Bị tăng đường huyết đột ngột phải làm sao?

Hiện nay, tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường tại Việt Nam và trên thế giới đang gia tăng nhanh chóng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tiểu đường là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến các biến chứng tim mạch, thận và thần kinh. Một trong những tình trạng cấp tính mà người bệnh tiểu đường thường gặp phải chính là tăng đường huyết đột ngột. Hiểu đúng và xử lý kịp thời tình trạng này không chỉ giúp giảm biến chứng nguy hiểm mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Tăng đường huyết đột ngột là gì?

Để hiểu rõ vấn đề, trước tiên chúng ta cần nắm được khái niệm cơ bản. Tăng đường huyết đột ngột là tình trạng lượng glucose trong máu tăng cao hơn mức bình thường trong một thời gian ngắn. Ở người khỏe mạnh, đường huyết lúc đói 70 – 99 mg/dL. Chẩn đoán đái tháo đường khi FPG ≥126 mg/dL (theo ADA/Bộ Y tế). Ở người đã mắc đái tháo đường, mục tiêu đường huyết trước ăn thường 80 – 130 mg/dL, được bác sĩ cá thể hoá theo từng người. Khi các chỉ số vượt quá mức này, đặc biệt là tăng nhanh trong vài giờ hoặc vài ngày, cơ thể sẽ rơi vào tình trạng nguy hiểm. Điểm quan trọng cần phân biệt là:

• Tăng đường huyết mạn tính: Là tình trạng diễn ra âm thầm, kéo dài nhiều tháng, nhiều năm, thường gặp ở người tiểu đường không kiểm soát tốt bệnh.
• Tăng đường huyết đột ngột: Xảy ra trong thời gian ngắn, cơn tăng đường huyết diễn tiến nhanh, có thể đi kèm triệu chứng rõ ràng, thậm chí dẫn đến hôn mê nếu không xử trí kịp thời.

Việc phân biệt này rất quan trọng vì tình trạng cấp tính cần được nhận diện sớm để có biện pháp xử lý phù hợp.

Nguyên nhân gây tăng đường huyết đột ngột

Không phải ngẫu nhiên mà mức đường trong máu tăng cao bất thường. Có nhiều yếu tố tác động khiến cơ thể rơi vào tình trạng này.

Ở người mắc tiểu đường

Người mắc bệnh tiểu đường bị tăng đường huyết đột ngột thường là do:

• Bỏ thuốc hoặc tiêm insulin không đúng chỉ định: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Khi người bệnh quên hoặc tự ý ngưng thuốc, đường huyết sẽ nhanh chóng vượt kiểm soát.
• Chế độ ăn uống thiếu hợp lý: Ăn nhiều đồ ngọt, nhiều tinh bột, hoặc ăn quá nhiều trong một bữa có thể làm tăng đường huyết nhanh chóng.
• Căng thẳng, stress: Khi căng thẳng, cơ thể tiết ra hormone cortisol và adrenaline, làm tăng lượng đường trong máu.
• Nhiễm trùng hoặc bệnh lý kèm theo: Cơ thể chống lại nhiễm trùng khiến nhu cầu insulin tăng lên, nếu không điều chỉnh liều sẽ dễ tăng đường huyết.
• Ít vận động: Lười vận động làm giảm khả năng sử dụng glucose của cơ, khiến đường huyết dễ tăng cao.
• Tác dụng phụ của thuốc khác: Một số thuốc như corticosteroid, thuốc lợi tiểu có thể làm tăng đường huyết.

Ở người không mắc tiểu đường

Khác với người mắc bệnh tiểu đường, người bình thường bị tăng đường huyết đột ngột do:

• Ăn quá nhiều thực phẩm giàu đường hoặc tinh bột: Ví dụ như bánh ngọt, nước ngọt, cơm trắng,... ăn quá nhiều cùng một lúc.
• Căng thẳng tinh thần hoặc thể chất: Stress nặng hoặc sau phẫu thuật có thể làm tăng đường huyết tạm thời.
• Rối loạn nội tiết: Một số bệnh lý như hội chứng Cushing hoặc cường giáp cũng có thể gây tăng đường huyết.
• Tác động của thuốc: Ngoài corticosteroid, một số thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc tránh thai cũng có ảnh hưởng đến mức đường huyết.

Điều đáng lưu ý là, tăng đường huyết đột ngột ở người không mắc tiểu đường đôi khi là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý tiềm ẩn, đặc biệt là giai đoạn tiền tiểu đường.

Dấu hiệu nhận biết tăng đường huyết đột ngột

Nhận biết sớm các triệu chứng sẽ giúp người bệnh có hướng xử trí kịp thời. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Khát nước nhiều: Cơ thể mất nước do tăng đào thải qua đường tiểu.
• Tiểu nhiều: Khi đường huyết cao, thận buộc phải đào thải glucose qua nước tiểu, khiến số lần đi tiểu tăng.
• Mệt mỏi, uể oải: Dù đường trong máu cao nhưng tế bào không thể hấp thụ và sử dụng hiệu quả.
• Sụt cân nhanh: Do cơ thể buộc phải phân giải mỡ và protein để tạo năng lượng thay thế.
• Hoa mắt, nhìn mờ: Khi lượng đường thay đổi nhanh, thủy tinh thể trong mắt dễ bị ảnh hưởng.

Dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm cần lưu ý:

• Buồn nôn, nôn mửa kéo dài.
• Hơi thở có mùi trái cây (dấu hiệu đặc trưng của nhiễm toan ceton do tiểu đường).
• Khó thở, thở nhanh, cảm giác hụt hơi.
• Lú lẫn, mất định hướng, thậm chí rơi vào hôn mê.

Những dấu hiệu này là lời cảnh báo tình trạng nguy hiểm, cần đưa người bệnh đến ngay cơ sở y tế gần nhất.

Cách xử trí an toàn khi bị tăng đường huyết đột ngột

Việc xử lý đúng cách có thể cứu sống bệnh nhân trong nhiều trường hợp. Xử lý tại nhà bước đầu bằng cách:

• Nếu có máy đo, hãy kiểm tra đường huyết ngay.
• Uống nhiều nước lọc để hạn chế mất nước và hỗ trợ thận đào thải glucose.
• Tránh tuyệt đối đồ ngọt, nước ngọt, thức ăn nhanh nhiều đường.

Đối với người bệnh tiểu đường:

• Kiểm tra lại liều insulin hoặc thuốc hạ đường huyết theo đúng hướng dẫn từ bác sĩ.
• Tuyệt đối không tự ý tăng liều khi chưa có chỉ định, vì có thể dẫn đến hạ đường huyết nguy hiểm.

Vậy, khi nào cần đến bệnh viện? Không phải tình trạng tăng đường huyết đột ngột nào cũng có thể xử lý tại nhà. Hãy đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất nếu:

• Đường huyết > 250 mg/dL và không hạ dù đã áp dụng các biện pháp cơ bản.
• Khi kèm theo triệu chứng nặng: Khó thở, lú lẫn, nôn ói liên tục.
• Khi nghi ngờ có biến chứng như nhiễm toan ceton hoặc tăng áp lực thẩm thấu.

Lời khuyên quan trọng là: Không tự ý xử trí tại nhà nếu tình trạng có dấu hiệu xấu đi.

Phòng ngừa tăng đường huyết đột ngột

Phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh. Với tình trạng tăng đường huyết đột ngột, việc phòng ngừa cần bắt đầu từ thói quen hàng ngày.

Chế độ ăn uống hợp lý

Ăn uống khoa học và hợp lý bằng cách:

• Hạn chế đường đơn (bánh kẹo, nước ngọt có gas).
• Ăn nhiều chất xơ từ rau củ, trái cây ít ngọt.
• Ăn đúng giờ, chia nhỏ bữa để đường huyết ổn định hơn.

Duy trì vận động

Duy trì vận động hằng ngày không chỉ phòng ngừa tình trạng tăng đường huyết đột ngột mà còn nâng cao sức khỏe tổng thể.

• Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần.
• Các hoạt động đơn giản như đi bộ, đạp xe, yoga đều có lợi.

Tuân thủ điều trị

Tuyệt đối tuân thủ theo phác đồ điều trị của bác sĩ.

• Người mắc tiểu đường cần uống thuốc hoặc tiêm insulin đúng chỉ định.
• Không bỏ thuốc khi thấy khỏe hơn hoặc khi đường huyết có vẻ ổn định.

Kiểm soát stress và giấc ngủ

Việc kiểm soát căng thẳng và có giấc ngủ chất lượng sẽ giảm thiểu tối đa nguy cơ tăng đường huyết đột ngột.

• Giữ tinh thần thoải mái, hạn chế căng thẳng kéo dài.
• Ngủ đủ giấc từ 7 – 8 giờ mỗi ngày để cơ thể phục hồi.

Khám sức khỏe định kỳ

Thăm khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề về sức khỏe (nếu có).

• Định kỳ kiểm tra đường huyết, đặc biệt với người có nguy cơ cao.
• Phát hiện sớm rối loạn đường huyết để điều chỉnh kịp thời.

Tăng đường huyết đột ngột là tình trạng nguy hiểm, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng nếu không xử lý kịp thời. Việc nhận biết sớm dấu hiệu, áp dụng các biện pháp xử trí đúng cách và tuân thủ phòng ngừa là chìa khóa giúp người bệnh bảo vệ sức khỏe. Để đảm bảo an toàn, bạn nên thường xuyên theo dõi đường huyết và tham khảo ý kiến bác sĩ khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.