Bệnh zona có lây không và có nên kiêng gió?

Bệnh zona không chỉ gây đau rát, khó chịu mà còn khiến nhiều người lo ngại về khả năng lây lan và quan niệm “kiêng gió” để tránh bệnh nặng hơn. Vậy thực tế bệnh zona có lây không và có nên kiêng gió như dân gian vẫn truyền miệng? Hãy cùng tìm hiểu sự thật và cách chăm sóc đúng để bảo vệ sức khỏe.

Khi trên da xuất hiện mụn nước kèm cảm giác bỏng rát, người bệnh thường thắc mắc “bệnh zona có lây không?” và có nên tránh gió để không bị “chạy dây thần kinh”. Quan niệm kiêng gió bắt nguồn từ kinh nghiệm dân gian, cho rằng gió lạnh khiến mụn lan rộng hoặc bệnh nặng hơn.

Thực tế, y học hiện đại đã chỉ ra rằng bệnh zona là do virus Varicella-Zoster (VZV) gây ra, loại virus từng gây thủy đậu ở tuổi thơ. Sau khi khỏi bệnh, virus này không biến mất hoàn toàn mà “ngủ” trong dây thần kinh. Khi sức đề kháng suy yếu, virus tái hoạt động và gây nên bệnh zona. Vì vậy, hiểu rõ cơ chế này sẽ giúp người bệnh biết cách phòng ngừa và chăm sóc đúng, thay vì lo sợ hay kiêng khem quá mức.

Bệnh zona là tình trạng khá phổ biến, đặc trưng bởi các mụn nước đau rát và thường khiến người bệnh lo sợ bị lây cho người khác. Để hiểu rõ hơn, hãy cùng tìm xem zona thực chất là gì, do virus nào gây ra và khả năng lây nhiễm của bệnh ra sao theo góc nhìn y học hiện đại.

Zona là gì và do đâu mà có?

Zona (herpes zoster) là bệnh do sự tái hoạt của virus Varicella zoster tiềm ẩn ở rễ thần kinh cảm giác cạnh cột sống, đặc trưng bởi mụn nước mọc thành chùm dọc theo dây thần kinh.  Bệnh hay gặp ở những người già, những người suy giảm miễn dịch, đặc biệt ở người nhiễm HIV/AIDS.

Người từng mắc thủy đậu có nguy cơ bị zona về sau do sau khi khỏi, một số virus tồn tại trong các hạch thần kinh cảm giác cạnh cột sống dưới dạng tiềm tàng, im lặng. Khi gặp điều kiện thuận lợi (các yếu tố khởi động) như bệnh tạo keo (đặc biệt là bệnh lupus ban đỏ), đặc biệt khi cơ thể mệt mỏi, căng thẳng hoặc hệ miễn dịch suy yếu (suy giảm về thần kinh và thể lực, người già yếu, dùng thuốc ức chế miễn dịch, các bệnh về máu, đái tháo đường), HIV/AIDS,..., virus sẽ tái hoạt, nhân lên và lan truyền gây viêm lan tỏa và hoại tử thần kinh. Đồng thời virus lan truyền ngược chiều đến da, niêm mạc và gây tổn thương.

Bệnh zona có lây không?

Câu trả lời là: Không lây thành zona. Nghĩa là, bạn không thể “bị zona” chỉ vì tiếp xúc hay ở gần người bệnh. Tuy nhiên, nếu bạn chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa được tiêm phòng, bạn có thể bị lây virus Varicella-Zoster khi tiếp xúc trực tiếp với dịch từ mụn nước zona. Khi đó, bạn sẽ bị thủy đậu, chứ không phải zona.

Bệnh chỉ có khả năng lây trong giai đoạn mụn nước còn ướt và rỉ dịch. Khi các mụn nước đã khô, đóng vảy, nguy cơ lây nhiễm gần như không còn. Ngoài ra, virus không lây qua không khí, nói chuyện hay hắt hơi, vì vậy việc sinh hoạt, ăn uống cùng người bị zona không gây nguy hiểm nếu không chạm vào vùng da tổn thương.

Ai dễ bị lây hơn?

Những đối tượng sau cần cẩn trọng khi tiếp xúc với người bị zona:

• Trẻ nhỏ chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin.
• Phụ nữ mang thai chưa có miễn dịch với virus này.
• Người suy giảm miễn dịch, đang điều trị ung thư, mắc bệnh mạn tính hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch.

Trong các trường hợp trên, tốt nhất nên tránh tiếp xúc trực tiếp với vùng mụn nước và giữ vệ sinh cá nhân cẩn thận.

Nhiều người khi mắc zona thường lo sợ “trúng gió” khiến bệnh lan rộng hoặc đau rát hơn, nên chọn cách ở kín phòng và tránh ra ngoài. Tuy nhiên, quan niệm này liệu có cơ sở khoa học không? Hãy cùng tìm hiểu để biết bệnh zona có nên kiêng gió hay không và đâu mới là cách chăm sóc da đúng khi mắc bệnh.

Nguồn gốc quan niệm “kiêng gió”

Theo dân gian, người mắc zona thường được khuyên tránh gió, tránh ra ngoài để bệnh không “chạy” hoặc lan rộng. Vì vậy, nhiều người đóng kín phòng, kiêng tắm và hạn chế di chuyển.

Sự thật theo y học

Cho đến nay, không có nghiên cứu nào chứng minh rằng gió làm bệnh zona nặng hơn. Virus gây zona không phát tán qua gió hay đường hô hấp. Việc “kiêng gió” quá mức đôi khi còn gây phản tác dụng, khiến vùng da tổn thương bị bí, ẩm, dễ bội nhiễm hoặc ngứa rát nhiều hơn.

Cách chăm sóc đúng thay cho việc “kiêng gió”

• Che phủ vùng tổn thương nhẹ nhàng khi ra ngoài hoặc tiếp xúc người khác.
• Giữ vùng da sạch và khô, thay băng gạc khi cần.
• Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, tránh cọ xát mạnh.
• Không gãi hay chích mụn nước, để tránh nhiễm trùng.
• Rửa tay sạch sau khi bôi thuốc hoặc chạm vào vùng da bị bệnh.

Như vậy, thay vì “kiêng gió”, người bệnh nên tập trung giữ vệ sinh và thông thoáng cho da.

Đường lây truyền của virus Varicella-Zoster

Virus zona chỉ lây khi có tiếp xúc trực tiếp với dịch từ mụn nước. Khi mụn nước khô lại và đóng vảy, nguy cơ lây gần như không còn. Bệnh không lây qua hắt hơi, ho, nói chuyện hay dùng chung đồ vật đã được giặt sạch.

Một số trường hợp hiếm, virus có thể phát tán trong không khí khi các mụn nước bị vỡ trong không gian kín, nhưng điều này rất ít xảy ra. Do đó, việc giữ da sạch và che phủ vùng tổn thương vẫn là biện pháp quan trọng nhất để tránh lây cho người khác.

Ai cần tránh tiếp xúc với người bị zona?

• Trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ chưa tiêm vắc xin thủy đậu.
• Phụ nữ mang thai chưa có miễn dịch với virus này.
• Người có hệ miễn dịch yếu, người cao tuổi hoặc đang điều trị bệnh mãn tính.

Nếu buộc phải chăm sóc người bị zona, nên mang găng tay, rửa tay kỹ sau khi tiếp xúc, và giữ khoảng cách an toàn khi tổn thương còn đang rỉ dịch.

Sau khi hiểu rõ bệnh zona có lây không và có nên kiêng gió, bước tiếp theo là biết cách phòng tránh và chăm sóc phù hợp để bệnh nhanh hồi phục, giảm biến chứng và tránh tái phát. Dưới đây là những hướng dẫn cơ bản giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe khi mắc hoặc muốn phòng ngừa zona.

Tiêm vắc xin phòng bệnh zona

Tiêm vắc xin phòng zona là phương pháp hiệu quả giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và ngăn tái phát. Người trên 50 tuổi, hoặc người có hệ miễn dịch yếu (từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ mắc zona), nên chủ động tiêm ngừa theo khuyến cáo. Vắc xin Shingrix (Bỉ) là vắc xin tái tổ hợp, cho thấy hiệu quả phòng ngừa bệnh zona đạt 97% ở người từ 50 tuổi trở lên và 91% ở người từ 70 tuổi trở lên, cao hơn đáng kể so với các vắc xin zona thế hệ trước.

Tại Việt Nam, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện cung cấp vắc xin phòng bệnh zona, giúp giảm đáng kể nguy cơ phát bệnh và biến chứng đau sau zona. Bạn có thể đặt lịch tiêm để được tư vấn và theo dõi an toàn.

Chăm sóc tại nhà khi mắc zona

Việc chăm sóc đúng cách tại nhà đóng vai trò quan trọng giúp làm dịu triệu chứng, hạn chế lây lan và hỗ trợ vùng da tổn thương mau lành hơn. Bạn có thể thực hiện theo những gợi ý sau:

• Giữ vùng da sạch, khô, tránh cào gãi.
• Tắm nước ấm nhẹ, lau khô bằng khăn mềm.
• Dùng thuốc kháng virus hoặc giảm đau theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Nghỉ ngơi đầy đủ, ăn uống lành mạnh, tránh căng thẳng.
• Không tự ý bôi các loại lá hoặc thuốc dân gian lên da.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Mặc dù phần lớn trường hợp zona có thể tự khỏi sau vài tuần, nhưng đôi khi bệnh tiến triển nặng hoặc gây biến chứng nguy hiểm. Bạn nên đi khám bác sĩ ngay khi gặp các dấu hiệu dưới đây để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

• Mụn nước xuất hiện ở gần mắt, tai hoặc vùng sinh dục.
• Đau rát dữ dội, lan rộng, kèm theo sốt, mệt mỏi.
• Da có dấu hiệu nhiễm trùng, chảy mủ hoặc đau kéo dài sau khi khỏi.

Khám sớm giúp bác sĩ kê đơn thuốc kháng virus phù hợp, rút ngắn thời gian bệnh và ngăn biến chứng.

Tóm lại, bệnh zona có lây không và có nên kiêng gió? Câu trả lời là: Zona không lây trực tiếp thành zona, nhưng có thể lây virus VZV cho người chưa có miễn dịch khi tiếp xúc dịch từ mụn nước. Còn “kiêng gió” không phải là biện pháp phòng ngừa được y học công nhận. Điều quan trọng nhất là giữ vùng da sạch, khô, che phủ đúng cách, dùng thuốc theo hướng dẫn và chủ động tiêm phòng để bảo vệ bản thân.

Hãy đặt lịch tiêm vắc xin phòng bệnh zona tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế biến chứng đau sau zona. Nếu có dấu hiệu nghi ngờ, bạn nên đến cơ sở y tế để được kiểm tra và tư vấn điều trị phù hợp.