Bệnh phong ngứa là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Bệnh phong ngứa là tên thường dùng trong Đông y, còn được gọi là bệnh mày đay hoặc mề đay. Đây là một bệnh cơ địa có tính gia đình.

Mề đay là một loại phát ban da, thường là kết quả của phản ứng dị ứng gây ra các vết sưng ngứa trên da. Các phản ứng dị ứng xảy ra khi hệ thống miễn dịch của cơ thể tiếp xúc với một chất gây dị ứng.

Khoảng 20% dân số sẽ bị mề đay ít nhất một lần trong đời. Mặc dù mề đay cấp tính thường vô hại, mề đay có thể trở nên nguy hiểm nếu đi kèm với phản ứng dị ứng nghiêm trọng làm sưng cổ họng.

Cơ chế hình thành: Phát ban mề đay xảy ra khi cơ thể sản xuất một chất gọi là histamine. Histamine là một loại protein hoặc hóa chất được cơ thể giải phóng nhằm phản ứng lại với một mối đe dọa được nhận thức (yếu tố kích hoạt) hoặc để bảo vệ cơ thể chống lại nhiễm trùng và các yếu tố xâm nhập khác. Ở những người nhạy cảm, histamine có thể gây sưng, ngứa và dẫn đến các triệu chứng của mề đay.

Mề đay được phân loại dựa trên thời gian kéo dài:

• Mề đay cấp tính: Mề đay không kéo dài quá lâu (ít hơn sáu tuần). Hầu hết các trường hợp phát ban này sẽ tự biến mất.
• Mề đay mạn tính: Mề đay xảy ra ít nhất hai lần một tuần và kéo dài hơn sáu tuần. Các trường hợp mạn tính này có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh phong ngứa 

Triệu chứng của bệnh phong ngứa thường là hay ngứa. Mề đay trông giống như các vết sẩn phù nhô cao, có thể là màu đỏ, hồng, hoặc màu da.

Các đặc điểm của phát ban mề đay bao gồm:

• Sẩn phù: Là những vùng da nổi cao, có thể ngứa hoặc châm chích, đau.
• Kích thước và hình dạng: Các vết sẩn phù có thể nhỏ và tròn, hình vòng hoặc với hình dạng ngẫu nhiên. Kích thước có thể thay đổi từ nhỏ bằng đầu ngón tay đến lớn bằng đĩa ăn.
• Lan rộng: Các mảng mề đay thường liên kết lại với nhau để tạo thành các mảng sưng lớn hơn. Chúng có thể lớn hơn, thay đổi hình dạng và lan rộng.
• Thời gian: Mề đay có thể xuất hiện, biến mất và sau đó tái xuất hiện trong quá trình bùng phát. Một vết mề đay riêng lẻ thường biến mất trong vòng vài phút đến vài giờ và thường biến mất hoàn toàn trong vòng 24 giờ.
• Sưng phù mạch: Mề đay có thể đi kèm với sưng tấy dưới da gây sưng húp, đặc biệt là sưng đau ở môi, mắt và bên trong cổ họng.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh phong ngứa

Biến chứng nghiêm trọng nhất của mề đay là sốc phản vệ:

• Đây là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng. Trong sốc phản vệ, mề đay thường đi kèm với các triệu chứng như khó thở, thở khò khè, buồn nôn hoặc nôn mửa, chóng mặt và tụt huyết áp.
• Sốc phản vệ có thể gây sưng chèn ép đường thở - cổ họng và phổi do đó có nguy cơ tắc nghẽn đường thở, dẫn đến tử vong.

Khi nào cần gặp bác sĩ? 

Nên đi khám bác sĩ nếu bạn có phát ban trông giống như mề đay. Bạn cần gặp bác sĩ nếu:

• Mề đay không biến mất hoặc tái phát thường xuyên (mề đay mạn tính).
• Mề đay kéo dài hơn 6 tuần.
• Mề đay nghiêm trọng khiến bạn mất ngủ hoặc không đáp ứng với thuốc kháng histamine.
• Các vết sẩn phù có vẻ bị nhiễm trùng (đỏ, sưng hoặc có mủ).
• Bị mề đay lặp đi lặp lại ở trẻ em (có thể do dị ứng với thức ăn như sữa bò).
• Bạn bị khó thở, thở khò khè, nôn mửa hoặc sưng mặt hoặc môi cùng với mề đay. Sốc phản vệ là một trường hợp khẩn cấp cần được điều trị ngay lập tức.

Mề đay xảy ra khi cơ thể giải phóng histamine như một phản ứng phòng vệ đối với một tác nhân kích hoạt. Trong nhiều trường hợp, nguyên nhân thực sự gây ra mề đay không thể được xác định.

Mề đay cấp tính thường là phản ứng dị ứng với thứ bạn tiếp xúc hoặc nuốt vào. Các chất gây dị ứng phổ biến bao gồm:

• Thực phẩm: Các loại hạt, sữa, trứng, hoặc thức ăn cay.
• Thuốc: Chủ yếu là thuốc kháng sinh, thuốc hóa trị, hoặc ibuprofen.
• Môi trường: Phấn hoa, lông động vật, bụi.
• Côn trùng: Bị côn trùng cắn hoặc đốt.

Mề đay cũng có thể xuất hiện do các yếu tố không phải dị ứng. Mề đay kéo dài hàng ngày hiếm khi do dị ứng, ngoại trừ một số trường hợp dị ứng thuốc.

Các nguyên nhân khác có thể là:

• Nhiễm trùng: Cả nhiễm trùng do virus (cảm lạnh, tiêu chảy, viêm gan) và vi khuẩn (viêm họng liên cầu khuẩn, nhiễm trùng đường tiểu) đều có thể gây ra mề đay.
• Nhiệt độ: Tiếp xúc quá mức với khí lạnh hoặc ánh nắng mặt trời.
• Hoạt động thể chất: Tập thể dục, đổ mồ hôi hoặc mặc quần áo chật.
• Kích thích trên da: Rung động, gãi hoặc tạo áp lực liên tục lên da.
• Tâm lý: Căng thẳng hiếm khi là nguyên nhân trực tiếp, nhưng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh phong ngứa?

Bất kỳ ai cũng có thể bị mề đay. Khoảng 20% dân số sẽ bị mề đay ít nhất một lần. Ngoài ra những trường hợp sau sẽ có nguy cơ cao hơn mắc bệnh phong ngứa: 

• Người đã biết có tiền sử dị ứng, đặc biệt là những người phản ứng với nhiều chất gây dị ứng khác nhau.
• Những người đang dùng thuốc.
• Trẻ em và người lớn có liên quan đến các tình trạng dị ứng khác như hen suyễn, viêm mũi dị ứng và viêm da dị ứng.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh phong ngứa

Yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển hoặc kéo dài tình trạng mề đay bao gồm:

• Vô tình tiếp xúc với các chất gây dị ứng mà bạn nhạy cảm, như thức ăn hoặc phấn hoa.
• Bệnh lý tiềm ẩn: Mề đay mạn tính có thể là triệu chứng của một tình trạng bệnh lý khác, chẳng hạn như rối loạn tự miễn dịch, bệnh celiac, lupus, viêm khớp dạng thấp, đái tháo đường type 1, bệnh tuyến giáp.
• Môi trường và lối sống: Tiếp xúc quá mức với nhiệt độ nóng hoặc lạnh, mặc quần áo chật hoặc tập thể dục quá nặng.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bệnh phong ngứa

Chẩn đoán lâm sàng: Mề đay thường được chẩn đoán lâm sàng. Bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh bằng cách khai thác bệnh sử của người bệnh và quan sát phát ban.

Xét nghiệm bổ sung: Các xét nghiệm dị ứng có thể giúp xác định yếu tố kích hoạt, chủ yếu là đối với mề đay cấp tính.

• Test lẩy da: Trong xét nghiệm này, các chất gây dị ứng khác nhau được thử trên da. Nếu da đỏ hoặc sưng, điều đó cho thấy bạn dị ứng với chất đó. Lưu ý, xét nghiệm da thường không được thực hiện cho mề đay mạn tính.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra các kháng thể đặc hiệu trong máu. Nếu cơ thể tạo ra quá nhiều kháng thể để chống lại chất gây dị ứng, mề đay có thể phát triển.

Nếu mề đay kéo dài hơn 6 tuần, bác sĩ có thể giới thiệu bạn làm thêm các xét nghiệm để kiểm tra xem liệu một nhiễm trùng tiềm ẩn hoặc rối loạn miễn dịch mạn tính có phải là nguyên nhân gây ra triệu chứng hay không.

Phương pháp điều trị bệnh phong ngứa

Hầu hết các trường hợp mề đay sẽ tự khỏi mà không cần điều trị. Tuy nhiên, nếu phát ban mề đay kéo dài hoặc trở nên tồi tệ hơn, có thể sử dụng các phương pháp sau:

• Thuốc kháng histamine: Đây là phương pháp điều trị chính. Thuốc kháng histamine có tác dụng ngăn chặn ảnh hưởng của histamine, làm giảm ngứa và làm cho phản ứng dị ứng bớt nghiêm trọng.
• Steroid đường uống: Các corticosteroid, chẳng hạn như prednisone, có thể được dùng để giảm triệu chứng mề đay không đáp ứng với kháng histamine.
• Epinephrine: Cần thiết cho các phản ứng dị ứng cấp tính nghiêm trọng (sốc phản vệ). Epinephrine giúp mở đường thở, tăng huyết áp và giảm sưng mề đay. Nếu sử dụng bên ngoài cơ sở y tế, cần đến phòng cấp cứu để được theo dõi vì các triệu chứng sốc phản vệ có thể quay trở lại khi thuốc epinephrine hết tác dụng.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh phong ngứa 

Chế độ sinh hoạt

Để giảm nhẹ triệu chứng và hạn chế diễn tiến của bệnh phong ngứa, bạn có thể áp dụng các thói quen sinh hoạt sau:

• Tránh làm kích ứng vùng da bị mề đay hoặc gãi.
• Tránh dùng nước nóng, vì nhiệt độ nóng có thể làm trầm trọng thêm tình trạng mề đay.
• Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát.
• Nếu gần đây bị bùng phát mề đay, tránh ở những khu vực có độ ẩm cao.
• Tìm cách nghỉ ngơi và thư giãn khi bị căng thẳng hoặc làm việc quá sức.

Chế độ dinh dưỡng

• Cắt bỏ các sản phẩm thực phẩm khỏi chế độ ăn uống nếu chúng là nguyên nhân gây ra dị ứng.
• Tránh các loại thực phẩm và đồ uống có thể gây kích hoạt mề đay, chẳng hạn như thức ăn cay, rượu hoặc cà phê.

Phương pháp phòng ngừa bệnh phong ngứa

Đối với những bệnh lý không có vắc xin phòng ngừa như bệnh phong ngứa, các biện pháp phòng ngừa tập trung vào việc xác định và tránh các yếu tố kích hoạt:

• Nếu mề đay của bạn được xác định do một tác nhân cụ thể (thực phẩm, thuốc, côn trùng), bạn nên tránh các tác nhân kích hoạt đã biết đó.
• Nếu bạn có dị ứng và biết chất nào có khả năng gây ra phản ứng, hãy tránh mọi khả năng tiếp xúc.
• Giảm tiếp xúc với các chất gây dị ứng trong không khí.
• Chuyển sang dùng chất tẩy rửa, thuốc nhuộm và xà phòng không có mùi.
• Tránh vận động thể dục quá nặng.