Bệnh Parkinson giai đoạn cuối: Dấu hiệu và cách chăm sóc người bệnh

Khi bệnh Parkinson đã kéo dài 10 - 20 năm, hầu hết người bệnh sẽ bước vào giai đoạn muộn, hay còn gọi là giai đoạn cuối. Đây là thời điểm các triệu chứng không còn đáp ứng tốt với thuốc, vận động gần như bất lực, kèm theo nhiều biến chứng nặng nề về nuốt, nhận thức và tâm thần. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nhận biết chính xác bệnh Parkinson ở giai đoạn cuối, cách chăm sóc tại nhà hiệu quả nhất và những điều gia đình cần chuẩn bị về mặt tâm lý lẫn thực tế.

Dấu hiệu nhận biết bệnh Parkinson giai đoạn cuối

Bệnh Parkinson ở giai đoạn cuối thường được xác định khi người bệnh đạt điểm số 5 theo thang Hoehn & Yahr (nằm liệt giường hoặc phải ngồi xe lăn, không có sự hỗ trợ thì không thể đứng hoặc đi được). Dưới đây là những biểu hiện điển hình nhất mà hầu như người bệnh nào cũng gặp phải.

Suy giảm vận động nghiêm trọng

Ở giai đoạn rất nặng, người bệnh gần như không còn khả năng kiểm soát vận động của cơ thể. Những thay đổi dưới đây thường xuất hiện rõ rệt và kéo dài.

Tay chân cứng đờ như khúc gỗ, gần như không thể tự cử động dù chỉ nâng tay hay xoay người.
Tư thế gập người rõ rệt, đầu cúi gằm, lưng cong hình chữ C.
Mất hoàn toàn khả năng giữ thăng bằng, chỉ cần nghiêng nhẹ là té ngã ngay lập tức.
Run khi nghỉ giảm đi nhưng thay vào đó là tình trạng “đóng băng” (freezing) kéo dài, có khi đứng yên tại chỗ hàng phút không nhúc nhích được.

*Bệnh Parkinson giai đoạn cuối gần như phụ thuộc hoàn toàn vào người chăm sóc*

Suy giảm nhận thức và giao tiếp

Não bộ bị ảnh hưởng khiến người bệnh gặp nhiều khó khăn trong ghi nhớ, nhận biết và giao tiếp với người xung quanh.

Lẫn lộn ngày đêm, hay gọi tên người đã mất, không nhận ra con cháu.
Trí nhớ ngắn hạn gần như mất hẳn, hỏi một câu vài phút sau đã quên.
Nói nhỏ xíu, giọng run, nói lí nhí trong cổ họng, người bên cạnh phải ghé sát tai mới nghe được vài từ.

Rối loạn nuốt và ăn uống

Khả năng nuốt và ăn của người bệnh suy giảm mạnh, khiến quá trình ăn uống trở nên khó khăn và tiềm ẩn nhiều nguy hiểm.

Nuốt rất chậm, phải mất 20 - 30 giây mới nuốt trôi một ngụm nhỏ.
Dễ sặc, ho sù sụ ngay trong bữa ăn, nước miếng chảy ra khóe miệng liên tục.
Ăn uống giảm nghiêm trọng, nhiều người chỉ ăn được vài muỗng là mệt, dẫn đến sụt cân nhanh và suy dinh dưỡng nặng.
Nguy cơ viêm phổi hít cao, đây nguyên nhân tử vong hàng đầu ở bệnh Parkinson.

*Người bệnh Parkinson thường gặp khó khăn khi nuốt, dễ sặc và mệt khi ăn uống*

Thay đổi giấc ngủ và cảm xúc

Giấc ngủ và cảm xúc trở nên thất thường, làm người bệnh dễ mệt mỏi, căng thẳng và mất ổn định về mặt tâm lý.

Mất ngủ triền miên về đêm, nhưng ban ngày lại ngủ li bì.
Hay gặp ảo giác (thấy người, con vật không có thật), hoang tưởng bị hại.
Trầm cảm nặng, lo âu, đôi khi kích động la hét hoặc khóc không rõ lý do.

Nguyên nhân khiến bệnh Parkinson tiến triển đến giai đoạn cuối

Bệnh Parkinson là bệnh thoái hóa thần kinh mạn tính, không thể chữa khỏi. Khi số lượng tế bào sản xuất dopamine ở não giảm xuống dưới 20 - 30%, các triệu chứng trở nên không thể kiểm soát được nữa.

Sự thoái hóa tế bào thần kinh theo thời gian: Càng lớn tuổi, tốc độ chết tế bào càng nhanh. Sau 15 - 20 năm, vùng chất xám gần như bị phá hủy hoàn toàn, dẫn đến bệnh tiến triển sang giai đoạn cuối.
Tác động của tuổi cao và bệnh kèm theo: Người trên 75 - 80 tuổi thường tiến triển nhanh hơn. Các bệnh kèm theo như tiểu đường, tăng huyết áp, tim mạch, loãng xương làm tình trạng nặng thêm và khó điều trị hơn.
Hiệu quả thuốc giảm dần: Sau nhiều năm dùng Levodopa, nhiều bệnh nhân thấy thuốc không còn giữ tác dụng ổn định như trước. Có lúc thuốc hết tác dụng nhanh khiến các triệu chứng run, cứng, chậm vận động quay trở lại đột ngột; có lúc bệnh đỡ hơn, nhưng có lúc lại nặng lên bất ngờ. Ngoài ra, một số người còn xuất hiện các cử động bất thường, vặn vẹo tay chân hoặc thân mình, gây khó chịu và ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày.

*Sau nhiều năm, thuốc Parkinson không còn hiệu quả như thời điểm ban đầu*

Cách chăm sóc người bệnh Parkinson ở giai đoạn cuối tại nhà

Ở giai đoạn này, người bệnh cần được chăm sóc toàn diện cả về vận động, dinh dưỡng, cảm xúc và an toàn. Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người bệnh duy trì chất lượng sống và phòng tránh các biến chứng nguy hiểm.

Hỗ trợ vận động an toàn

Người bệnh Parkinson trong giai đoạn cuối rất dễ té ngã và bị chấn thương, vì vậy việc hỗ trợ vận động cần được thực hiện nhẹ nhàng, đúng cách và luôn đặt sự an toàn lên hàng đầu.

Sử dụng xe lăn có tựa đầu, dây đai cố định.
Lắp thanh vịn trong nhà vệ sinh, hành lang; trải thảm chống trượt.
Thay đổi tư thế cứ 2 giờ/lần để tránh loét.
Có thể tập vận động thụ động (người nhà nhẹ nhàng duỗi - co tay chân) nếu bác sĩ cho phép.

Chăm sóc dinh dưỡng và nuốt

Ở giai đoạn cuối, người bệnh thường gặp khó khăn khi ăn uống và nuốt, dễ sặc và suy dinh dưỡng. Việc chăm sóc đúng cách sẽ giúp họ ăn an toàn hơn và duy trì năng lượng cần thiết.

Chỉ dùng thức ăn mềm, lỏng hoặc xay nhuyễn (cháo, súp, sữa đặc loãng).
Cho ăn từng muỗng rất nhỏ, chờ nuốt xong mới đút muỗng tiếp theo.
Nghiêng người bệnh về phía trước 45 - 60 độ khi ăn để giảm nguy cơ sặc.
Nếu sụt cân quá nhanh hoặc sặc liên tục, cần trao đổi bác sĩ về đặt sonde dạ dày.

Chăm sóc da và phòng loét

Khi người bệnh nằm nhiều và ít cử động, da rất dễ bị tỳ đè dẫn đến loét. Việc chăm sóc da đúng cách giúp giảm đau, ngăn nhiễm trùng và bảo vệ sức khỏe tổng thể cho người bệnh.

Dùng nệm hơi chống loét hoặc đệm nước.
Giữ da luôn khô thoáng, lau người bằng khăn ấm 2 lần/ngày.
Kiểm tra vùng tỳ (gót chân, xương cụt, hai bên hông) mỗi ngày.

*Khi người bệnh nằm lâu và ít cử động, da dễ bị tỳ đè gây lở loét, nhiễm trùng*

Hỗ trợ tâm lý và giao tiếp

Người bệnh Parkinson ở giai đoạn cuối thường dễ lo lắng, buồn bã và khó diễn đạt ý muốn. Sự thấu hiểu và đồng hành của gia đình giúp họ cảm thấy an tâm, được lắng nghe và kết nối tốt hơn.

Nói chậm, ngắn gọn, nhìn thẳng vào mắt người bệnh.
Không cãi lại khi người bệnh hoang tưởng, chỉ cần trấn an.
Bật nhạc nhẹ hoặc mở kinh nếu người bệnh thích, giúp giảm lo âu rất tốt.

Tiên lượng và những điều gia đình cần chuẩn bị

Ở giai đoạn cuối của bệnh, sức khỏe người bệnh có thể thay đổi nhanh và khó dự đoán. Việc hiểu rõ tiên lượng và chuẩn bị tâm lý, chăm sóc cũng như các phương án hỗ trợ phù hợp sẽ giúp gia đình chủ động hơn và đồng hành với người bệnh một cách nhẹ nhàng, trọn vẹn.

Mức độ phụ thuộc gần như hoàn toàn

Ở giai đoạn cuối, người bệnh thường không còn tự làm được bất kỳ việc gì (không ngồi dậy, không tự xúc ăn, không tự vệ sinh cá nhân). Gia đình cần chuẩn bị ít nhất 2 - 3 người thay phiên chăm sóc 24/24.

Chất lượng sống là mục tiêu quan trọng nhất

Lúc này không còn đặt mục tiêu chữa khỏi hay cải thiện vận động nữa, mà chỉ tập trung giúp người bệnh thoải mái, không đau, không sợ hãi. Nhiều gia đình chọn chăm sóc giảm nhẹ tại nhà hoặc tại các trung tâm chuyên biệt.

*Người Parkinson cần có người chăm sóc để hỗ trợ sinh hoạt hàng ngày*

Bệnh Parkinson giai đoạn cuối là hành trình đầy thử thách, nhưng cũng là lúc tình yêu thương và sự gắn kết của gia đình được thể hiện sâu sắc nhất. Khi hiểu rõ các dấu hiệu và chăm sóc đúng cách, người bệnh sẽ cảm thấy an toàn, nhẹ nhàng và được nâng đỡ cả về thể chất lẫn tinh thần.