12 biện pháp tránh thai hiệu quả, an toàn cho nam và nữ

Xã hội hiện đại đòi hỏi mỗi người phải có kiến thức vững vàng về sức khỏe sinh sản để đưa ra quyết định đúng đắn cho bản thân. Việc lựa chọn và áp dụng đúng biện pháp tránh thai không chỉ liên quan đến quyền chủ động sinh sản mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe thể chất, tinh thần và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chưa nắm rõ cách sử dụng hoặc lựa chọn phương pháp phù hợp. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các biện pháp tránh thai và cách áp dụng an toàn, hiệu quả.

12 biện pháp tránh thai hiệu quả, an toàn

Bao cao su

Bao cao su là phương pháp tránh thai phổ biến nhờ khả năng ngăn cản tinh trùng xâm nhập vào tử cung, từ đó ngăn quá trình thụ tinh. Nhiều người nghĩ đây chỉ là sản phẩm dành cho nam giới, nhưng thực tế còn có bao cao su dành riêng cho nữ.

• Đối với nam giới, bao cao su được đeo trọn vẹn lên dương vật trong suốt quá trình quan hệ. Việc lựa chọn kích cỡ phù hợp rất quan trọng, bởi nếu quá chật sẽ dễ rách, còn quá rộng có thể bị tuột, làm giảm hiệu quả ngừa thai và khả năng phòng ngừa bệnh lây truyền qua đường tình dục.
• Bao cao su dành cho nữ có cấu tạo gồm hai vòng, vòng nhỏ đặt vào sâu bên trong âm đạo để cố định và vòng lớn nằm bên ngoài để che phủ lối vào âm đạo. Thiết kế này vừa giúp giữ bao ở đúng vị trí vừa ngăn không cho tinh trùng tiếp xúc với trứng, đồng thời vẫn tạo rào chắn bảo vệ trước nguy cơ lây nhiễm bệnh.

Thuốc tránh thai hàng ngày

Thuốc tránh thai hàng ngày là phương pháp ngừa thai dựa trên việc bổ sung nội tiết tố tổng hợp để kiểm soát chu kỳ sinh sản của phụ nữ. Các hormone này sẽ ức chế quá trình phóng noãn, khiến trứng không rụng, đồng thời làm đặc chất nhầy ở cổ tử cung để tinh trùng khó di chuyển và giảm độ dày của niêm mạc tử cung, từ đó ngăn trứng đã thụ tinh làm tổ.

Có hai nhóm chính:

• Thuốc tránh thai kết hợp (estrogen + progestin): Uống hàng ngày theo chu kỳ 21 hoặc 28 viên, có hiệu quả ổn định nếu dùng đúng cách.
• Thuốc chỉ chứa progestin: Thích hợp cho phụ nữ đang cho con bú hoặc không thể dùng estrogen.

Hiệu quả của phương pháp này rất cao nếu uống đều đặn, nhưng chỉ cần quên một vài viên là nguy cơ mang thai sẽ tăng. Người dùng cần uống vào cùng một khung giờ mỗi ngày và nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bắt đầu.

Thuốc tránh thai khẩn cấp

Thuốc tránh thai khẩn cấp được dùng khi vừa có quan hệ tình dục không được bảo vệ hoặc khi các biện pháp khác (bao cao su, đặt vòng,...) gặp sự cố. Thành phần chính là progestin liều cao, có tác dụng trì hoãn hoặc ức chế rụng trứng, đồng thời làm thay đổi môi trường nội mạc tử cung để ngăn sự làm tổ.

Có hai dạng:

• Loại 1 viên: Chứa 1,5mg levonorgestrel hoặc 3 mg norgestrel, uống một lần duy nhất.
• Loại 2 viên: Mỗi viên chứa 0,75mg levonorgestrel, uống cách nhau 12 giờ hoặc uống cùng lúc.

Hiệu quả cao nhất trong vòng 24 giờ đầu, giảm dần đến 72 giờ và gần như mất tác dụng nếu dùng sau 5 ngày. Tác dụng phụ có thể bao gồm buồn nôn, mệt mỏi, đau đầu và rối loạn kinh nguyệt. Không nên lạm dụng vì có thể ảnh hưởng đến nội tiết và sức khỏe sinh sản lâu dài.

Thuốc tiêm tránh thai

Thuốc tiêm tránh thai chứa hormone progesteron tổng hợp, được tiêm trực tiếp vào bắp tay hoặc mông. Sau khi tiêm, hormone được giải phóng từ từ vào máu, giúp ngừa thai liên tục trong khoảng 1 - 3 tháng tùy loại.

Cơ chế hoạt động gồm 3 bước gồm ức chế phóng noãn, làm đặc dịch nhầy cổ tử cung, và làm thay đổi lớp niêm mạc tử cung. Phương pháp này có hiệu quả gần như tuyệt đối nếu tiêm đúng lịch hẹn.

• Ưu điểm: Không cần nhớ uống hàng ngày, phù hợp cho phụ nữ đang cho con bú, kín đáo và không ảnh hưởng đến quá trình quan hệ.
• Nhược điểm: Có thể gây rối loạn kinh nguyệt, tăng cân hoặc giảm mật độ xương nếu dùng lâu dài. Trước khi tiêm, cần kiểm tra tình trạng sức khỏe và loại trừ khả năng mang thai.

Đặt vòng tránh thai (IUD)

Vòng tránh thai là dụng cụ nhỏ hình chữ T đặt vào tử cung để ngăn tinh trùng gặp trứng. Có hai loại phổ biến:

• Vòng chứa đồng: Giải phóng ion đồng, tạo môi trường bất lợi cho tinh trùng và ngăn thụ tinh. Có thể sử dụng liên tục từ 5 - 10 năm.
• Vòng chứa hormone (progestin): Giải phóng lượng nhỏ hormone hàng ngày, vừa ngăn rụng trứng vừa làm đặc dịch nhầy. Thời gian hiệu quả từ 3 - 6 năm.

Phương pháp này vô cùng hiệu quả và tác dụng kéo dài, không đòi hỏi người dùng phải nhớ lịch hàng ngày. Tuy nhiên, đặt vòng cần được thực hiện bởi bác sĩ và có thể gây đau nhẹ, ra máu hoặc khó chịu trong những ngày đầu. Người có bệnh lý viêm nhiễm đường sinh dục cần điều trị khỏi trước khi đặt.

Cấy que tránh thai

Que tránh thai là một hoặc vài thanh nhựa nhỏ chứa hormone progestin, được cấy dưới da ở mặt trong cánh tay. Hormone sẽ được phóng thích liên tục vào máu, giúp ngăn rụng trứng và làm đặc dịch nhầy ở cổ tử cung.

Thủ thuật cấy chỉ mất vài phút, được gây tê tại chỗ nên hầu như không gây đau. Thời gian tác dụng từ 3 đến 5 năm và có thể tháo ra bất cứ lúc nào khi muốn mang thai lại.

• Ưu điểm: Hiệu quả cao, không phụ thuộc vào việc nhớ uống hay thay hàng tuần.
• Nhược điểm: Có thể gây rối loạn kinh nguyệt, nổi mụn hoặc tăng cân ở một số người.

Miếng dán tránh thai

Miếng dán nhỏ, màu be, được dán trực tiếp lên vùng da sạch và khô (bụng, mông, bắp tay hoặc lưng trên). Miếng dán sẽ giải phóng estrogen và progestin qua da vào máu, giúp ngăn rụng trứng và làm đặc chất nhầy cổ tử cung.

Mỗi miếng có tác dụng 7 ngày, người dùng cần thay vào cùng một ngày mỗi tuần trong 3 tuần liên tiếp, sau đó nghỉ 1 tuần để có kinh.

• Ưu điểm: Tiện lợi, không phải uống hàng ngày, hiệu quả cao nếu dùng đúng cách.
• Nhược điểm: Có thể gây kích ứng da, bong miếng dán khi đổ mồ hôi nhiều hoặc bơi lội. Không phù hợp với phụ nữ nặng trên 90kg vì hiệu quả có thể giảm.

Kiêng quan hệ tình dục

Đây là phương pháp tự nhiên và duy nhất có hiệu quả tuyệt đối trong việc tránh thai, bởi không có sự tiếp xúc giữa tinh trùng và trứng. Tuy nhiên, việc kiêng quan hệ hoàn toàn đòi hỏi sự quyết tâm cao từ cả hai phía và thường khó áp dụng lâu dài, đặc biệt với các cặp đôi trẻ.

Tính ngày rụng trứng

Phương pháp này áp dụng cho phụ nữ có chu kỳ kinh nguyệt đều đặn (thường từ 26 - 32 ngày). Cách tính dựa trên việc ước lượng thời điểm rụng trứng, thường xảy ra khoảng 14 ngày trước kỳ kinh tiếp theo. Thời gian có khả năng thụ thai cao nhất là từ 3 ngày trước đến 3 ngày sau khi trứng rụng, do tinh trùng có thể sống 3 - 5 ngày và trứng tồn tại 12 - 24 giờ sau khi rụng.

Theo hướng dẫn của WHO và Bộ Y tế Việt Nam, để xác định “cửa sổ màu mỡ” (thời gian dễ thụ thai):

• Khoảng ít nguy cơ (tương đối an toàn): Từ ngày bắt đầu hành kinh đến ngày thứ 7 của chu kỳ.
• Khoảng có nguy cơ cao: Từ ngày thứ 8 đến ngày thứ 19 của chu kỳ (nguy cơ mang thai cao nhất quanh ngày rụng trứng).
• Khoảng ít nguy cơ (tương đối an toàn): Từ ngày thứ 20 đến hết chu kỳ kinh.

Lưu ý: Không có khái niệm “ngày an toàn tuyệt đối”. Chu kỳ có thể thay đổi do stress, bệnh lý hoặc tác động từ môi trường sống, nên phương pháp này có hiệu quả thấp hơn so với các biện pháp tránh thai hiện đại khác và không bảo vệ khỏi các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs).

Xuất tinh ngoài

Nam giới rút dương vật ra khỏi âm đạo trước khi xuất tinh nhằm hạn chế tinh trùng đi vào tử cung. Tuy nhiên, đây là biện pháp nhiều rủi ro vì tinh dịch có thể rò rỉ trước khi xuất tinh, và chỉ cần một lượng nhỏ tinh trùng cũng có thể thụ tinh. Hiệu quả thực tế chỉ khoảng dưới 80% và không bảo vệ khỏi bệnh lây qua đường tình dục.

Triệt sản vĩnh viễn

Phương pháp này phù hợp với người đã đủ con hoặc không còn nhu cầu sinh sản.

• Triệt sản nữ: Thắt hoặc cắt ống dẫn trứng bằng kẹp, vòng nhựa, hoặc đốt điện.
• Triệt sản nam: Thắt hoặc cắt ống dẫn tinh, ngăn tinh trùng xuất hiện trong tinh dịch.

Đây là phương pháp hiệu quả gần như tuyệt đối và tác dụng lâu dài, nhưng cần cân nhắc kỹ vì khó đảo ngược. Quy trình thường đơn giản, hồi phục nhanh, và không ảnh hưởng đến nội tiết hoặc khả năng quan hệ tình dục.

Đặt vòng âm đạo chứa hormone

Vòng âm đạo chứa hormone là một vòng nhựa mềm, dẻo, được đặt sâu vào trong âm đạo, giải phóng đều đặn một lượng nhỏ estrogen và progestin vào máu. Các hormone này giúp ngăn rụng trứng, làm đặc chất nhầy cổ tử cung để tinh trùng khó di chuyển, đồng thời làm mỏng niêm mạc tử cung, ngăn trứng làm tổ.

Quá trình đặt vòng rất đơn giản, chỉ mất vài phút và có thể tự thực hiện tại nhà sau khi được hướng dẫn. Vòng được để trong âm đạo 3 tuần liên tiếp, sau đó tháo ra và nghỉ 1 tuần trước khi đặt vòng mới. Nếu muốn mang thai lại, chỉ cần ngừng sử dụng, khả năng sinh sản sẽ nhanh chóng hồi phục.

• Ưu điểm: Không cần nhớ uống thuốc hàng ngày, kín đáo, ít ảnh hưởng đến hoạt động tình dục, hiệu quả cao nếu dùng đúng cách.
• Nhược điểm: Có thể gây kích ứng âm đạo, tăng tiết dịch, hoặc cảm giác vướng trong thời gian đầu. Không bảo vệ khỏi bệnh lây truyền qua đường tình dục và cần thay đúng lịch để duy trì hiệu quả.

Tác hại của việc sử dụng sai biện pháp tránh thai

Sử dụng sai hoặc không đầy đủ biện pháp tránh thai có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.

• Nguy cơ mang thai ngoài ý muốn: Sai sót trong cách sử dụng, như bao cao su rách hoặc quên uống thuốc, có thể làm giảm hiệu quả ngừa thai, dẫn đến mang thai ngoài ý muốn.
• Tăng khả năng mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục: Bỏ qua các phương pháp bảo vệ như bao cao su khiến người quan hệ dễ bị lây nhiễm HIV, lậu, giang mai và nhiều bệnh khác.
• Gây rối loạn nội tiết hoặc tác dụng phụ nghiêm trọng: Lạm dụng hoặc tự ý dùng thuốc tránh thai nội tiết kéo dài mà không có chỉ định y khoa có thể gây rối loạn hormone, ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt và sức khỏe sinh sản lâu dài.

Tầm quan trọng của việc sử dụng biện pháp tránh thai đúng cách

• Việc sử dụng đúng biện pháp tránh thai giúp đảm bảo an toàn cho sức khỏe sinh sản và mang lại sự chủ động trong cuộc sống.
• Giúp lập kế hoạch sinh con hợp lý, phù hợp với điều kiện kinh tế và sức khỏe.
• Bảo vệ sức khỏe tổng thể, giảm nguy cơ mắc các bệnh lây qua đường tình dục.
• Nâng cao chất lượng cuộc sống, giảm áp lực tâm lý do lo sợ mang thai ngoài ý muốn.

Các chuyên gia khuyến cáo mỗi người nên được tư vấn bởi nhân viên y tế để lựa chọn phương pháp phù hợp, cân nhắc đến yếu tố tuổi, tình trạng sức khỏe và mong muốn sinh sản.

Biện pháp tránh thai không chỉ là vấn đề y tế mà còn là một phần quan trọng trong quyền tự chủ của mỗi người về sức khỏe sinh sản. Việc hiểu rõ từng phương pháp, ưu nhược điểm và cách sử dụng sẽ giúp bạn đưa ra quyết định sáng suốt, bảo vệ bản thân và người bạn đời. Hãy chủ động tìm hiểu và tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế trước khi lựa chọn phương pháp phù hợp.