: Phụ nữ mang thai, trẻ em trong giai đoạn phát triển, người cao tuổi hoặc những người mắc bệnh nền (như viêm loét dạ dày, suy thận, bệnh gan hoặc các bệnh mãn tính khác) cần thực hiện xét nghiệm thiếu máu định kỳ để theo dõi sức khỏe.
• Trước phẫu thuật hoặc điều trị bệnh mạn tính: Xét nghiệm giúp đánh giá tình trạng máu để đảm bảo cơ thể đủ sức khỏe đáp ứng các can thiệp y tế, từ phẫu thuật nhỏ đến các liệu pháp dài hạn như hóa trị.
• Theo dõi sau điều trị: Nếu bạn đã được chẩn đoán thiếu máu hoặc đang điều trị các bệnh lý liên quan, xét nghiệm thiếu máu định kỳ giúp đánh giá hiệu quả điều trị và điều chỉnh phác đồ phù hợp.

Các loại xét nghiệm thiếu máu phổ biến hiện nay

Để chẩn đoán thiếu máu một cách chính xác, bác sĩ có thể chỉ định một hoặc nhiều loại xét nghiệm tùy thuộc vào triệu chứng, tiền sử bệnh lý và mục tiêu chẩn đoán. Vậy làm xét nghiệm gì để biết thiếu máu não nói riêng và làm xét nghiệm gì để biết thiếu máu nói chung?

Dưới đây là các xét nghiệm phổ biến, được phân loại theo mục tiêu từ tổng quát đến chuyên sâu, bạn đọc có thể tham khảo:

Xét nghiệm công thức máu toàn phần

Xét nghiệm công thức máu là xét nghiệm cơ bản nhất trong chẩn đoán thiếu máu, giúp cung cấp cái nhìn tổng quan về tình trạng máu. Cụ thể, xét nghiệm công thức máu giúp:

• Đo các chỉ số quan trọng như số lượng hồng cầu (RBC), hemoglobin (Hb), hematocrit (Hct), bạch cầu và tiểu cầu.
• Xác định mức độ thiếu máu, phân loại các dạng thiếu máu như thiếu máu nhược sắc (hồng cầu thiếu hemoglobin), thiếu máu hồng cầu nhỏ (microcytic anemia) hoặc thiếu máu hồng cầu to (macrocytic anemia).

Xét nghiệm này thường là bước đầu tiên để đánh giá tình trạng máu và định hướng các xét nghiệm tiếp theo nếu cần.

Xét nghiệm sắt huyết thanh và Ferritin

Xét nghiệm này tập trung vào việc đánh giá lượng sắt trong cơ thể - một yếu tố then chốt trong quá trình tạo máu. Cụ thể:

• Sắt huyết thanh đo nồng độ sắt trong máu, trong khi Ferritin phản ánh lượng sắt dự trữ trong cơ thể.
• Phát hiện thiếu máu do thiếu sắt - nguyên nhân phổ biến nhất của thiếu máu, đặc biệt ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản và trẻ em.
• Kết quả xét nghiệm này giúp bác sĩ xác định liệu thiếu máu có liên quan đến chế độ ăn thiếu sắt, mất máu mãn tính (do kinh nguyệt nhiều, xuất huyết tiêu hóa) hay các vấn đề hấp thu sắt.

Xét nghiệm vitamin B12 và acid folic

Thiếu hụt vitamin B12 hoặc acid folic là nguyên nhân phổ biến gây thiếu máu hồng cầu to. Xét nghiệm này đánh giá nồng độ vitamin B12 và acid folic trong máu, giúp chẩn đoán thiếu máu do rối loạn hấp thu hoặc thiếu hụt dinh dưỡng.

Loại xét nghiệm thiếu máu này đặc biệt quan trọng với những người có chế độ ăn chay trường kỳ, bệnh đường ruột (như bệnh Crohn, viêm loét đại tràng) hoặc rối loạn hấp thu dưỡng chất. Kết quả xét nghiệm sẽ hướng dẫn bác sĩ đưa ra các biện pháp bổ sung vitamin phù hợp, chẳng hạn qua thực phẩm hoặc thuốc.

Xét nghiệm tủy xương (nếu cần)

Trong những trường hợp nghi ngờ bệnh lý nghiêm trọng, xét nghiệm tủy xương được chỉ định để đánh giá sâu hơn. Xét nghiệm này thường được thực hiện khi các xét nghiệm cơ bản không thể xác định rõ nguyên nhân thiếu máu hoặc khi nghi ngờ các bệnh lý máu nghiêm trọng như suy tủy, bệnh bạch cầu hoặc ung thư máu. 

Quy trình xét nghiệm tủy xương bao gồm lấy mẫu tủy xương (thường từ xương chậu) để phân tích dưới kính hiển vi, giúp đánh giá khả năng sản xuất tế bào máu của tủy. Đây là xét nghiệm chuyên sâu, chỉ được thực hiện tại các cơ sở y tế có chuyên khoa huyết học và thường đi kèm với các xét nghiệm khác để có kết quả chính xác.

Ý nghĩa các chỉ số xét nghiệm thiếu máu thường gặp

Hiểu rõ các chỉ số trong xét nghiệm thiếu máu giúp bạn nhận biết tình trạng sức khỏe và phối hợp tốt hơn với bác sĩ trong quá trình chẩn đoán. Dưới đây là các chỉ số quan trọng và ý nghĩa của chúng:

• Hemoglobin (Hb): Chỉ số đo lượng hemoglobin - chất vận chuyển oxy trong máu. Giá trị bình thường ở nam là 13 - 17 g/dL và ở nữ là 12 - 15 g/dL. Hb thấp là dấu hiệu trực tiếp của thiếu máu, cho thấy khả năng vận chuyển oxy của máu bị suy giảm.
• Hematocrit (Hct): Tỷ lệ phần trăm hồng cầu trong thể tích máu toàn phần. Hct thấp thường đi kèm với thiếu máu và có thể phản ánh mức độ nghiêm trọng.
• RBC (Red Blood Cell Count): Đếm số lượng hồng cầu trong máu. Giá trị thấp cho thấy cơ thể không sản xuất đủ hồng cầu hoặc đang mất hồng cầu do xuất huyết.
• MCV (Mean Corpuscular Volume): Đo thể tích trung bình của hồng cầu, giúp phân loại thiếu máu:
  • MCV thấp (<80 fL): Gợi ý thiếu máu hồng cầu nhỏ, thường liên quan đến thiếu sắt hoặc bệnh thalassemia.
  • MCV cao (>100 fL): Gợi ý thiếu máu hồng cầu to, thường do thiếu vitamin B12 hoặc acid folic.
• Ferritin: Chỉ số đánh giá lượng sắt dự trữ. Giá trị dưới 30 ng/mL thường cho thấy thiếu sắt - nguyên nhân phổ biến của thiếu máu.
• Vitamin B12: Giá trị dưới 200 pg/mL có thể chỉ ra thiếu hụt B12 dẫn đến thiếu máu hồng cầu to và các vấn đề thần kinh như tê bì, mất cảm giác.
• Acid folic: Nồng độ thấp (<2 ng/mL) có thể gây thiếu máu và ảnh hưởng đến sự phát triển tế bào.

Lưu ý quan trọng: Kết quả xét nghiệm thiếu máu cần được bác sĩ chuyên khoa huyết học phân tích kỹ lưỡng kết hợp với tiền sử bệnh lý và triệu chứng lâm sàng để đưa ra chẩn đoán chính xác. Người bệnh không nên tự ý diễn giải kết quả hoặc tự điều trị.

Xét nghiệm thiếu máu là bước quan trọng để phát hiện sớm các vấn đề về huyết học từ đó xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm. Với các triệu chứng như mệt mỏi, chóng mặt hoặc da xanh xao kéo dài, bạn không nên chủ quan mà cần thực hiện xét nghiệm thiếu máu tại các cơ sở y tế uy tín. Hãy hành động ngay hôm nay để bảo vệ bản thân và gia đình khỏi những hậu quả nghiêm trọng của thiếu máu.