Virus HIV là gì? Cách virus HIV xâm nhập vào cơ thể gây bệnh

Virus HIV (human immunodeficiency virus) là một trong những virus nguy hiểm nhất mà loài người từng phải đối mặt. Loại virus này không chỉ phá hủy hệ miễn dịch của cơ thể mà còn dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng người bệnh. Trải qua hàng chục năm, virus HIV vẫn là một vấn đề y tế toàn cầu với hơn 38 triệu người đang sống chung với virus này. Để có cái nhìn toàn diện, chúng ta cần tìm hiểu kỹ về đặc điểm, cách virus HIV xâm nhập vào cơ thể và các con đường lây nhiễm phổ biến.

Virus HIV là gì?

Virus HIV là tác nhân gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người. Khi xâm nhập vào cơ thể, HIV làm suy yếu hệ miễn dịch bằng cách tấn công và phá hủy tế bào CD4 - một loại tế bào bạch cầu có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh. Khi số lượng tế bào CD4 giảm sút nghiêm trọng, cơ thể sẽ mất khả năng chống lại các loại vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng thông thường, từ đó dẫn đến AIDS - giai đoạn cuối của nhiễm HIV. 

Nguồn gốc của HIV

Virus HIV có nguồn gốc từ một chủng virus suy giảm miễn dịch ở khỉ có tên gọi là SIV (simian immunodeficiency virus). Loại virus này được phát hiện đầu tiên ở các loài linh trưởng châu Phi và lây sang người thông qua việc săn bắt, giết mổ hoặc tiếp xúc với máu động vật nhiễm bệnh. Qua quá trình tiến hóa, virus SIV đã biến đổi thành virus HIV và gây bệnh ở người.

Sau khi lây truyền sang người, virus HIV lan rộng khắp châu Phi rồi bùng phát ra toàn cầu. Hiện nay, virus HIV tồn tại dưới hai chủng chính là HIV-1 và HIV-2. Trong đó, HIV-1 phổ biến hơn với khả năng lây lan mạnh, còn HIV-2 ít phổ biến hơn và chủ yếu xuất hiện ở Tây Phi, châu Âu và một số khu vực ở Hoa Kỳ, Ấn Độ.

Cấu tạo của HIV

Virus HIV thuộc họ Retroviridae, có dạng hình cầu với đường kính khoảng 80 - 100nm. Cấu trúc của virus HIV được chia làm ba phần chính, bao gồm:

Vỏ ngoài

Vỏ ngoài gồm 72 núm gai protein, đặc biệt là glycoprotein 120 (gp120) giúp virus bám vào thụ thể CD4 trên bề mặt tế bào miễn dịch. Ngoài ra còn có glycoprotein 41 (gp41) tham gia quá trình hợp màng.

Vỏ trong

Vỏ trong gồm lớp protein p17 bên ngoài và lớp protein p24 bên trong. Kháng nguyên p24 đóng vai trò chính trong chẩn đoán nhiễm HIV.

Lõi virus

Lõi virus chứa hai bản sao RNA chuỗi đơn, enzyme phiên mã ngược (reverse transcriptase), enzyme tích hợp (integrase) và enzyme cắt protein (protease). Tất cả cấu trúc này giúp virus nhân lên trong tế bào chủ.

Cách virus HIV xâm nhập và gây bệnh trong cơ thể

Virus HIV sau khi xâm nhập vào cơ thể sẽ tấn công trực tiếp vào hệ miễn dịch bằng cách xâm nhập vào một loại tế bào bạch cầu có tên là CD4. Đây là nhóm tế bào đóng vai trò trung tâm trong việc điều phối hoạt động miễn dịch. Không chỉ tấn công CD4 mà HIV còn có thể xâm nhập vào các tế bào khác như lympho bào B, đại thực bào, tế bào hình sao, tế bào nguồn và tế bào xơ non. 

Sau khi xâm nhập, virus chiếm quyền kiểm soát tế bào chủ rồi sử dụng hệ thống của tế bào đó để sản sinh hàng trăm nghìn bản sao virus mới. Những bản sao này tiếp tục lan rộng trong máu rồi gắn vào các tế bào CD4 khác để tiếp tục chu trình nhân lên và phá hủy.

Khi số lượng tế bào CD4 bị suy giảm nghiêm trọng, hệ miễn dịch sẽ mất khả năng phòng vệ trước các tác nhân gây bệnh. Người bệnh dễ bị nhiễm trùng nặng hoặc mắc các bệnh lý cơ hội. Đồng thời, khi lượng virus HIV trong máu tăng cao thì nguy cơ lây nhiễm cho người khác cũng tăng theo. Ở người bình thường khỏe mạnh, số lượng tế bào CD4 dao động từ 500 - 1500 tế bào/mm3 máu. Nếu số lượng CD4 giảm xuống mức từ 350 - 500 tế bào/mm3 máu thì hệ miễn dịch đã bắt đầu suy giảm nhẹ. Khi CD4 ≤ 200 tế bào/mm3 máu thì hệ miễn dịch suy giảm nghiêm trọng và nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng cơ hội rất cao.

Các rối loạn miễn dịch phổ biến ở bệnh nhân HIV/AIDS gồm:

• Giảm số lượng tế bào lympho t toàn phần, đặc biệt là giảm mạnh tế bào cd4 và tỷ lệ cd4/cd8.
• Giảm chức năng của các tế bào miễn dịch như khả năng tăng sinh tế bào trước các chất gây phân bào và kháng nguyên, giảm chức năng tế bào cd8 và tế bào natural killer.
• Tăng các phức hợp miễn dịch, tăng tự kháng thể và một số loại protein khác trong huyết thanh.
• Tăng nồng độ gamma-globulin.
• Giảm khả năng đáp ứng kháng thể nguyên phát đối với các kháng nguyên mới.
• Giảm nồng độ gamma-interferon.

Trung bình, thời gian từ lúc nhiễm virus HIV đến khi chuyển sang giai đoạn AIDS là khoảng 10 năm. Tuy nhiên, một số trường hợp có thể tiến triển nhanh chỉ trong vài tháng nếu không được điều trị kịp thời.

Con đường lây truyền và không lây truyền HIV

Hiểu rõ HIV lây qua đường nào, các con đường lây truyền và không lây truyền HIV là điều vô cùng quan trọng trong việc phòng ngừa hiệu quả và hạn chế sự kỳ thị đối với người nhiễm HIV. 

Con đường lây truyền HIV

Virus HIV lây truyền chủ yếu qua ba con đường chính gồm:

Đường máu

Virus HIV tồn tại trong máu và có thể truyền sang người khác qua:

• Tiếp xúc với máu nhiễm HIV qua vết thương hở.
• Dùng chung kim tiêm hoặc vật sắc nhọn.
• Truyền máu, ghép tạng từ người nhiễm HIV.

Đường tình dục

Quan hệ tình dục không an toàn qua đường âm đạo, hậu môn hoặc miệng đều có thể lây nhiễm virus HIV. Virus có mặt trong dịch sinh dục của cả nam và nữ nên nguy cơ cao nếu không sử dụng bao cao su hoặc các biện pháp bảo vệ phù hợp.

Từ mẹ sang con

Phụ nữ mang thai nhiễm HIV có thể truyền virus sang con qua:

• Nhau thai trong thời kỳ mang thai.
• Khi sinh con qua đường âm đạo.
• Khi cho con bú qua sữa mẹ hoặc vết nứt ở núm vú.

Những con đường không lây truyền HIV

Virus HIV không thể sống lâu ngoài cơ thể và không lây qua các tiếp xúc thông thường. Các con đường không lây truyền gồm:

• Bắt tay, ôm, hôn má hoặc dùng chung đồ dùng.
• Nước bọt, nước mắt hoặc mồ hôi.
• Muỗi, ve hoặc côn trùng hút máu.
• Sử dụng chung nhà vệ sinh hoặc bồn tắm.

Virus HIV là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Việc hiểu rõ cơ chế xâm nhập, cấu trúc và các con đường lây truyền của virus HIV không chỉ giúp chúng ta chủ động phòng tránh mà còn giảm thiểu sự kỳ thị đối với người nhiễm bệnh. Bằng cách nâng cao kiến thức và áp dụng các biện pháp bảo vệ đúng đắn, chúng ta hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh và đẩy lùi sự lan rộng của đại dịch HIV/AIDS.