Bệnh Kawasaki ở trẻ em: Hiểu đúng để điều trị kịp thời và hiệu quả 

Bệnh Kawasaki là một bệnh viêm mạch máu cấp tính, chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi. Bệnh còn được gọi là hội chứng hạch bạch huyết da niêm, được mô tả lần đầu tiên vào năm 1967 bởi bác sĩ người Nhật Tomisaku Kawasaki. Bệnh ảnh hưởng chủ yếu đến các động mạch trung bình và có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến tim, đặc biệt là các động mạch vành.

Tuy không phải là bệnh truyền nhiễm, nhưng bệnh Kawasaki có khả năng dẫn đến những biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Ở các quốc gia như Nhật Bản và Hàn Quốc, tỷ lệ mắc bệnh khá cao, cho thấy có thể có liên quan đến yếu tố di truyền và môi trường. Ở Việt Nam, bệnh cũng ngày càng được ghi nhận nhiều hơn và trở thành một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tim mắc phải ở trẻ em.

Điểm đặc biệt của bệnh Kawasaki là tiến triển theo từng giai đoạn, từ cấp tính đến bán cấp và hồi phục. Việc chẩn đoán và điều trị sớm, đúng phác đồ sẽ giúp hạn chế tối đa các biến chứng tim mạch về sau.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Kawasaki ở trẻ em

Các biểu hiện lâm sàng của bệnh Kawasaki rất đa dạng và có thể giống với nhiều bệnh lý khác ở trẻ nhỏ như sốt siêu vi, sốt phát ban, sốt xuất huyết. Tuy nhiên, một số dấu hiệu đặc trưng giúp phân biệt gồm:

• Sốt cao liên tục trên 39°C, kéo dài ít nhất 5 ngày, không đáp ứng với thuốc hạ sốt thông thường.
• Mắt đỏ hai bên nhưng không có ghèn, không đau.
• Môi khô, đỏ, nứt nẻ, lưỡi có dạng "dâu tây" với gai đỏ nổi rõ, miệng đỏ rực.
• Sốt phát ban toàn thân, có thể dạng sẩn, dát hoặc mề đay, thường xuất hiện sớm.
• Bàn tay, bàn chân sưng đỏ, có thể bong da đầu ngón sau vài ngày.
• Sưng hạch bạch huyết, thường một bên, kích thước >1.5 cm.

Không phải trẻ nào cũng biểu hiện đầy đủ các triệu chứng trên. Một số trẻ chỉ có một vài dấu hiệu nên dễ bị chẩn đoán nhầm nếu không có kinh nghiệm.

Biến chứng có thể gặp của bệnh Kawasaki ở trẻ em

Biến chứng đáng sợ nhất của bệnh Kawasaki là tổn thương tim. Nếu không điều trị đúng và kịp thời, khoảng 20-25% trẻ mắc bệnh sẽ gặp phải các vấn đề về tim mạch:

• Phình động mạch vành: Tình trạng động mạch vành giãn ra bất thường, làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông, dẫn đến nhồi máu cơ tim.
• Viêm cơ tim: Làm giảm chức năng co bóp của tim.
• Viêm màng ngoài tim: Gây tràn dịch, ảnh hưởng đến tuần hoàn.
• Rối loạn nhịp tim: Nguy cơ gây đột tử nếu không phát hiện.

Ngoài ra, bệnh còn có thể gây thiếu máu, tổn thương gan, thận, khớp và hệ thần kinh trung ương. Một số trẻ có thể chậm phát triển thể chất sau bệnh nếu bị biến chứng tim kéo dài.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Phụ huynh nên đưa trẻ đi khám càng sớm càng tốt nếu trẻ có:

• Sốt cao không rõ nguyên nhân kéo dài trên 5 ngày.
• Mắt đỏ, môi đỏ, phát ban hoặc sưng tay chân.
• Trẻ mệt mỏi nhiều, bỏ ăn, lừ đừ, thở nhanh.
• Có biểu hiện đau ngực, đánh trống ngực, tay chân lạnh, tím môi.

Việc phát hiện và điều trị trong vòng 10 ngày đầu khởi bệnh là cực kỳ quan trọng để giảm nguy cơ biến chứng tim mạch.

Hiện nay, nguyên nhân chính xác của bệnh Kawasaki vẫn chưa được xác định, nhưng các nhà khoa học cho rằng bệnh có thể liên quan đến các yếu tố sau:

• Rối loạn miễn dịch: Hệ miễn dịch của trẻ phản ứng quá mức với một yếu tố nào đó (như virus, vi khuẩn), gây viêm lan rộng ở các mạch máu trong cơ thể.
• Di truyền: Trẻ có người thân từng mắc bệnh Kawasaki hoặc mang một số gene đặc biệt có nguy cơ cao hơn.
• Môi trường sống: Bệnh thường xảy ra vào mùa đông - xuân, dễ xuất hiện ở nơi đông đúc, ô nhiễm không khí.
• Tác nhân nhiễm trùng: Một số virus hoặc vi khuẩn có thể đóng vai trò kích hoạt bệnh, dù không lây từ người sang người.

Tóm lại, bệnh Kawasaki có thể do nhiều yếu tố kết hợp, chủ yếu là sự bất thường trong phản ứng miễn dịch của trẻ nhỏ với môi trường sống xung quanh.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh Kawasaki ở trẻ em?

Một số đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn:

• Trẻ từ 6 tháng đến 5 tuổi, đặc biệt dưới 2 tuổi.
• Trẻ nam có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn nữ.
• Trẻ gốc Á, đặc biệt là Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc.
• Trẻ có tiền sử gia đình có người từng mắc bệnh Kawasaki.
• Trẻ sống trong môi trường ô nhiễm, ít vận động, dinh dưỡng kém.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh Kawasaki ở trẻ em

Một số yếu tố góp phần làm tăng khả năng mắc bệnh:

• Thời tiết lạnh, độ ẩm cao, dễ khiến trẻ nhiễm trùng đường hô hấp, tạo điều kiện khởi phát bệnh.
• Dinh dưỡng không đầy đủ, thiếu vitamin C, E, sắt làm suy yếu miễn dịch.
• Sống trong môi trường đông đúc, ô nhiễm.
• Trẻ vừa mới khỏi các bệnh nhiễm trùng khác.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bệnh Kawasaki ở trẻ em

Việc chẩn đoán bệnh Kawasaki chủ yếu dựa vào lâm sàng kết hợp với xét nghiệm cận lâm sàng. Tuy nhiên, do biểu hiện đa dạng và không đặc hiệu, quá trình chẩn đoán đòi hỏi bác sĩ có kinh nghiệm.

Chẩn đoán lâm sàng:

Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) đưa ra các tiêu chuẩn chẩn đoán:

Trẻ sốt ≥ 5 ngày không rõ nguyên nhân, kèm theo ≥ 4/5 tiêu chuẩn sau:

1. Viêm kết mạc hai bên, không có mủ.
2. Thay đổi niêm mạc miệng: Môi đỏ nứt, lưỡi dâu tây.
3. Thay đổi ngoại vi: Sưng đỏ, bong da bàn tay/bàn chân.
4. Phát ban đa dạng trên thân mình.
5. Hạch cổ sưng, thường một bên (>1.5 cm).

Trường hợp không đủ tiêu chuẩn (Kawasaki không điển hình), cần hỗ trợ từ cận lâm sàng và hình ảnh học.

Xét nghiệm hỗ trợ:

• Công thức máu: Bạch cầu tăng, tiểu cầu tăng trong giai đoạn bán cấp, thiếu máu nhẹ.
• CRP, ESR: Tăng cao, phản ánh tình trạng viêm.
• Men gan, Albumin: Có thể bất thường.
• Natri máu thấp, Nước tiểu có bạch cầu.

Hình ảnh học:

• Siêu âm tim: Quan trọng nhất, giúp đánh giá tổn thương động mạch vành, tràn dịch màng tim, chức năng thất trái. Nên thực hiện nhiều lần trong các giai đoạn điều trị và theo dõi.
• Điện tim: Phát hiện rối loạn nhịp, block nhĩ – thất.

Phương pháp điều trị bệnh Kawasaki ở trẻ em hiệu quả

Việc điều trị bệnh Kawasaki cần được thực hiện tại bệnh viện có chuyên khoa tim mạch và nhi khoa. Mục tiêu là:

• Giảm viêm mạch máu.
• Ngăn ngừa phình động mạch vành.
• Phục hồi chức năng tim.

Điều trị đặc hiệu:

Globulin miễn dịch (IVIG):

• Liều duy nhất 2g/kg, truyền tĩnh mạch trong vòng 10 ngày đầu khởi bệnh.
• Tác dụng giảm rõ rệt biến chứng tim (từ 20–25% xuống dưới 5%).

Aspirin:

• Giai đoạn cấp: Liều cao (80–100 mg/kg/ngày chia 4 lần) có tác dụng kháng viêm.
• Giai đoạn sau hạ sốt: Dùng liều thấp (3–5 mg/kg/ngày) kéo dài 6–8 tuần, giúp chống huyết khối.

Trường hợp không đáp ứng điều trị:

Trẻ không đáp ứng với IVIG có thể cần:

• Truyền IVIG lần 2.
• Corticoid liều cao (methylprednisolone).
• Thuốc sinh học như infliximab, anakinra đặc biệt trong các trường hợp có viêm nặng hoặc chống chỉ định corticoid.

Theo dõi và tái khám:

• Siêu âm tim định kỳ sau 2 tuần, 6 tuần, 6 tháng.
• Nếu có phình mạch lớn: Phối hợp thuốc chống đông như warfarin, clopidogrel.
• Khám tim mạch định kỳ kéo dài đến khi trưởng thành nếu có di chứng.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh Kawasaki ở trẻ em

Chế độ sinh hoạt:

• Trẻ nên nghỉ ngơi tuyệt đối trong giai đoạn cấp.
• Sau điều trị: Hạn chế vận động gắng sức ít nhất 6–8 tuần.
• Tránh tiếp xúc với người đang mắc bệnh nhiễm khuẩn.
• Rèn luyện sức khỏe nhẹ nhàng, ngủ đủ giấc, duy trì tinh thần tích cực.
• Tái khám đúng hẹn, tuân thủ phác đồ bác sĩ.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu hóa: Cháo, súp, cơm mềm.
• Tăng cường vitamin C, E, kẽm, sắt: Rau xanh, trái cây tươi, cá, thịt nạc.
• Bổ sung sữa chua, men vi sinh giúp tiêu hóa.
• Uống đủ nước, tránh thực phẩm đóng hộp, chiên rán, nhiều dầu mỡ.
• Hạn chế đường, bánh kẹo trong giai đoạn cấp.

Phương pháp phòng ngừa bệnh Kawasaki ở trẻ em hiệu quả

Hiện chưa có cách phòng bệnh Kawasaki đặc hiệu do nguyên nhân chưa rõ ràng. Tuy nhiên, cha mẹ có thể giảm nguy cơ mắc bệnh và hỗ trợ hệ miễn dịch cho trẻ bằng các biện pháp sau:

• Tăng sức đề kháng: Cho trẻ ăn uống đủ chất, giàu vitamin và khoáng chất; bú mẹ đầy đủ; bổ sung sữa chua hoặc men vi sinh giúp đường ruột khỏe mạnh.
• Giữ vệ sinh tốt: Rửa tay thường xuyên, vệ sinh đồ chơi và môi trường sống sạch sẽ, tránh tiếp xúc người đang bệnh.
• Tránh môi trường ô nhiễm, đông người: Đặc biệt trong mùa lạnh, khi nguy cơ bệnh hô hấp tăng cao.
• Giữ ấm cơ thể: Mặc đủ ấm khi trời lạnh, tránh nhiễm lạnh.
• Tiêm phòng đầy đủ: Tuân thủ lịch tiêm chủng để phòng các bệnh nhiễm khuẩn dễ làm hệ miễn dịch suy yếu như cúm, sởi, ho gà, phế cầu, rubella...
• Theo dõi sức khỏe sát sao: Nếu trẻ sốt kéo dài, phát ban, môi đỏ... nên đi khám ngay để được chẩn đoán và điều trị sớm, tránh biến chứng tim.