Bệnh Alzheimer và Parkinson phân biệt như thế nào? Lưu ý cần biết

Ngày nay, khi tuổi thọ trung bình của con người ngày càng tăng, tỷ lệ người mắc bệnh Alzheimer và bệnh Parkinson cũng đang gia tăng nhanh chóng trên toàn cầu và tại Việt Nam. Việc nắm bắt thông tin chính xác không chỉ giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm mà còn mang lại cơ hội can thiệp hiệu quả, làm chậm tiến triển bệnh và duy trì chất lượng cuộc sống lâu dài hơn. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn phân biệt rõ ràng hai căn bệnh này dựa trên các kiến thức y khoa cập nhật và đáng tin cậy.

Phân biệt bệnh Alzheimer và Parkinson

Hai bệnh lý thoái hóa thần kinh này đều tiến triển âm thầm và ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, nhưng cơ chế, triệu chứng và mức độ tác động lại hoàn toàn khác nhau. Việc phân biệt đúng giúp chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả hơn.

Định nghĩa cơ bản

Bệnh Alzheimer là dạng sa sút trí tuệ phổ biến nhất, chiếm 60 - 80% các trường hợp sa sút trí tuệ. Đây là bệnh thoái hóa não tiến triển, làm chết dần các tế bào thần kinh, dẫn đến suy giảm nghiêm trọng trí nhớ, tư duy, ngôn ngữ và khả năng thực hiện các hoạt động sống hàng ngày.

Bệnh Parkinson là rối loạn vận động do thoái hóa hệ thần kinh, đặc trưng bởi sự thiếu hụt dopamine, chất dẫn truyền thần kinh quan trọng giúp điều khiển cử động. Bệnh gây run, cứng đờ, chậm chạp và mất thăng bằng.

Đối tượng nguy cơ và tỉ lệ mắc

Cả hai bệnh đều tăng mạnh theo tuổi tác, đặc biệt sau 65 tuổi.

• Bệnh Alzheimer thường gặp nhiều hơn ở phụ nữ.
• Bệnh Parkinson lại có xu hướng xuất hiện nhiều hơn ở nam giới. Yếu tố di truyền, tiền sử gia đình, chấn thương sọ não, bệnh tim mạch, hút thuốc lá và lối sống ít vận động là những nguy cơ chung của cả hai bệnh.

Nguyên nhân sâu xa

Dù đều là bệnh thoái hóa thần kinh, nhưng cơ chế tổn thương tế bào não trong Alzheimer và Parkinson lại diễn ra theo những con đường hoàn toàn khác.

• Với bệnh Alzheimer: Sự tích tụ bất thường của hai loại protein là beta-amyloid (tạo mảng bám) và protein tau (tạo đám rối thần kinh) làm chết tế bào não, đặc biệt ở vùng hải mã, trung tâm ghi nhớ.
• Với bệnh Parkinson: Tế bào thần kinh ở vùng chất đen (substantia nigra) bị thoái hóa dần, dẫn đến thiếu hụt dopamine nghiêm trọng, chất dẫn truyền thần kinh quan trọng cho điều khiển vận động.

Triệu chứng điển hình

Mỗi bệnh thể hiện bằng một nhóm dấu hiệu đặc trưng, phản ánh đúng vùng não đang bị tổn thương.

Triệu chứng bệnh Alzheimer

• Quên những sự việc vừa mới xảy ra (trí nhớ ngắn hạn suy giảm đầu tiên);
• Lẫn lộn về thời gian, địa điểm (không nhớ hôm nay là thứ mấy, lạc đường quen thuộc);
• Khó tìm từ khi nói, khó diễn đạt ý tưởng;
• Thay đổi tính cách: Dễ cáu gắt, nghi ngờ, trầm cảm hoặc thờ ơ;
• Không thể thực hiện các công việc quen thuộc (nấu ăn, quản lý tiền bạc).

Triệu chứng bệnh Parkinson

• Run khi nghỉ (run tay, run cằm đặc biệt rõ khi ngồi yên);
• Cứng cơ toàn thân, khó bắt đầu cử động;
• Chậm vận động (bước đi chậm, chữ viết nhỏ dần);
• Mất thăng bằng, dáng đi khom, bước nhỏ li tán;
• Mặt ít biểu cảm (“mặt nạ”), giọng nói nhỏ và đều đều.

Tiến triển bệnh

Mặc dù đều diễn tiến nặng dần theo thời gian, tốc độ và hướng tiến triển của hai bệnh lại rất khác biệt.

• Bệnh Alzheimer thường bắt đầu bằng rối loạn trí nhớ, sau đó lan rộng ảnh hưởng toàn bộ nhận thức.
• Bệnh Parkinson khởi phát chủ yếu bằng rối loạn vận động, sau nhiều năm mới xuất hiện suy giảm trí nhớ hoặc sa sút trí tuệ (ở giai đoạn muộn).

Vùng não bị ảnh hưởng chính

Hai bệnh tấn công những cấu trúc não riêng biệt, tạo nên sự khác biệt rõ rệt về triệu chứng và hậu quả lâu dài.

• Alzheimer: Vùng hải mã và vỏ não (đặc biệt thùy thái dương và thùy đỉnh).
• Parkinson: Vùng chất đen và các đường dẫn truyền dopamine.

Phương pháp chẩn đoán bệnh Alzheimer và Parkinson

Để xác định chính xác hai bệnh lý thoái hóa thần kinh này, bác sĩ sẽ kết hợp nhiều phương pháp đánh giá nhằm nhận diện tổn thương não và loại trừ các bệnh gây nhầm lẫn.

Chẩn đoán bệnh Alzheimer

Việc chẩn đoán Alzheimer tập trung vào đánh giá trí nhớ, khả năng tư duy và các thay đổi cấu trúc não nhằm phát hiện dấu hiệu sa sút trí tuệ ở giai đoạn sớm.

• Khám lâm sàng và đánh giá nhận thức qua các bảng kiểm tra chuẩn (MMSE, MoCA): Nhớ 3 từ sau 5 phút, vẽ đồng hồ, tính toán đơn giản…
• Chụp MRI hoặc PET não: Phát hiện teo hải mã, giảm chuyển hóa glucose ở vùng thùy thái dương - đỉnh.
• Xét nghiệm dịch não tủy (nếu cần): Đo nồng độ protein beta-amyloid và tau trong dịch não tủy” để rõ ràng hơn.
• Loại trừ: Các nguyên nhân sa sút trí tuệ khác (thiếu vitamin B12, suy giáp, trầm cảm…).

Chẩn đoán bệnh Parkinson

Đối với Parkinson, bác sĩ chủ yếu dựa vào triệu chứng vận động đặc trưng và đáp ứng với thuốc để xác định bệnh, kết hợp hình ảnh học khi cần thiết.

• Chủ yếu dựa vào khám lâm sàng: Có ít nhất 2 trong 4 triệu chứng chính (run khi nghỉ, cứng cơ, chậm vận động, mất thăng bằng).
• Thử đáp ứng với thuốc levodopa: Nếu triệu chứng cải thiện rõ rệt, giúp xác định chẩn đoán.
• Chụp DAT-SCAN (nếu có điều kiện): Để đánh giá tình trạng thiếu hụt dopamine.
• Chụp MRI thường quy: Để loại trừ tổn thương khác (đột quỵ, u não…).

Phương pháp điều trị bệnh Alzheimer và Parkinson

Việc điều trị hai bệnh lý thoái hóa thần kinh này cần tiếp cận lâu dài, kết hợp thuốc và các biện pháp hỗ trợ để làm chậm tiến triển và duy trì khả năng sinh hoạt cho người bệnh.

Điều trị bệnh Alzheimer

Hiện chưa có thuốc chữa khỏi, mục tiêu là làm chậm tiến triển và cải thiện chất lượng sống:

Thuốc

• Nhóm ức chế cholinesterase (donepezil, rivastigmine, galantamine): Giúp tăng nồng độ acetylcholine, chất dẫn truyền quan trọng cho trí nhớ.
• Memantine: Điều hòa glutamate, dùng ở giai đoạn trung bình - nặng.
• Thuốc mới: Lecanemab và donanemab giúp loại bỏ mảng amyloid (hiệu quả làm chậm tiến triển khoảng 27 - 35% nếu dùng sớm).

Can thiệp không dùng thuốc

• Luyện trí não qua trò chơi tư duy, đọc sách, học nhạc cụ mới.
• Duy trì giao tiếp xã hội, tham gia câu lạc bộ người cao tuổi.
• Sắp xếp môi trường sống an toàn, đơn giản, có lịch sinh hoạt cố định.

Điều trị bệnh Parkinson

Mục tiêu điều trị Parkinson là kiểm soát triệu chứng vận động và ngoài vận động, đồng thời duy trì khả năng tự chủ trong sinh hoạt hàng ngày.

Thuốc

• Levodopa (kết hợp carbidopa) là thuốc hiệu quả nhất để bổ sung dopamine.
• Thuốc đồng vận dopamine (pramipexole, ropinirole).
• Thuốc ức chế MAO-B (selegiline, rasagiline) và COMT (entacapone).

Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng

• Bài tập tăng biên độ vận động, giữ thăng bằng (Tai Chi, LSVT BIG).
• Liệu pháp ngôn ngữ (LSVT LOUD) giúp giọng nói to rõ hơn.

Phẫu thuật

• Kích thích não sâu (Deep Brain Stimulation - DBS): Đặt điện cực vào nhân dưới đồi để kiểm soát run và cứng cơ hiệu quả ở bệnh nhân đáp ứng kém với thuốc.

Biến chứng của bệnh Alzheimer và Parkinson

Hai bệnh lý thoái hóa thần kinh này nếu không được kiểm soát tốt có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến khả năng vận động, nhận thức và chất lượng sống.

Biến chứng bệnh Alzheimer

Ở Alzheimer, các tổn thương não tiến triển dần theo thời gian, khiến người bệnh ngày càng suy giảm nhận thức và khả năng sinh hoạt.

• Người bệnh dần mất khả năng tự chăm sóc và cần hỗ trợ trong mọi hoạt động hằng ngày.
• Xuất hiện rối loạn hành vi nặng như la hét, kích động, đi lang thang hoặc ảo giác.
• Nguy cơ té ngã cao, dễ dẫn đến gãy xương, đặc biệt là gãy cổ xương đùi.
• Viêm phổi hít và loét tỳ đè do nằm lâu, ít vận động.
• Tử vong thường xảy ra do nhiễm trùng, suy kiệt hoặc biến chứng hô hấp.

Biến chứng bệnh Parkinson

Bệnh Parkinson không chỉ gây rối loạn vận động mà còn kéo theo nhiều rối loạn toàn thân nếu tiến triển nặng.

• Té ngã thường xuyên, có thể gây chấn thương sọ não hoặc gãy xương.
• Rối loạn nuốt khiến thức ăn, dịch vào đường thở, dẫn đến viêm phổi hít.
• Rối loạn tiêu hóa với táo bón nặng hoặc bí tiểu kéo dài.
• Các vấn đề tâm thần như trầm cảm, lo âu và rối loạn giấc ngủ.
• Sa sút trí tuệ ở giai đoạn muộn, làm giảm nghiêm trọng chất lượng cuộc sống.

Cách phòng ngừa bệnh Alzheimer và Parkinson

Mặc dù chưa có phương pháp ngăn chặn hoàn toàn hai bệnh này, nhiều nghiên cứu lớn cho thấy duy trì lối sống lành mạnh có thể giúp giảm nguy cơ.

• Tập thể dục đều đặn: Thực hiện ít nhất 150 phút mỗi tuần với các hoạt động như đi bộ nhanh, bơi lội hoặc aerobic để duy trì sức khỏe tim mạch và não bộ.
• Chế độ ăn Địa Trung Hải: Ưu tiên rau xanh, trái cây, cá hồi, dầu ô liu và các loại hạt để cung cấp chất chống oxy hóa và omega-3.
• Kiểm soát các bệnh lý nền: Duy trì huyết áp dưới 130/80 mmHg, đường huyết HbA1c dưới 7% và LDL cholesterol dưới 100 mg/dL giúp giảm nguy cơ thoái hóa thần kinh.
• Hạn chế thuốc lá và rượu bia: Tránh các yếu tố nguy cơ làm tăng stress oxy hóa và viêm nhiễm thần kinh.
• Bảo vệ đầu và phòng ngừa té ngã: Đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy, cải thiện môi trường sống để hạn chế tai nạn, đặc biệt với người lớn tuổi.
• Kích thích trí não suốt đời: Tham gia các hoạt động học tập, chơi cờ, đọc sách, học ngoại ngữ và duy trì giao tiếp xã hội thường xuyên.
• Ngủ đủ giấc và kiểm soát stress: Ngủ 7 - 8 tiếng mỗi ngày và áp dụng các kỹ thuật thư giãn giúp não bộ phục hồi và duy trì chức năng nhận thức.

Bệnh Alzheimer và bệnh Parkinson là hai căn bệnh thoái hóa thần kinh khác nhau nhưng đều để lại hậu quả nặng nề cho người bệnh và gia đình. Việc nhận biết sớm dấu hiệu, phân biệt đúng bệnh và áp dụng các biện pháp điều trị, chăm sóc kịp thời sẽ giúp kéo dài thời gian sống độc lập và nâng cao chất lượng cuộc sống đáng kể. Hãy chủ động thăm khám thần kinh ngay khi bản thân hoặc người thân có những biểu hiện bất thường về trí nhớ hay vận động. Sức khỏe não bộ hôm nay chính là hạnh phúc của ngày mai.