Bệnh Chikungunya là bệnh gì? Vì sao WHO xếp vào nhóm nguy hiểm?

Bệnh Chikungunya do virus Chikungunya (CHIKV) gây ra, lây truyền qua muỗi Aedes, với triệu chứng sốt cao, đau khớp dữ dội và phát ban. Diễn biến bệnh có thể nhanh chóng trở nặng nếu không điều trị kịp thời. Trước nguy cơ lan rộng, WHO đã xếp Chikungunya vào nhóm bệnh nguy hiểm và kêu gọi hành động để kiểm soát dịch. Cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu về dịch bệnh này qua bài viết dưới đây.

Bệnh Chikungunya là bệnh gì? Nguồn gốc bệnh Chikungunya do đâu? 

Bệnh Chikungunya là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Chikungunya (CHIKV) gây ra. Đây là loại virus RNA thuộc chi Alphavirus, họ Togaviridae, lây sang người chủ yếu qua vết đốt của muỗi Aedes albopictus (muỗi vằn châu Á) bị nhiễm. Đặc điểm nổi bật của bệnh là khởi phát đột ngột với sốt cao, đau khớp nghiêm trọng, kèm theo mệt mỏi, đau cơ, nhức đầu và phát ban. Ở một số trường hợp nặng, đặc biệt là người cao tuổi hoặc có bệnh nền, bệnh có thể gây biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong.

Tên “Chikungunya” bắt nguồn từ tiếng Kimakonde của người dân miền Nam Tanzania, nghĩa là “uốn cong”, mô tả tư thế gập người đặc trưng của bệnh nhân do cơn đau khớp dữ dội. Căn bệnh này được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1952 tại Tanzania, sau đó nhanh chóng lan rộng khắp các quốc gia ở châu Phi. Từ thập niên 1970, virus CHIKV đã xuất hiện tại châu Á, và đến thế kỷ 21, phạm vi lây lan mở rộng sang châu Mỹ, châu Âu, cả những vùng ôn đới khi điều kiện thuận lợi cho muỗi phát triển.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Chikungunya hiện đã được ghi nhận tại 119 quốc gia và vùng lãnh thổ, khiến khoảng 5,6 tỷ người có nguy cơ nhiễm bệnh. Mặc dù chưa có thuốc điều trị đặc hiệu hay vắc xin phòng ngừa, việc kiểm soát muỗi và phòng tránh bị muỗi đốt vẫn là biện pháp quan trọng nhất để ngăn ngừa sự lây lan của bệnh.

Đường lây truyền của Chikungunya

Virus Chikungunya (CHIKV) chủ yếu lây truyền qua vết đốt của muỗi Aedes (Aedes aegypti, Aedes albopictus) mang mầm bệnh. Quá trình lây nhiễm diễn ra theo cơ chế sau:

• Tiếp nhận virus: Muỗi chưa nhiễm bệnh hút máu từ người đang trong giai đoạn viremia (virus CHIKV lưu hành với nồng độ cao trong máu).
• Nhân lên trong muỗi: Virus nhanh chóng xâm nhập vào cơ thể muỗi, nhân lên tại các mô, sau đó di chuyển đến tuyến nước bọt.
• Truyền sang người: Khi muỗi đã nhiễm bệnh đốt một người khỏe mạnh, virus sẽ xâm nhập vào máu người này, tiếp tục nhân lên và đạt nồng độ cao, tạo điều kiện cho các con muỗi khác bị nhiễm, duy trì chu kỳ lây truyền.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ lây nhiễm bao gồm: 

• Sinh sống hoặc di chuyển đến vùng dịch;
• Môi trường nhiều nước đọng;
• Mật độ dân cư cao, thiếu vệ sinh;
• Không áp dụng biện pháp phòng chống muỗi và tiếp xúc gần với người bệnh trong giai đoạn virus đang lưu hành mạnh trong máu.

Triệu chứng bệnh Chikungunya

Dưới đây là những triệu chứng thường gặp giúp nhận diện sớm bệnh Chikungunya và hỗ trợ quá trình chẩn đoán bệnh:

Triệu chứng điển hình

Sau thời gian ủ bệnh trung bình 3-7 ngày, bệnh Chikungunya thường khởi phát đột ngột với các biểu hiện lâm sàng đặc trưng. Các triệu chứng này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày mà còn dễ gây nhầm lẫn với một số bệnh truyền nhiễm khác, đặc biệt là sốt xuất huyết. 

Các triệu chứng thường gặp gồm:

• Sốt cao đột ngột: Thân nhiệt thường vượt trên 38,5°C, kéo dài khoảng 2-3 ngày, kèm cảm giác rét run.
• Đau khớp dữ dội: Thường xuất hiện ở các khớp nhỏ như cổ tay, bàn tay, đầu gối, mắt cá chân; có thể kèm sưng nhẹ.
• Phát ban ngoài da: Ban dát, sẩn xuất hiện sau vài ngày khởi sốt, phân bố rải rác hoặc lan rộng toàn thân.
• Đau đầu vùng trán: Kèm theo cảm giác căng tức, mỏi toàn thân, giảm khả năng tập trung.
• Triệu chứng tiêu hóa: Buồn nôn, nôn ói, chán ăn, một số trường hợp kèm tiêu chảy nhẹ.

Triệu chứng dễ nhầm lẫn với bệnh khác 

Dưới đây là bảng tổng hợp các triệu chứng thường gặp của Chikungunya, sốt xuất huyết và sốt Zika, những bệnh có biểu hiện khá giống nhau, dễ gây nhầm lẫn nếu chỉ dựa vào dấu hiệu ban đầu:

Mức độ nguy hiểm và biến chứng của bệnh

Chikungunya là một bệnh truyền nhiễm do virus lây truyền qua muỗi. Tuy nhiên, ở một số người bệnh, đặc biệt là người cao tuổi, phụ nữ mang thai, trẻ sơ sinh hoặc người có bệnh nền, bệnh có thể diễn biến phức tạp và gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan và hệ thống trong cơ thể:

• Hệ cơ xương khớp: Gây đau khớp kéo dài, cứng khớp và hạn chế vận động; tình trạng này có thể kéo dài từ vài tuần đến nhiều tháng sau giai đoạn cấp tính.
• Hệ thần kinh: Có thể xuất hiện viêm não, viêm tủy, hội chứng Guillain-Barré, gây co giật, yếu hoặc liệt cơ và suy giảm nhận thức; trẻ sơ sinh dễ bị tổn thương thần kinh trung ương dẫn đến co giật hoặc viêm não nặng.
• Hệ tim mạch: Nguy cơ viêm cơ tim, suy tim, rối loạn nhịp tim, đặc biệt ở người có bệnh tim mạch từ trước.
• Hệ tiêu hóa và gan: Có thể gây viêm gan, vàng da do tổn thương tế bào gan.
• Hệ thị giác: Ghi nhận các biến chứng như viêm màng bồ đào, viêm võng mạc, viêm kết mạc, ảnh hưởng trực tiếp đến thị lực.
• Da: Một số trường hợp xuất hiện tổn thương da nghiêm trọng, hình thành mụn nước hoặc phát ban lan rộng.
• Các cơ quan khác: Có thể dẫn đến suy thận, suy hô hấp, rối loạn đông máu và tuần hoàn; những biến chứng này đặc biệt nguy hiểm ở trẻ sơ sinh và người suy giảm miễn dịch.

Những biến chứng này cho thấy Chikungunya không chỉ là bệnh sốt virus thông thường, mà còn tiềm ẩn nguy cơ đe dọa tính mạng nếu không được chẩn đoán và xử trí kịp thời.

Cách phòng ngừa bệnh Chikungunya

Để giảm nguy cơ nhiễm virus Chikungunya và bảo vệ sức khỏe cộng đồng, cần chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa sau:

• Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi bằng cách xử lý nước tù đọng, vệ sinh dụng cụ chứa nước, úp ngược hoặc che kín các vật dụng có khả năng chứa nước.
• Giữ môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng nhằm hạn chế điều kiện sinh sản của muỗi.
• Sử dụng thuốc chống côn trùng: Bôi hoặc xịt các chế phẩm chống muỗi đã được cấp phép, đặc biệt vào sáng sớm và chiều tối.
• Bảo vệ cơ thể bằng trang phục: Mặc quần áo sáng màu, dài tay, che kín tối đa vùng da hở để hạn chế bị muỗi đốt.
• Bảo vệ trẻ nhỏ: Cho trẻ ngủ mùng kể cả ban ngày; sử dụng xe đẩy có rèm che hoặc màn chắn muỗi khi di chuyển ngoài trời.
• Trang bị lưới chống muỗi: Lắp đặt lưới chống côn trùng tại cửa sổ và cửa ra vào để ngăn muỗi xâm nhập, đồng thời đảm bảo lưu thông không khí trong nhà.
• Hạn chế di chuyển đến vùng dịch: Tránh du lịch hoặc công tác tại khu vực đang ghi nhận bùng phát dịch, nếu bắt buộc, cần áp dụng đồng thời các biện pháp phòng chống muỗi.

Bệnh Chikungunya tuy không phải lúc nào cũng gây tử vong nhưng lại có khả năng lây lan nhanh và gây biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng. WHO xếp bệnh này vào nhóm nguy hiểm là lời cảnh báo về tầm quan trọng của việc nhận biết sớm, chủ động phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh. Mỗi cá nhân cần nâng cao ý thức bảo vệ bản thân, áp dụng các biện pháp chống muỗi và duy trì lối sống lành mạnh để giảm nguy cơ mắc bệnh, góp phần bảo vệ sức khỏe cho chính mình và cộng đồng.